Dynastia

szereg władców z jednego rodu

Dynastia (gr. dynasteia – władza od dýnamis 'siła; władza')[1] – szereg władców z jednego rodu (książąt, królów lub cesarzy), lub sam ród, z którego oni pochodzą. Termin stosuje się, gdy przynajmniej dwie osoby pochodzące z tej samej rodziny panują bezpośrednio po sobie lub z niewielkimi przerwami. Zdarzały się też dynastie zupełnie niespokrewnionych władców (np. dynastia Antoninów lub egipskich Mameluków). Dynastia rządząca aktualnie w danym państwie to dom panujący (tak więc np. Dom Habsburgów, Dom Windsorów).

Pierwsze dynastie pojawiły się już we wczesnej starożytności (m.in. w Egipcie w XXX wieku p.n.e.), ale z pewnością już wiele tysięcy lat wcześniej istniał zwyczaj przekazywania władzy w ramach jednego rodu (najczęściej z ojca na syna). Dynastia może sprawować władzę nad jednym, jak i kilkoma krajami (np. Jagiellonowie rządzili jednocześnie w Polsce, na Litwie, w Czechach i na Węgrzech).

Dynastia wymiera w momencie śmierci ostatniego męskiego potomka rodu. Niekiedy jednak udaje się zachować ciągłość dynastii. Przykładem jest dynastia Habsburgów, z których to pochodząca cesarzowa Maria Teresa Habsburżanka, po ślubie z Franciszkiem Stefanem z dynastii rządzącej Lotaryngią, zapoczątkowała z mężem dynastię habsbursko-lotaryńską. Podobna sytuacja występuje w dynastii Grimaldi, która już kilka razy wymarła w linii męskiej. Zgodnie jednak ze statusem rodu, mąż następczyni tronu jest zobowiązany przyjąć nazwisko Grimaldii. Także w Luksemburgu nie zmieniono nazwy dynastii, po wygaśnięciu w linii męskiej rodu Nassau-Weilburg. Obecni członkowie rodu wielkoksiążęcego, są faktycznie przedstawicielami dynastii Burbonów, z linii parmeńskiej.

Dynastią, która najdłużej w historii ludzkości dzierżyła władzę są Osmanowie. Panowali nieprzerwanie w imperium osmańskim w latach 12991922, dopóki Turcja nie stała się republiką.

Linie boczne edytuj

Dynastie posiadają często kilka linii bocznych, wywodzących się od różnych przedstawicieli danego rodu. Boczne linie danego rodu najczęściej z czasem tworzą odrębne dynastie. Przykładowo rządząca m.in. w Wielkiej Brytanii - dynastia Windsorów, jest faktycznie dynastią Koburgów (Sachen-Coburg-Gotha), która jest boczną linią dynastii Wettynów. Francuskie dynastie Burbonów, Walezjuszów i Andegawenów to boczne linie dynastii Kapetyngów.

Rodziny niemonarchiczne edytuj

Termin ten jest również współcześnie stosowany w państwach demokratycznych jako potoczne określenie rodzin, w których kilka pokoleń zajmuje się jakąś dziedziną, np. polityką. Przykładowo: rodziny Kennedych i Bushów w USA.

Znane dynastie i rody panujące edytuj

lista przedstawia dynastie i rody panujące oraz ich linie boczne pogrupowane wedle porządku historycznego i geograficznego; w nawiasach daty oraz kraje aktywności; pogrubiono obecne panujące dynastie

starożytne edytuj

babilońskie:

perskie:

armeńskie:

helleńskie:

rzymskie:

Europejskie edytuj

angielskie

armeńskie

bizantyjskie

chorwackie

czeskie

duńskie

frankijskie

  • Etychonidzi
  • Merowingowie (państwo Franków; V-VIII w.)
  • Pepinidzi (VII-VIII w.)
  • Robertynowie (Robertyni) (państwo Franków zachodnich, Burgundia; VIII-XI w.)
    • Poponidzi (Turyngia)
      • Babenbergowie (nie mylić z austriackimi Babenbergami)
    • Kapetyngowie (patrz niżej - francuskie)

francuskie

gruzińskie

irlandskie

litewskie

niemieckie

norweskie

polskie

  • Piastowie (Polska, Czechy, Ruś halicko-włodzimierska)
  • Sobiesławice (Pomorze Gdańskie)
  • Gryfici (Pomorze Zachodnie, Rugia, Dania, Szwecja, Norwegia)

rosyjskie

  • Rurykowicze (pochodzenia skandynawskiego; Ruś kijowska, Rosja; IX-XVII w.)
    • Szujscy (ród bojarski)
  • Romanowowie (Rosja, Polska, Finlandia; XVII-XX w.)

serbskie

szkockie

szwedzkie

węgierskie

  • Arpadowie (Węgry, Chorwacja, Bośnia, Ruś halicko-włodzimierska, IX-XIV w.)
  • Hunyady (Węgry, Chorwacja; XV w.)
  • Zápolyowie (Węgry, Chorwacja, Siedmiogród; XV-XVI w.)

włoskie

  • Medyceusze (Toskania, papiestwo; XV-XVIII w.)
  • Sabaudczycy (Sabaudia, Włochy, Hiszpania, Chorwacja, Albania X-XX w.)
  • Visconti (Mediolan; XIII-XV w.)
  • Sforza (Mediolan; XV-XVI w.)

Islamskie edytuj

arabskie

tureckie

turkmeńskie

mongolskie

perskie/irańskie

pasztuńskie (afgańskie)

berberyjskie

półwysep iberyjski

pozostałe

Indyjskie edytuj

Dalekiego Wschodu edytuj

chińskie

  • Xia (Chiny; XX-XVII wiek p.n.e.)
  • Shang (Chiny; XVII-XI wiek p.n.e.)
  • Zhou (Chiny; XI-III wiek p.n.e.)
  • Qin (Chiny; III wiek p.n.e.)
  • Han (Chiny; III wiek p.n.e. - II wiek n.e.)
  • Sui (Chiny; VI-VIII w.)
  • Tang (Chiny; VIII-X w.)
  • Song (Chiny; X-XIII w.)
  • Yuan (Chiny; XIII-XIV w.; w Mongolii do XVII w.) (pochodzenia mongolskiego)
  • Ming (Chiny; XIV-XVII w.)
  • Qing (Chiny; XVII-XX w.) (pochodzenia mandżurskiego)

dżurdżeńskie

  • Jin (pn.-wsch. Chiny; XII-XIII w.)

koreańskie

japońska

  • Yamato (jedyna dynastia japońska, panuje do dziś)

syjamska

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Słownik Wyrazów Obcych. [dostęp 2015-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].

Linki zewnętrzne edytuj

Wybrana literatura edytuj

  • Słownik Dynastii Europy, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Poznań 1999.
  • Dynastie Europy, wyd. Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 2003.
  • Morby John, Dynastie świata. Przewodnik chronologiczny i genealogiczny, Kraków 1995.