Drang nach Osten (niem. „parcie na wschód”) – pojęcie historyczne określające migracje ludności niemieckiej i zgermanizowanej językowo na tereny słowiańskie i nadbałtyckie oraz integracja państw składających się z ludności pochodzenia słowiańskiego z państwami niemieckimi i przyswajanie przez nie języka niemieckiego, stosowane w odniesieniu do czasów średniowiecznych, przełomu XIX i XX wieku oraz w kontekście polityki nazistowskiej w XX wieku. Współcześnie pojęcie to nabrało szerszego kontekstu, odnosząc się również do polonizacji Ukraińców/Białorusinów oraz rusyfikacji rdzennych narodów Syberii[1].

Wysiedlenie Polaków z Wielkopolski w 1939 roku.

Termin powstał po traktacie wersalskim, kiedy to niemieckie środowiska nacjonalistyczne zaczęły stosować termin Drang nach Westen w odniesieniu do polskich nabytków terytorialnych względem ziem dawnego Cesarstwa Niemieckiego (gł. Górny Śląsk, Pomorze Gdańskie i Wielkopolska)[2].

Koncepcja Drang nach Osten była rdzeniem ideologii nazistowskiej. W Mein Kampf Adolf Hitler deklarował, że pomysł jest niezbędnym elementem jego planów reorganizacyjnych dla Europy. Stwierdził: „To na wschód, tylko i zawsze na wschód, żyły naszej rasy muszą się rozszerzać. Jest to kierunek, który sama natura ustanowiła dla ekspansji ludów niemieckich”[3].

Kontekst historyczny edytuj

 
Osadnictwo niemieckie na ziemiach wschodnich w latach 700–1400: Połabie, Pomorze, Ziemia lubuska, Śląsk, Prusy i Austria

     do 700

     700–1099

     1100–1199

     1200–1250

     1251–1300

     1301–1400

Na przełomie mileniów państewka Słowian połabskich stały się częścią niejednorodnego tworu politycznego zwanego Świętym Cesarstwem Rzymskim, co przyspieszyła latynizację i germanizację językową. W XIII wieku książęta polscy sprowadzili osadników z Niemiec i terenów Połabian w celu poprawienia demografii i ilości siły roboczej w kraju. Jednocześnie Państwo zakonu krzyżackiego sprowadziło osadników niemieckich na tereny Pomezanii. Koloniści niemieccy osiedlali się również w innych krajach. Czechy, Dolny Śląsk oraz Pomorze Zachodnie stały się częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Z czasem rdzenna ludność w trakcie dalszej integracji przyswajała język niemiecki[4][niewiarygodne źródło?].

 
Koloniści niemieccy w okolicach Kamieńca Podolskiego, II połowa XIX wieku

W 1914 roku na terenie Połabia, Dolnego Śląska czy Prus Wschodnich wciąż dominowała ludność pochodzenia słowiańskiego i bałtyjskiego[5].

Lebensraum edytuj

Adolf Hitler, dyktator nazistowskich Niemiec w latach 1933–1945, wezwał do nabycia terytorium dla niemieckich kolonistów kosztem narodów Europy Środkowej i Wschodniej (Lebensraum – „przestrzeń życiowa”).

Drang nach Osten w propagandzie PRL edytuj

W czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, komunistyczna machina propagandowa wykorzystywała określenie Drang nach Osten jako element działań antyniemieckich, uznając Królestwo Prus za sukcesora I Rzeszy, zaś akcję za politycznie zaplanowaną i rozłożoną na wieki. W 1947 wydano album „Polska: Ziemie Odzyskane”, zaś w 1948 roku we Wrocławiu zorganizowano wystawę, w której przedstawiono na plakatach tezę o Drang nach Osten i repolonizacji terenów. Stanowiła ona jedną z największych propagandowych wystaw z czasów Polski Ludowej. Podobne treści pojawiały się też podczas akcji „3x Tak![6]. Historycznie, w trakcie startu procesu nie istniało już jedno państwo niemieckie, zaś zamieszkiwane przez (w większości ludność niemieckojęzyczną, ale jednocześnie pochodzenia nie-niemieckiego) Królestwo Prus dokonywało po XVI wieku ekspansji terytorialnej na południe i zachód, nie zaś na wschód[7].

Przypisy edytuj

  1. Norman Davies Boże igrzysko. Historia Polski, 2002, s. 69.
  2. Best 2008 ↓, s. 58.
  3. Milan Hauner, Hitler, a chronology of his life and time., 1983, s. 197.
  4. Zrozumieć przeszłość. Klasa 1. Część 1/2. Zakres rozszerzony, Nowa Era.
  5. Robert Gabel, FamilyTreeDNA German Language Area DNA Research Project, 2013.
  6. Łukasz Zalesiński, Ziemie Odzyskane. Jak zdobywano polski Dziki Zachód, 21 stycznia 2021.
  7. Wojciech Jóźwiak, Preußen! Polska jako nowe Prusy?, 22 października 2014.

Bibliografia edytuj

  • Wolfgang Wippermann: Der „deutsche Drang nach Osten”. Ideologie und Wirklichkeit eines politischen Schlagworts. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1981, ISBN 3-534-07556-0.
  • Ulrich Best: Transgression as a Rule: German-Polish Cross-border Cooperation, Border Discourse and EU-enlargement. Monachium: LIT Verlag Münster, 2008. ISBN 978-3-8258-0654-5.