Diecezja Uppsali

Diecezja Uppsali
*Uppsala stift*
Państwo	Szwecja
Siedziba	Uppsala; Dragarbrunnsgatan 71,; 753 20 Uppsala
Data powołania	XI w.
Wyznanie	luteranizm
Kościół	Kościół Szwecji
Katedra	Katedra w Uppsali
Biskup diecezjalny	abp Martin Modéus
Biskup pomocniczy	bp Karin Johannesson
	Dane statystyczne
Liczba wiernych; • odsetek wiernych	ok. 536 tys.; 73,25
Liczba dekanatów	11
Liczba parafii	135
	; Położenie Diecezji Uppsali
	59°51′29″N 17°38′00″E/59,858056 17,633333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Diecezja Uppsali (szw. Uppsala stift) – jedna z 13 diecezji ewangelicko-luterańskiego Kościoła Szwecji, z siedzibą w mieście Uppsala, 70 km na północ od Sztokholmu. Obejmuje obszary regionów Uppsala i Gävleborg oraz część regionów Sztokholm i Västmanland. Diecezja stanowi siedzibę arcybiskupa, który rezyduje w pałacu arcybiskupim w Uppsali. Od 29 sierpnia 2006 (objął funkcję w dniu 2 września 2006) funkcję tę pełni Anders Wejryd, który jednocześnie posiada tytuł zwierzchnika Kościoła Szwecji^[1]. Głównym kościołem diecezji jest katedra w Uppsali.

W latach 1164–1531 była to archidiecezja katolicka. Ostatnim katolickim arcybiskupem Uppsali był Johannes Magnus, a pierwszym luterańskim arcybiskupem Laurentius Petri.

Historia edytuj

Początki chrześcijaństwa w Szwecji edytuj

Zakorzenienie się chrześcijaństwa w Szwecji było procesem powolnym i długotrwałym. Misja biskupa Ansgara w Birce w IX wieku była przypuszczalnie epizodem niemającym znaczenia dla przyszłości. Jedynym pisanym źródłem dotyczącym historii wczesnego chrześcijaństwa na terenie Szwecji jest Historia Kościoła napisana około 1076 roku przez Adama z Bremy, z uzupełnieniami dodanymi około 1080 roku. Do źródeł innych niż pisane należą monety bite w Sigtunie w I połowie XI wieku, z napisem o chrześcijańskiej treści i znakiem krzyża, świadczące o trwalej obecności chrześcijaństwa w tym mieście^[4].

Historia diecezji edytuj

Według Adama z Bremy arcybiskup Hamburga-Bremy Adalbert wyświęcił sześciu biskupów dla Szwecji. Dwóch z nich nigdy nie objęło swego stanowiska. Z pozostałych czterech jeden objął teren Västergötland i Östergötland z siedzibą w Skarze, drugi został wysłany do Sigtuny i Uppsali, trzeci na wyspy na Bałtyku z siedzibą w Birce, a czwarty do Hälsingland. Z tych czterech tylko biskup Skary miał pod swoją władzą określone terytorium, natomiast zakres terytorialny pozostałych diecezji nie był sprecyzowany. Wysłani do Szwecji biskupi byli w rzeczywistości misjonarzami, którzy musieli mieć święcenia biskupie w celu wykonywania czynności związanych z pełnieniem tego urzędu, jak: konsekracja kościołów, wyświęcanie księży, udzielanie chrztu i bierzmowania itp. Pierwszym biskupem Sigtuny został Adalward młodszy. Diecezja w Sigtunie miała przypuszczalnie charakter tymczasowy, a najpóźniej w latach 40. XII wieku siedzibą diecezji została Uppsala. W 1164 roku Szwecja otrzymała własnego arcybiskupa^[4], którym został Stefan, wyświęcony przez papieża Aleksandra III w Sens ok. 5 sierpnia 1164 roku^[5]. Tym samym diecezja Uppsali stała się archidiecezją Szwecji^[a]. W 1273 siedziba arcybiskupa została przeniesiona z Uppsali do Östra Aros, będącego od dawna ośrodkiem osadnictwa i handlu^[4]^[6]. Powodem przeniesienia było uszkodzenie dotychczasowej katedry w wyniku pożaru, jaki dotknął ją w I połowie XIII wieku. Odbudowa okazała się niewskazana, ponieważ świątynię uważano za przestarzałą i położoną na prowincji^[7]. Około 1270 roku w Östra Aros rozpoczęto budowę nowej katedry. Na Östra Aros przeniesiono też nazwę Uppsala^[b]. Konsekracja katedry miała miejsce w 1435 roku^[6].

W 1477 roku arcybiskup Jakob Ulvsson przy współdziałaniu regenta Stena Sture Starszego założył Uniwersytet w Uppsali^[8]^[9].

Ostatnim katolickim arcybiskupem Uppsali był Johannes Magnus, usunięty z urzędu przez Gustawa Erikssona i zmuszony w sierpniu 1526 roku do opuszczenia Szwecji; w 1534 roku został w Watykanie wyświęcony na arcybiskupa Uppsali, ale w związku z zapanowaniem reformacji w Szwecji nie był w stanie objąć swego urzędu^[10]. Po śmierci Johannesa Magnusa arcybiskupem Uppsali został wybrany jego młodszy brat Olaus Magnus; i on również był arcybiskupem tytularnym. Zmarł w 1557 roku^[11]. W 1531 roku pierwszym luterańskim arcybiskupem Uppsali^[c] został wybrany i zatwierdzony przez króla Gustawa I Wazę Laurentius Petri^[12].

Podział terytorialny edytuj

Diecezja podzielona jest na 135 parafii (szw. församlingar), wchodzących w skład 11 dekanatów (szw. kontrakt)^[3]^[13]^[14]:

Hälsinglands norra,
Hälsinglands södra,
Gästriklands östra,
Gästriklands västra,
Örbyhus,
Oland och Frösåker,
Upplands västra,
Uppsala,
Upplands östra,
Enköping,
Sigtuna.

Na terenie diecezji zamieszkuje około 732 000 ludzi, z czego około 536 tys. osób deklaruje się jako członkowie Kościoła Szwecji (około 73,25% wszystkich mieszkańców). Do kościoła uczęszcza od 45% do około 90% wiernych – w zależności od parafii – przy czym największy odsetek wiernych biorących udział w nabożeństwach obserwuje się w wiejskich rejonach na północy, a najmniejszy w miastach i obszarach podmiejskich na południu^[3].

Zaledwie trzy parafie w diecezji liczą ponad 30 tys. mieszkańców, a 28 parafii – mniej niż 1 tys. mieszkańców. Parafia katedralna w Uppsali jest największą parafią diecezji – na jej terenie zamieszkuje 43,3 tys. mieszkańców, z czego 65% przynależy do Kościoła Szwecji^[3].

Parafie diecezji Uppsali edytuj

Na terenie diecezji znajduje się 135 parafii^[15]:

Enköpings församling
Sparrsätra-Breds församling
Tillinge och Södra Åsunda församling
Boglösa församling
Veckholms församling
Litslena församling
Villberga-Hacksta-Löts församling
Fjärdhundra församling
Lagunda församling
Bomhus församling
Gävle Heliga Trefaldighets församling
Gävle Maria församling
Gävle Staffans församling
Hamrånge församling
Hedesunda församling
Hille församling
Valbo församling
Årsunda-Österfärnebo församling
Hofors församling
Ockelbo församling
Järbo församling
Ovansjö församling
Sandvikens församling
Torsåkers församling
Bergsjö församling
Hassela församling
Ilsbo församling
Bjuråker-Norrbo församling
Delsbo församling
Enånger-Njutångers församling
Färila-Kårböle församling
Los-Hamra församling
Forsa-Högs församling
Hälsingtuna-Rogsta församling
Gnarps församling
Harmånger-Jättendals församling
Hudiksvall-Idenors församling
Järvsö församling
Ljusdal-Ramsjö församling
Alfta-Ovanåkers församling
Arbrå-Undersviks församling
Bollnäs församling
Rengsjö församling
Hanebo-Segersta församling
Norrala församling
Trönö församling
Ljusne församling
Mo-Bergviks församling
Skogs församling
Söderala församling
Sandarne församling
Söderhamns församling
Alunda församling
Dannemorabygdens församling
Frösåkers församling
Ekeby församling
Hökhuvuds församling
Skäfthammars församling
Öregrund-Gräsö församling
Rasbo församling
Rasbokils församling
Stavby församling
Tuna församling
Älvkarleby-Skutskärs församling
Hållnäs-Österlövsta församling
Tegelsmora församling
Vendels församling
Tierp-Söderfors församling
Tolfta församling
Västlands församling
Bro församling
Häggeby församling
Kalmar-Yttergrans församling
Övergrans församling
Skoklosters församling
Alsike församling
Husby-Långhundra församling
Knivsta församling
Lagga församling
Östuna församling
Vassunda församling
Kungsängen-Västra Ryds församling
Husby-Ärlinghundra församling
Norrsunda församling
Skepptuna församling
Valsta församling
Sigtuna församling
Almunge församling
Faringe församling
Knutby-Bladåkers församling
Häverö-Edebo-Singö församling
Blidö församling
Länna församling
Riala församling
Norrtälje-Malsta församling
Frötuna församling
Rådmansö församling
Fasterna församling
Gottröra församling
Husby, Skederids och Rö församling
Närtuna församling
Rimbo församling
Roslagsbro-Vätö församling
Edsbro-Ununge församling
Estuna och Söderby-Karls församling
Lohärads församling
Björkö-Arholma församling
Väddö församling
Bälingebygdens församling
Balingsta församling
Dalby församling
Hagby församling
Ramsta församling
Uppsala-Näs församling
Västeråkers församling
Björklinge församling
Skuttunge församling
Viksta församling
Nora församling
Norra Hagunda församling
Harbo församling
Östervåla församling
Enåkers församling
Huddunge församling
Västerlövsta församling
Ärentuna församling
Lena församling
Tensta församling
Vittinge församling
Danmark-Funbo församling
Gamla Uppsala församling
Gottsunda församling
Helga Trefaldighets församling
Uppsala domkyrkoförsamling
Vaksala församling

Arcybiskupi Uppsali edytuj

Jeden z arcybiskupów Uppsali – Nathan Söderblom – w 1930 został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla.

Katoliccy arcybiskupi Uppsali edytuj

1164–1185 Stefan
1185–1187 Johan
1187–1197 Petrus
1198–1206 Olov Lambatunga
1207–1219 Valerius
1219 (1224)–1234 Olov Basatömer
1236–1255 Jarler
1255–1267 Lars
1274–1277 Folke Johansson
1278–1281 Jakob Israelsson
1281–1284 Johann Odulfsson
1285–1289 Magnus Bosson
1289–1291 Johan
1292–1305 Nils Allesson
1308–1314 Nils Kettilsson
1315–1332 Olov Björnsson
1332–1341 Petrus Filipsson
1341–1351 Heming Nilsson
1351–1366 Petrus Torkilsson
1366–1383 Birger Gregersson
1383–1408 Henrik
1408–1421 Jöns Gerekesson (Johannes Gerechini)
1421–1432 Johann Håkansson
1432–1438 Olov Larsson (Olaus Laurentii)
1433–1434 Arnold von Bergen
1438–1448 Nils Ragvaldsson (Nikolaus Ragvaldi)
1448–1467 Jöns Bengtsson Oxenstierna
1468–1469 Tord Pedersson
1469–1515 Jakob Ulvsson
1515–1517 Gustav Trolle
1520–1521 Gustav Trolle (pod duńskim zarządem)
1523–1544 Johannes Magnus (od 1526 na wygnaniu)
1544–1557 Olaus Magnus (na wygnaniu)

Luterańscy arcybiskupi Uppsali edytuj

1531–1573 Laurentius Petri (Nericius)
1575–1579 Laurentius Petri Gothus
1583–1591 Andreas Laurentii Björnram
1593–1599 Abraham Angermannus
1599–1600 Nicolaus Olai Bothniensis
1601–1609 Olaus Martini (Olof Mårtensson)
1609–1636 Petrus Kenicius
1637–1646 Laurentius Paulinus Gothus
1647–1669 Johannes Canuti Lenaeus
1670–1676 Lars Stigzelius
1677–1681 Johannes Baazius der Jüngere
1681–1700 Olaus Svebilius (Olov Svebilius)
1700–1709 Erik Benzelius der Ältere
1711–1714 Haquin Spegel
1714–1730 Mattias Steuchius
1730–1742 Johannes Steuchius (Johannes Steuch)
1742–1743 Erik Benzelius der Jüngere
1744–1747 Jakob Benzelius
1747–1758 Henrik Benzelius
1758–1764 Samuel Troilius
1764–1775 Magnus Beronius
1775–1786 Karl Fredrik Mennander
1786–1803 Uno von Troil
1805–1819 Jakob Axelsson Lindblom
1819–1836 Carl von Rosenstein
1837–1839 Johan Olof Wallin(inne języki)
1839–1851 Carl Fredrik von Wingård
1852–1855 Hans Olov Holmström
1856–1870 Henrik Reuterdahl
1870–1900 Anton Niklas Sundberg
1900–1913 Johan August Ekman
1914–1931 Nathan Söderblom
1931–1950 Erling Eidem
1950–1958 Yngve Torgny Brilioth
1958–1967 Gunnar Hultgren
1967–1972 Ruben Josefson
1972–1983 Olof Sundby
1983–1993 Bertil Werkström
1993–1997 Gunnar Weman
1997–2006 K. G. Hammar
2006–2014 Anders Wejryd
2014–2022 Antje Jackelén
od 2022 Martin Modéus

Uwagi edytuj

↑ Przedtem Szwecja podlegała archidiecezji w Lund, należącym wówczas do Danii.
↑ Dotychczasową Uppsalę, dla odróżnienia, zaczęto nazywać Starą Uppsalą (Gamla Uppsala), a jej katedra, zachowana po przebudowie do dziś, została zdegradowana do rangi zwykłego kościoła parafialnego.
↑ Po zerwaniu więzów z Kościołem rzymskokatolickim dotychczasowa archidiecezja stała się diecezją, choć jej zwierzchnicy zachowali do dnia dzisiejszego tytuł arcybiskupa.

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b Ärkebiskopen. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).
↑ Nowa zwierzchniczka Diecezji Uppsala. luteranie.pl. [dostęp 2019-03-10]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Några statistiska uppgifter. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).
↑ ^a ^b ^c Gunnar Smedberg: Ärkestiftets uppkomst och indelning. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
↑ Anders Winroth: Stephanus. nad.riksarkivet.se. [dostęp 2013-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (szw.).
↑ ^a ^b Svenska kyrkan: Mer om domkyrkans historia. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (szw.).
↑ Ann Catherine Bonnier, Göran Hägg, Ingrid Sjöström: Svenska kyrkor: En historisk reseguide. Sztokholm: Medströms Bokförlag, 2008, s. 301–302. ISBN 978-91-7329-015-9. (szw.).
↑ Projekt Runeberg: 1199-1200 Jakobstadt–Jakt. runeberg.org. [dostęp 2013-11-16]. (szw.).
↑ Projekt Runeberg: 505-506 Sture. runeberg.org. [dostęp 2013-11-16]. (szw.).
↑ Projekt Runeberg: 39-40 Johannes Marquardi–Johannes Matthiae Gothus. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
↑ Projekt Runeberg: 577-578 Olaus Magni–Olaus Magnus. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
↑ Projekt Runeberg: 282 Petri. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).
↑ Om Uppsala stift. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).
↑ Församlingar i Uppsala stift. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-30)]. (szw.).
↑ Antal Röstberättigade Församling. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).

Linki zewnętrzne edytuj

[6] Przedtem Szwecja podlegała archidiecezji w Lund, należącym wówczas do Danii.

[9] Dotychczasową Uppsalę, dla odróżnienia, zaczęto nazywać Starą Uppsalą (Gamla Uppsala), a jej katedra, zachowana po przebudowie do dziś, została zdegradowana do rangi zwykłego kościoła parafialnego.

[14] Po zerwaniu więzów z Kościołem rzymskokatolickim dotychczasowa archidiecezja stała się diecezją, choć jej zwierzchnicy zachowali do dnia dzisiejszego tytuł arcybiskupa.

[Ärkebiskopen-1] Ärkebiskopen. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).

[2] Nowa zwierzchniczka Diecezji Uppsala. luteranie.pl. [dostęp 2019-03-10]. (pol.).

[statistiska-3] Några statistiska uppgifter. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).

[Smedberg-4] Gunnar Smedberg: Ärkestiftets uppkomst och indelning. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).

[5] Anders Winroth: Stephanus. nad.riksarkivet.se. [dostęp 2013-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (szw.).

[Mer-7] Svenska kyrkan: Mer om domkyrkans historia. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (szw.).

[8] Ann Catherine Bonnier, Göran Hägg, Ingrid Sjöström: Svenska kyrkor: En historisk reseguide. Sztokholm: Medströms Bokförlag, 2008, s. 301–302. ISBN 978-91-7329-015-9. (szw.).

[10] Projekt Runeberg: 1199-1200 Jakobstadt–Jakt. runeberg.org. [dostęp 2013-11-16]. (szw.).

[11] Projekt Runeberg: 505-506 Sture. runeberg.org. [dostęp 2013-11-16]. (szw.).

[12] Projekt Runeberg: 39-40 Johannes Marquardi–Johannes Matthiae Gothus. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).

[13] Projekt Runeberg: 577-578 Olaus Magni–Olaus Magnus. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).

[15] Projekt Runeberg: 282 Petri. runeberg.org. [dostęp 2013-11-15]. (szw.).

[16] Om Uppsala stift. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).

[17] Församlingar i Uppsala stift. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-30)]. (szw.).

[18] Antal Röstberättigade Församling. svenskakyrkan.se. [dostęp 2013-10-27]. (szw.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[6]

[7]

[b]

[8]

[9]

[10]

[11]

[c]

[12]

[13]

[14]

[15]