Diecezja kielecka

Diecezja kielecka (łac. Dioecesis Kielcensis) – jedna z 4 diecezji obrządku łacińskiego w metropolii krakowskiej w Polsce. Ustanowiona 13 czerwca 1805 przez Piusa VII po zlikwidowaniu diecezji tarnowskiej. Została zniesiona przez tego samego papieża 30 czerwca 1818 równocześnie z powołaniem diecezji sandomierskiej. Reaktywowana przez papieża Leona XIII 28 grudnia 1882. Ostatnie zmiany terytorialne wprowadził papież Jan Paweł II 25 marca 1992.

Diecezja kielecka

Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP w Kielcach
Państwo	Polska
Siedziba	Kielce
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Metropolia	krakowska
Katedra diecezjalna	Katedra Kielecka
Biskup diecezjalny	Jan Piotrowski
Biskup pomocniczy	Marian Florczyk Andrzej Kaleta
Dane statystyczne (2017)
Liczba wiernych	757 282
Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych	797 717 80
Liczba osób zakonnych	314
Liczba dekanatów	33
Liczba parafii	304
Powierzchnia	8319 km²
50°52′08,0″N 20°37′43,4″E
Strona internetowa

Herb Diecezji Kieleckiej

Typ herbu	diecezjalny

Historia

W okresie przedrozbiorowym terytorium dzisiejszej diecezji kieleckiej znajdowało się w granicach diecezji krakowskiej i archidiecezji gnieźnieńskiej. Od późnego średniowiecza istniały na tym obszarze prepozytury: kielecka i wiślicka oraz archidiakonat kurzelowski. Prepozytura kielecka od zachodu graniczyła z archidiecezją gnieźnieńską, od północy z archidiakonatem radomskim, od południa z prepozyturą wiślicką, zaś od wschodu z archidiakonatami lubelskim, zawichojskim i sandomierskim. Wiślicka prepozytura obejmowała swymi granicami tereny po obu stronach Wisły, przecinającej obszar prepozytury na dwie części – lewobrzeżną i prawobrzeżną.

Część lewobrzeżna sięgała po dolny i środkowy bieg Nidzicy aż po Działoszyce i Skalbmierz. Położoną na południe od Wisły część prepozytury ograniczała od wschodu Puszcza Sandomierska, ciągnąca się między Wisłoką i Sanem. Od strony południowo-wschodniej i południowej granica prepozytury wiślickiej pokrywała się z granicami biskupstwa krakowskiego. Od zachodu prepozytura wiślicka graniczyła z archidiakonatem krakowskim. Archidiakonat kurzelowski był położony w południowo-wschodniej części archidiecezji gnieźnieńskiej. Od zachodu przez rzekę Pilicę graniczył z archidiakonatem łęczyckim i uniejowskim, od północy z archidiakonatem łowickim i mazowiecką dzielnicą biskupstwa poznańskiego, zaś od południa i południowego wschodu z diecezją krakowską. Archidiakoni i prepozyci (sprawujący władzę archidiakońską) pełnili funkcje administracyjne z ramienia biskupa i byli bezpośrednimi zwierzchnikami dziekanów.

Okres zaborów

Po rozbiorach Rzeczypospolitej następowały częste zmiany granic politycznych, które pociągały za sobą reorganizację terytorialną Kościoła. Na przełomie XVIII i XIX wieku dokonana została reorganizacja terytorialna Kościoła katolickiego w zaborze austriackim. Miała ona na celu dostosowanie organizacji kościelnej do nowych granic politycznych. Jej wynikiem było zniesienie diecezji tarnowskiej i przeniesienie siedziby biskupstwa z Tarnowa do Kielc. Papież Pius VII bullą Indefessum personarum wydaną 13 czerwca 1805 powołał do istnienia diecezję kielecką. Dla jej potrzeb Franciszek II Habsburg cesarz Austrii 6 lutego 1806 przekazał będący własnością skarbu państwa pałac w Kielcach. Faktyczne jednak ukonstytuowanie nowej diecezji z siedzibą biskupa w Kielcach miało miejsce dopiero 30 września 1807. W tym bowiem dniu arcybiskup lwowski Kajetan Ignacy Kicki ogłosił bullę papieską w kościele kolegiackim w Kielcach, wynosząc go jednocześnie do godności katedry. Biskupstwo kieleckie zostało utworzone z terenów, które bulla papieska Indefessum personarum wydzieliła z diecezji krakowskiej, chełmskiej i archidiecezji gnieźnieńskiej. W granicach nowo utworzonej diecezji kieleckiej znalazły się obszary położone między Kurzelowem i Skalbmierzem na zachodzie aż po Sandomierz i Chodel na wschodzie.

Czasy Księstwa Warszawskiego

W okresie porozbiorowym zanikły duże jednostki administracji kościelnej z epoki staropolskiej: archidiakonaty i prepozytury, natomiast funkcjonowały nadal dekanaty. Zgodnie z żądaniem władz austriackich biskup kielecki Wojciech Jan Górski w latach 1808-1809 dostosował organizację dekanalną do państwowej organizacji administracyjnej. Po ostatecznym ustaleniu organizacji dekanalnej diecezja kielecka liczyła 23 dekanaty. Zorganizowane w ten sposób biskupstwo kieleckie przetrwało do 1818. Przed 1809 jego obszar należał do zaboru austriackiego. W wyniku zwycięskiej wojny, jaką w 1809 Księstwo Warszawskie stoczyło z Austrią, tereny diecezji kieleckiej zostały włączone do Księstwa Warszawskiego, zaś po kongresie wiedeńskim (1815) biskupstwo kieleckie znalazło się w całości na obszarze utworzonego wówczas Królestwa Polskiego.

Królestwo Polskie

Ponieważ granice Królestwa Polskiego nie pokrywały się z granicami większości diecezji, uregulowanie organizacji kościelnej w tej dzielnicy kraju było sprawą nie cierpiącą zwłoki. Papież Pius VII bullą "Ex imposita nobis" z 30 czerwca 1818 – regulującą organizacji kościelną w Królestwie Polskim – zniósł biskupstwo kieleckie, przenosząc siedzibę biskupią z Kielc do Sandomierza. Terytorium diecezji kieleckiej zostało wówczas podzielone i włączone do trzech sąsiednich diecezji: krakowskiej, lubelskiej i nowo utworzonej sandomierskiej.

Mocą bulli papieskiej Ex imposita nobis część zniesionej diecezji kieleckiej (wraz z Kielcami) została oddana pod jurysdykcję biskupstwa krakowskiego. W 1818 biskup krakowski przyjął pod swój zarząd siedem dekanatów byłej diecezji kieleckiej: chęciński, kielecki, kijski, kurzelowski, opatowiecki, pacanowski i sokoliński. W 1819 biskup Jan Paweł Woronicz w porozumieniu z władzami państwowymi polecił dokonać nowego podziału dekanatów w części diecezji krakowskiej znajdującej się w Królestwie Polskim. Po dokonanej reorganizacji dekanalnej diecezja krakowska w Królestwie Polskim dzieliła się na 18 dekanatów: kielecki; jędrzejowski, dzierzgowski, kurzelowski – w obwodzie kieleckim; olkuski; lelowski, pilicki, skałecki, siewierski – w obwodzie olkuskim; miechowski, opatowiecki, proszowicki, skalbmierski, wawrzeńczycki, książnicki – w obwodzie miechowskim; stopnicki, szydłowski i wiślicki – w obwodzie stopnickim. Taka organizacja dekanalna diecezji krakowskiej w Królestwie Polskim przetrwała bez zmian najbliższe dziesięciolecia.

Po powstaniu listopadowym cesarz Mikołaj I Romanow – w ramach represji popowstaniowych – pozbawił biskupa krakowskiego Karola Skórkowkiego wykonywania jurysdykcji kościelnej na terenie Królestwa Polskiego. 1833 został mianowany w Kielcach przez władze rosyjskie odrębny administrator (ks. A. Paszkowicz), któremu nuncjusz wiedeński udzielił w 1834 jurysdykcji kościelnej. Ukaz carski z 22 marca 1842 wprowadził nazwę diecezja kielecko-krakowska w odniesieniu do części diecezji krakowskiej położonej na terenie Królestwa Polskiego. Ta nazwa używana była również w dokumentach kościelnych. W 1849 nuncjusz wiedeński mianował w Kielcach administratora apostolskiego (ks. M. Majerczaka).

W Kraju Przywiślańskim

Po powstaniu styczniowym władze rosyjskie nakazały (w 1865), aby granice dekanatów pokrywały się z granicami powiatów. Diecezja kielecko-krakowska została wtedy podzielona na osiem dekanatów: Będzin, Jędrzejów, Kielce, Miechów, Olkusz, Pińczów, Stopnica, Włoszczowa. Dzięki staraniom administratorów apostolskich – najpierw Majerczaka, a następnie Kulińskiego – doszło do ponownej erekcji diecezji kieleckiej. Stało się to na mocy bulli papieża Leona XIII "Ut primum catholicae Ecclesiae" (z 22 grudnia 1882), która została ogłoszona w Kielcach 15 czerwca 1883 przez biskupa sandomierskiego Antoniego Franciszka Sotkiewicza. Diecezja kielecka liczyła wówczas osiem dekanatów, które od 1865 znajdowały się w granicach diecezji kielecko-krakowskiej. Na obszarze nowo utworzonej diecezji kieleckiej funkcjonowało 229 parafii, 16 filii i 110 kaplic publicznych. W 1911 biskup kielecki Augustyn Łosiński ustanowił 17 wicedekanatów, które w świetle ówczesnego prawa państwowego nie miały uprawnień dekanalnych.

II Rzeczpospolita

W odrodzonej Polsce nastąpiły dalsze zmiany w kościelnych strukturach organizacyjnych. Bp Augustyn Łosiński w 1918 powołał do istnienia 17 nowych dekanatów, które od 1911 były wicedekanatami: chmielnicki, irządzki, kazimierski, książnicki, luborzycki, małogoski, pacanowski, pilicki, prandociński, proszowicki, sączowski, sędziszowski, skalbmierski, szczekociński, zadroski, zawierciański i żarecki. W 1918 diecezja kielecka liczyła 25 dekanatów, 254 parafie, 31 kościołów filialnych i 140 kaplic publicznych.

Następne zmiany w organizacji terytorialnej diecezji kieleckiej wprowadziła bulla papieża Piusa XI Vixdum Poloniae unitas wydana 28 października 1925. Mocą bulli papieskiej została erygowana diecezja częstochowska, do której włączono cztery dekanaty z diecezji kieleckiej (będziński, sączowski, zawierciański i żarecki). Ta sama bulla włączyła dziesięć parafii biskupstwa kieleckiego do archidiecezji krakowskiej oraz dokonała zmiany granicy między diecezją kielecką i sandomierską, przyłączając do biskupstwa kieleckiego dekanat bodzentyński oraz część dekanatu zagnańskiego i słupniańskiego. W 1925 diecezja kielecka liczyła 220 parafii, 13 kościołów filialnych i 142 kaplice publiczne.

Od 1925 diecezja kielecka była podzielona na 24 dekanaty, ich liczba nie uległa zmianie do 1939. Zwiększyła się natomiast w latach 1925-1939 liczba parafii do 232, kościołów filialnych do 20 i kaplic do 207.

II wojna światowa

Po napaści hitlerowskiej na Polskę w 1939 zachodnie krańce diecezji kieleckiej (wraz z Olkuszem) zostały wcielone do III Rzeszy, zaś pozostałe jej obszary znalazły się w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Centralna część diecezji (z miastami Miechów, Skalbmierz, Wolbrom, Pińczów) należała do utworzonego przez Niemców dystryktu krakowskiego, natomiast jej rejony wschodnie (wraz z Kielcami) weszły do dystryktu radomskiego. Biskup Czesław Kaczmarek mianował do zarządu części diecezji włączoną do III Rzeszy wikariusza generalnego (był nim proboszcz parafii Olkusz), zaś pozostałą częścią diecezji położoną w Generalnym Gubernatorstwie biskup kielecki zarządzał do końca wojny osobiście.

W czasie II wojny światowej zostało zarekwirowane na cele militarne lub zniszczone ponad 160 dzwonów kościelnych z terenów diecezji. Niemiecki okupant dokonał zburzenia lub spalenia kilkunastu kościołów katolickich na terenie diecezji

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W pierwszych dziesięcioleciach powojennych zmiany w organizacji dekanalnej były w diecezji kieleckiej nieznaczne. W 1949 biskup Kaczmarek erygował nowy dekanat wolbromski, zaś w 1958 powołał do istnienia 2 nowe dekanaty: chęciński i zagnański oraz w miejsce dekanatu pacanowskiego utworzył dekanaty z siedzibą w Busku-Zdroju i Nowym Korczynie. Po nieznacznych zmianach w organizacji dekanalnej dokonanych przez biskupa Kaczmarka diecezja liczyła 27 dekanatów i taka ich liczba utrzymywała się do początku lat osiemdziesiątych XX wieku. W pierwszych dekadach powojennych widoczny był nieznaczny wzrost ośrodków parafialnych. W 1946 funkcjonowało w diecezji kieleckiej 231 parafii, do 1969 ich liczba wzrosła do 241, a w 1975 było w diecezji 249 parafii. W latach 1946-1975 liczba kościołów filialnych nieznacznie się zmniejszyła z 14 do 13. Tworzono natomiast kościoły rektoralne; w 1975 było w diecezji kieleckiej 11 rektoratów.

W 1982 biskup kielecki Stanisław Szymecki zlikwidował dekanat zagnański i jednocześnie erygował pięć nowych dekanatów: Kielce Północ, Kielce Południe, Koniecpol, Koszyce i Wodzisław. Ponadto zmienił nazwę dotychczasowego dekanatu Kielce na dekanat Kielce Śródmieście. W lipcu 1984 biskup Stanisław Szymecki zniósł dotychczasowy dekanat olkuski i w jego miejsce ustanowił 2 dekanaty: Olkusz Północ i Olkusz Południe. Po zmianach w organizacji dekanalnej dokonanych przez biskupa Szymeckiego diecezja kielecka podzielona była na 32 dekanaty i taka ich liczba utrzymywała się do końca lat osiemdziesiątych. Po 1980 zaznaczył się w diecezji kieleckiej wydatny wzrost liczebny parafii. W latach 1981-1989 ich liczba zwiększyła się z 273 do 321. Najwięcej nowych parafii powstawało w miastach. W 1990 w Kielcach funkcjonowało 19 parafii (w 1975 8), w Busku-Zdroju, Pińczowie i Olkuszu po 3 parafie (w 1975 po 1).

III Rzeczpospolita

Ważne zmiany w organizacji terytorialnej diecezji kieleckiej dokonały się na początku lat dziewięćdziesiątych. 25 marca 1992 papież Jan Paweł II proklamował bullę Totus tuus Poloniae Populus, mocą tej bulli papież dokonał reorganizacji diecezji i prowincji kościelnych w Polsce. Decyzją papieża Jana Pawła II diecezja kielecka utraciła w 1992 dekanaty: Olkusz Południe, Olkusz Północ, Wolbrom oraz część pilickiego i sułoszowskiego. Natomiast w granicach diecezji kieleckiej pozostały następujące dekanaty: Bodzentyn, Busko-Zdrój, Chęciny, Chmielnik, Daleszyce, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Kielce Południe, Kielce Północ, Kielce Śródmieście, Koniecpol, Koszyce, Lelów, Małogoszcz, Miechów, Nowy Korczyn, Piekoszów, Pińczów, Proszowice, Sędziszów, Skalbmierz, Słomniki, Stopnica, Szczekociny, Wiślica, Włoszczowa, Wodzisław oraz część dekanatu pilickiego i sułoszowskiego. W czerwcu 1992 biskup Stanisław Szymecki erygował w diecezji dwa nowe dekanaty: w Skale i Żarnowcu, likwidując jednocześnie dekanat koszycki. Od tego czasu diecezja kielecka liczy 28 dekanatów. W latach 1993-1998 bp Kazimierz Ryczan utworzył 15 nowych parafii. Pod koniec 1998 funkcjonowało w diecezji kieleckiej 296 parafii.

Instytucje diecezjalne

• Kuria diecezjalna
• Sąd biskupi
• Kapituła katedralna
• Kapituła kolegiacka w Wiślicy
• Kapituła kolegiacka w Miechowie
• Wyższe Seminarium Duchowne w Kielcach
• Caritas Diecezji Kieleckiej
• Archiwum diecezjalne w Kielcach
• Diecezjalne Studium Organistowskie
• Dom Księży Emerytów
• Muzeum Diecezjalne w Kielcach
• Wydawnictwo Jedność
• Diecezjalne Radio eM Kielce

Biskupi

• Biskup diecezjalny: ks. bp Jan Piotrowski (od 2014)
• Biskup pomocniczy / wikariusz generalny: ks. bp Marian Florczyk (od 1998)
• Biskup pomocniczy / wikariusz generalny: ks. bp Andrzej Kaleta (od 2017)

Główna świątynia

• Katedra w Kielcach

Patroni

• Święty Stanisław biskup i męczennik
• Błogosławiony Wincenty Kadłubek
• Matka Boża Łaskawa Kielecka

Zobacz też

• Biskupi kieleccy
• Metropolia krakowska
• Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce
• Nuncjatura Stolicy Apostolskiej w Polsce

Linki zewnętrzne

• https://www.facebook.com/wsd.kielce/?fref=ts
• https://www.diecezja.kielce.pl/

Bibliografia

• Ks. Witold Zdaniewicz, Ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 237–257) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ISBN 83-85945-17-2
• fragmenty ze strony