Dmitrij Tokariew
Dmitrij Stiepanowicz Tokariew (ros. Дмитрий Степанович Токарев, ur. 18 września?/1 października 1902 we wsi Isajewo Diedowo w guberni orenburskiej, zm. 19 listopada 1993 w Moskwie) – pracownik radzieckich służb specjalnych, kadrowy funkcjonariusz OGPU, NKWD i Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego, generał major (od 9 lipca 1945 roku), członek WKP(b) (od 1927 roku), dwukrotny deputowany do Rady Najwyższej ZSRR, jeden z wykonawców zbrodni katyńskiej, który w 1991 roku zeznawał w śledztwie w sprawie zbrodni jako świadek.
 generał major
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1 października 1902 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1924–1954 |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Służba w organach bezpieczeństwa ZSRR edytuj
Od 1938 do 1945 roku szef Obwodowego Zarządu NKWD w Kalininie (obecnie Twer), w latach 1945–1948 minister Bezpieczeństwa Państwowego Tadżyckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a w latach 1948–1953 minister Bezpieczeństwa Państwowego Tatarskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W 1954 roku przeniesiony do rezerwy ze względu na stan zdrowia.
Udział w zbrodni katyńskiej edytuj
W kwietniu i maju 1940 roku w siedzibie Obwodowego Zarządu NKWD w Kalininie, którego Dmitrij Tokariew był naczelnikiem, funkcjonariusze NKWD rozstrzelali przeszło 6300 polskich jeńców wojennych z obozu w Ostaszkowie pochowanych następnie w Miednoje (część zbrodni katyńskiej). Dmitrij Tokariew osobiście nie rozstrzeliwał polskich jeńców i nie znalazł się na liście 125 funkcjonariuszy NKWD nagrodzonych przez Ławrientija Berię rozkazem nr 001365 NKWD ZSRR z dnia 26 października 1940 roku „za pomyślne wykonanie zadań specjalnych” (w rozkazie tym wymieniono funkcjonariuszy NKWD bezpośrednio uczestniczących w przygotowaniu zbrodni i jej wykonaniu)[1]. Jak wyjaśnił w swoich zeznaniach w 1991 roku, „nie miał dostatecznego doświadczenia czekistowskiego”[1]. Mimo to rosyjski historyk Nikita Pietrow stwierdza, że Tokariew dowodził akcją rozstrzeliwania, sprawując nad nim ogólny nadzór jako szef Obwodowego Zarządu NKWD i przerzucając bezpośrednie kierowanie na swoich zastępców[1]. Zwracano również uwagę, że w kwietniu 1940 roku Dmitrij Tokariew przesyłał do Wsiewołoda Mierkułowa telegramy z informacjami o wymordowaniu kolejnych partii jeńców przywożonych do Kalinina[2].
Rola w śledztwie w sprawie zbrodni katyńskiej edytuj
W 1991 roku złożył przed rosyjskim prokuratorem wojskowym, ppłk. Anatolijem Jabłokowem, obszerne zeznania dotyczące zbrodni katyńskiej, m.in. opisał działania Wasilija Błochina, Nikołaja Siniegubowa i Michaiła Kriwienki, mordujących jeńców w tzw. więzieniu wewnętrznym NKWD, mieszczącym się w piwnicach gmachu kalinińskiego NKWD (obecnie Twerski Instytut Medyczny). Drugie z tych zeznań, nagrane 20 marca 1991 roku na taśmie magnetowidowej, zostało w 1994 roku opublikowane w Polsce w „Zeszytach Katyńskich”. Na wykorzystanie zeznań Dmitrija Tokariewa do celów naukowych wyraził w 1992 roku zgodę zastępca Prokuratora Generalnego RP.
Odznaczenia edytuj
- Order Lenina
- Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie)
- Order Czerwonego Sztandaru Pracy (dwukrotnie)
- Order „Znak Honoru”
- Order Wojny Ojczyźnianej II klasy
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Nikita Pietrow, Kto zabijał Polaków strzałem w tył głowy w Katyniu, Charkowie i Twerze, [w:] „Zeszyty Katyńskie” (nr 24), Warszawa 2009, s. 178–179, 184–195 (tekst rosyjski: Никита Петров, «Даже собаки от нас шарахались». Признания палачей, расстрелявших поляков и награжденных за это novayagazeta.ru, 7 lipca 2008 [dostęp 2011-08-29]).
- ↑ Bolesław Woszczyński, Dokumentacja katyńska. Stan – potrzeby – możliwości uzupełnienia, [w:] „Zeszyty Katyńskie” (nr 12), Warszawa 2000, s. 47.
Bibliografia edytuj
- Zeznanie Tokariewa„Zeszyty Katyńskie” (nr 3), Warszawa 1994 (przekład zeznania Tokariewa na język polski)
- Н. В. Петров, К. В. Скоркин, Кто руководил НКВД 1934–1941, Москва 1999. ISBN 5-7870-0032-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Biografia i zdjęcie na stronie rosyjskiego Stowarzyszenia „Memoriał” (ros.) [dostęp 2011-08-13]