Domniemanie ojcostwa
Domniemanie ojcostwa – instytucja prawa rodzinnego, polegająca na przyjęciu, że dziecko pochodzi od określonego mężczyzny, o ile zaszły wskazane w ustawie okoliczności.
Domniemanie ojcostwa w Polsce edytuj
Domniemanie to zostało uregulowane w tytule II dziale I rozdziale I k.r.o. i ma charakter domniemania prawnego, które – co do zasady – może zostać obalone (praesumptio iuris tantum)[1].
Dziecko małżeńskie edytuj
Domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki, jeśli urodziło się ono:
- w trakcie trwania małżeństwa; jeśli jednak wobec małżonków orzeczono separację, domniemanie przestaje działać po upływie trzystu dni od tego orzeczenia,
- przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa; wszelako gdy matka przed narodzinami dziecka zawrze drugi związek małżeński domniemywa się, że dziecko pochodzi od drugiego męża; domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki[1].
Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę. Jeżeli jednak zapadł w tym czasie na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, to możliwy jest inny początek biegu tego terminu (zob. art. 64 i 65 k.r.o.)[1]. Prawo do wytoczonenia tego powództwa przysługuje też matce dziecka do ukończenia przez dziecko 1. roku życia, samemu dziecku w ciągu roku od osiągnięcia pełnoletności (jeżeli dziecko dowiedziało się po osiągnięciu pełnoletności, że nie pochodzi od męża matki, termin biegnie od dnia powzięcia tej wiadomości)[a], a także prokuratorowi, Rzecznikowi Praw Obywatelskich i Rzecznikowi Praw Dziecka (odpowiednio: na podstawie art. 86 k.r.o., art. 14 pkt 4 ustawy o RPO i art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o RPD)[1][b]. Jeżeli doszło do przysposobienia nierozwiązywalnego, nie można wytoczyć powództwa[1].
Zaprzeczenie ojcostwa wymaga udowodnienia, że mąż matki nie jest ojcem dziecka[1]. Do wejścia w życie nowelizacji k.r.o. z 2008 r[2]. w sytuacji gdy dziecko urodziło się przed upływem sto osiemdziesiątego dnia od zawarcia małżeństwa, do obalenia domniemania ojcostwa wystarczyło oświadczenie męża, że nie jest ojcem dziecka, złożone w procesie o zaprzeczenie ojcostwa. Jeżeli jednak:
- dziecko urodziło się po upływie sto osiemdziesiątego dnia od zawarcia małżeństwa, a przed upływem trzechsetnego dnia od jego ustania lub unieważnienia, albo
- mąż obcował z matką dziecka nie wcześniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo
- mąż zawierając małżeństwo wiedział, że żona jest w ciąży,
to dla obalenia domniemania ojcostwa należało wykazać niepodobieństwo, żeby mąż mógł być ojcem dziecka[1].
Dziecko pozamałżeńskie edytuj
Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka w tzw. okresie koncepcyjnym, tj. nie wcześniej niż w trzechsetnym i nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji[1]. Domniemanie to może zostać obalone, jeśli w tym okresie matka obcowała także z innym mężczyzną, ale tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo tego innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne[1].
Znaczenie instytucji edytuj
W związku ze stosunkowo łatwym dostępem do testów DNA, których wyniki są powszechnie uznawane za rozstrzygający dowód w sprawach o ustalenie albo zaprzeczenie pochodzenia dziecka, domniemanie ojcostwa utraciło istotne znaczenie praktyczne.
Uwagi edytuj
- ↑ Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 maja 2018 r. sygn. akt SK 18/17 (Dz.U. z 2018 r. poz. 950) art. 70 § 1 k.r.o. (dotyczący uprawnienia dziecka do wytoczenia powództwa) utracił moc 19 maja 2018 r. w zakresie, w jakim określa termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa męża matki niezależnie od daty powzięcia wiadomości przez pełnoletnie dziecko o tym, że nie pochodzi od męża matki, jako niezgodny z art. 30 w związku z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa z dnia 16 października 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 2089) zmieniła 30 listopada 2019 r. brzmienie art. 70 § 1 k.r.o.
- ↑ Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 2013 r. sygn. akt P 33/12 (Dz.U. z 2013 r. poz. 1439) art. 71 k.r.o. (przewidujący zakaz zaprzeczania ojcostwa po śmierci dziecka) utracił moc 4 grudnia 2013 r. jako niezgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 oraz w związku z art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2. Jednocześnie art. 86 k.r.o. (dotyczący uprawnienia prokuratora do wytoczenia powództwa) nie uległ zmianie do 19 września 2019 r. włącznie. Ustawa z dnia 16 maja 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1146), która obowiązuje od 20 września 2019 r., pozwala na zaprzeczenie ojcostwa po śmierci dziecka, jeśli wytoczyło ono powództwo przed śmiercią. Mogą to uczynić jego zstępni. Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka mogą wytoczyć powództwo tylko, gdy dziecko zmarło w okresie małoletności i tylko przed dniem, w którym stałoby się pełnoletnie.
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Grzegorz Jędrejek, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, LEX/el., 2018.