Dusza z ciała wyleciała
Dusza z ciała wyleciała – średniowieczna XIV wieczna pieśń zaduszna w języku polskim.
Pochodzenie edytuj
Pieśń nazwana została od incipitu, który w oryginalnej postaci brzmi: „Dusza z cieła wylecieła”. Zachowała się w jednym zapisie włączonym w tekst większego utworu Skarga umierającego, zwanego też "Skargą wrocławską". Zamieszony był on w łacińskim manuskrypcie kaznodziejskim (rękopis Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu, sygn. 2, k. 12—12v). Odnotowana została prawdopodobnie w latach 1461—1470. Skryptorem i pierwszym właścicielem kodeksu był anonimowy duchowny świecki związany z katedrą wrocławską[1].
W tekście obecne są naleciałości czeskie (np. cieła zamiast ciała, stałe zamiast stała), co wskazuje, że autor mógł pochodzić z pogranicza śląsko-morawskiego[2].
Innym tropem świadczącym o pochodzeniu wschodnim jest zachowana w tradycji pieśń "Dusza z tieła wylietieła" wykonywana m.in. przez śpiewaczki z Dobrywody z Podlasia[3][4].
Pieśń należy do popularnych w średniowiecznej Europie motywów przedstawiających lament grzesznika w chwili śmierci. Zachowała się jako końcowa część scenariusza widowiska parateatralnego, zawierającego udramatyzowaną wersję Skargi umierającego. W scenariuszu utwór dopełniony jest didaskaliami (np. „K niej przyszedł Święty Piotr a rzeknęcy”).
Budowa edytuj
Warstwa słowna pieśni składa się z trzej trójwersowych zwrotek pisanych ośmiozgłoskowcem (4+4) o nieregularnych rymach XAA.
Treść edytuj
Utwór ukazuje duszę, która po śmierci przybywa na zieloną łąkę i płacze. Ktoś (według didaskaliów św. Piotr) pyta o powód smutku. Gdy dusza mówi, że nie wie, gdzie się udać, rozmówca pociesza ją i obiecuje zaprowadzić do raju. Eschatologiczne zagadnienie losów duszy po śmierci przybiera w utworze formę prostej i wyrazistej scenki. Nawiązuje do popularnych w piśmiennictwie średniowiecznym wizji, ukazujących wędrówkę duszy po zaświatach. Oprócz raju i piekła pojawiały się w takich utworach miejsca pośrednie, będące strefą oczekiwania. Jednym z takich wyobrażeń była zielona, ukwiecona łąka, położona w pobliżu Nowego Jeruzalem (np. w Dialogach Grzegorza Wielkiego). Motyw łąki może też wiązać się z psalmem 23 („Pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach”[5]), który wykorzystywany był podczas pogrzebów.
Tradycja edytuj
Pieśń przeniknęła do folkloru i utrzymuje się dotąd w żywej tradycji, wykonywana przy obrzędach pogrzebowych czy Dniu Zadusznym.
Nawiązania w literaturze edytuj
W XX wieku nawiązał do pieśni m.in. Julian Tuwim w wierszu Piosenka umarłego.
Przypisy edytuj
- ↑ Teresa Michałowska, "Dusza z ciała wyleciała" : próba interpretacji, „Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej”, 1989, 80/2, 3-26.
- ↑ Woronczak J.: „Skarga umierającego”. Najstarsze przekazy i obce wzory.. „Pamiętnik Literacki” XXXIX, 1950, s. 30-42.
- ↑ omówienie płyty: prof. Piotr Dahlig, Instytut Muzykologii UW: Jest Drabina Do Nieba cz.2 – Pieśni Żałobne i Za Dusze Zmarłych. Muzyka Tradycyjna.pl, 2011. [dostęp 2018-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-07)]. (pol.).
- ↑ Wyletieła dusza z tieła - The Soul Has Left the Body. Bandcamp.com. [dostęp 2020-08-31].
- ↑ Psalm 23. Biblia Tysiąclecia. [dostęp 2015-03-12].
Bibliografia edytuj
- Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 214-215, 765. ISBN 978-83-01-16675-5.
- Teresa Michałowska: "Dusza z ciała wyleciała": próba interpretacji. Tekst w Bazie Czasopism Humanistycznych MKDiN