Dolina Brdy
Dolina Brdy (314.72) – mezoregion fizycznogeograficzny w środkowo-północnej Polsce, stanowiący południowo-wschodnią część Pojezierza Południowopomorskiego.
| |
| Prowincja | |
|---|---|
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Dolina Brdy |
| Powierzchnia • ogółem • w Polsce |
|
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Położenie edytuj
Dolina Brdy graniczy[1]:
- od północy z Borami Tucholskimi (314.71),
- od zachodu z Pojezierzem Krajeńskim (314.69),
- od południa z Kotliną Toruńską (315.25),
- od wschodu z Wysoczyzną Świecką (314.73).
Mezoregion leży w całości w obrębie woj. kujawsko-pomorskiego.
Historia geologiczna edytuj
Dolina Brdy jest związana z fazą pomorską zlodowacenia bałtyckiego (Vistulian), w czasie którego odpływające z równin: Charzykowskiej i Tucholskiej do Kotliny Toruńskiej wody roztopowe, uformowały szeroką dolinę sandrową[2]. W holocenie wskutek erozji rzecznej ukształtowała się niewielkiej szerokości dolina Brdy rozcinająca formę sandrową.
Charakterystyka edytuj
Dominujący typ krajobrazu naturalnego Doliny Brdy stanowi młodoglacjalny krajobraz młodej doliny rzecznej oraz sandrowy, porośnięty borem sosnowym[1].
Dolina Brdy jest wcięta do 50 m[3] w równinę sandrową oraz otaczające wysoczyzny: (Świecką, Pojezierza Krajeńskiego) i rozszerza się od około 5 do 10 km w dolnym odcinku przy wylocie do Kotliny Toruńskiej. Ma około 50 km długości i 320 km² powierzchni. W miarę jej pogłębiania uformowało się 11 teras. Obrzeża rzeki są na ogół zalesione[4].
Brdę zasilają w dolnym biegu dopływy z Pojezierza Krajeńskiego: Kamionka, Sępólna i Krówka oraz krótsze cieki z Wysoczyzny Świeckiej. Kilkudziesięciometrowy spadek rzeki między Tucholą, a Kotliną Toruńską wykorzystano na potrzeby energetyki – zbudowano zaporę wysokości 23 m i elektrownię wodną pod Koronowem. Jezioro Koronowskie ze względu na charakter doliny jest bardzo wąskie i przy długości cofki 28 km zajmuje powierzchnię 17 km², przy czym włączono do niego kilka przyległych jezior wytopiskowych. Akwen stał się dużym ośrodkiem sportów wodnych i rekreacji. Poniżej Koronowa istnieją jeszcze dwa spiętrzenia rzeki (Tryszczyn i Smukała)[4].
Dolinę przecinają w poprzek dwie linie kolejowe: z Chojnic przez Tucholę do Grudziądza i ze Złotowa przez Pruszcz do Terespola Pomorskiego na trasie Bydgoszcz-Gdańsk[4].
W południowej części mezoregionu wyróżniono mikroregiony[2]:
- Dolina Sandrowa Brdy (314.721.72) z podziałem na Zachodnią i Wschodnią,
- Dolina Smukalska (314.722),
- Zbocze Kruszyńskie (314.723).
Miasta edytuj
Głównym ośrodkiem miejskim mezoregionu jest Koronowo. Południowa jego część obejmuje również północno-zachodnie osiedla miasta Bydgoszczy: Smukałę, Opławiec i Osową Górę.
Ochrona przyrody edytuj
Na terenie Doliny Brdy, w jego północnej części wytyczono w 1985 r. Tucholski Park Krajobrazowy. Część południowa objęta jest natomiast Obszarem Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego. W części północnej wytyczono ponadto obszary Natura 2000[5]:
- Bory Tucholskie PLB220009,
- Dolina Brdy i Stążki w Borach Tucholskich PLH040023.
Wśród rezerwatów przyrody na terenie mezoregionu wyróżnić można m.in.:
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Narodowy Atlas Polski. Praca zbiorowa. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Warszawa 1978
- ↑ a b Banaszak Józef red.: Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Wydawnictwo Tannan. Bydgoszcz 1996
- ↑ Maria Irena Mileska (red. nauk.): Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, wyd. II, zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992 ISBN 83-01-09822-8, s. 63
- ↑ a b c Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903.
- ↑ http://natura2000.eea.europa.eu/# dostęp 12-08-2010
Bibliografia edytuj
- Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903.
- Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska (red.), Iwona Swenson (red.), Zofia Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866.