Wikipedia

Dysleksja

Dysleksja rozwojowa (gr. dys „nie” + lexis „wyraz, czytanie”), czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania (ICD-10 F81.0 oraz w DSM V „315.0”[1]) – według Światowej Federacji Neurologów, definicja utworzona w 1968 r. – zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym[2][3][4] oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych. Dysleksja została opisana pierwszy raz na przełomie XIX i XX wieku. Obecnie dysleksję rozwojową można zdiagnozować także w przypadku występowania u dziecka inteligencji niższej niż przeciętna (DSM V), o ile obniżone możliwości intelektualne nie wyjaśniają w pełni istotnych trudności w czytaniu i pisaniu, a funkcje percepcyjno-motoryczne są wyraźnie zaburzone.

Specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania
Klasyfikacje
ICD-10

F81.0
Specyficzne zaburzenia umiejętności czytania

DSM-IV

315
Specyficzne zaburzenie uczenia się

DiseasesDB

4016

OMIM

127700

MeSH

D004410

Dysleksja jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie. Zaburzenia te mogą dotyczyć:

  • percepcji wzrokowej – objawiającej się widzeniem, ale niedostrzeganiem,
  • percepcji fonologicznej – objawiającej się słyszeniem, ale nieusłyszeniem,
  • integracji powyższych procesów.

Dysleksja jest jedną z najbardziej uznanych przyczyn zaburzenia czytania, jednak nie wszystkie zaburzenia czytania są związane z dysleksją.

W Polsce obowiązujące przepisy prawne nakładają na poradnie psychologiczno-pedagogiczne, przedszkola, szkoły i placówki opiekuńczo-wychowawcze obowiązki związane z pomocą dzieciom z grupy ryzyka dysleksji oraz dzieciom dyslektycznym. Placówki te powinny rozpoznawać, diagnozować i opiniować trudności w nauce oraz organizować różne formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i ich rodzicom[5][6].

Przyczyny dysleksji edytuj

Na rozwój dysleksji składa się wiele przyczyn. Obecnie podejrzewa się, że może mieć m.in. podłoże genetyczne (Schulte-Körne 2001, 2006). Zmiany dotyczą genu DCDC2 zlokalizowanego na 6 chromosomie człowieka kodującego białko doublecortin domain containing 2 określane tym samym skrótem co gen. Białko to powoduje zaburzenia w budowie mikrotubul[7]. Oprócz tego badane są geny 1, 2, 3 i 15. Ten ostatni był pierwszym kandydatem na „winnego dysleksji”. Około roku 1950 przeprowadzonych zostało wiele badań w rodzinach obciążonych tym zaburzeniem i właśnie gen 15 DYXS1 miał wywoływać zmiany w rozwoju mózgu, postrzeganiu wzrokowym i słuchowym[8].

Dysleksja według badań Gerd Schulte-Körne jest dziedziczna. Prawdopodobieństwo odziedziczenia trudności w czytaniu szacuje na 60%, natomiast problemów z ortografią: 70 do 80%.

Typy dysleksji edytuj

U dzieci z dysleksją zazwyczaj stwierdza się zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej oraz integracji percepcyjno-motorycznej. Prof. Marta Bogdanowicz wyróżnia następujące typy dysleksji:

  • dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowo-przestrzennej;
  • dysleksja typu słuchowego uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych;
  • dysleksja integracyjna, kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej;
  • dysleksja typu mieszanego, gdy występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej;
  • dysleksja wizualna, gdy występuje nieład tzw. nieporządek.

W dysleksji mogą wystąpić zaburzenia mowy, uwagi, koncentracji i pamięci. Pierwotną przyczynę dysleksji rozwojowej wielu badaczy upatruje w zakłóceniach pracy OUN (ośrodkowego układu nerwowego). Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego.

Odmiany dysleksji:

  • dysleksja – terminem stosowanym także w węższym znaczeniu, do specyficznych trudności w czytaniu;
  • dysortografia – specyficzne trudności w pisaniu, przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, mimo znajomości zasad poprawnej pisowni;
  • dysgrafia – zniekształcenia strony graficznej pisma – brzydkie, niekaligraficzne pismo;
  • dyskalkulia – specyficzne trudności w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy mnożeniu;

Częstość i występowanie edytuj

Objawy dysleksji występują u mniej więcej 10% populacji[2]. W Polsce 10–15% uczniów ma dysleksję (a nasiloną 3–4%). Czterokrotnie częściej dyslektykami są chłopcy niż dziewczynki. Średnio w każdej polskiej klasie jest 3–4 dzieci dyslektycznych[9].

Dysleksja może być sprzężona z chromosomem Y decydującym o płci męskiej i dlatego jest przekazywana po linii męskiej z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wskazują na rolę testosteronu. Jego nadprodukcja u chłopców, jeszcze w okresie prenatalnym modeluje rozwój mózgu, wywołując dysleksję. Są i tacy badacze, którzy przewagę chłopców w grupie dzieci dyslektycznych wyjaśniają mniejszą zdolnością osób płci męskiej do adaptacji i wyrównywania deficytów rozwojowych powstałych wskutek nieprawidłowego przebiegu okresu okołoporodowego. Niektórzy też wskazują na nadpobudliwość psychoruchową, agresywność i trudności wychowawcze, które powodują, że chłopcy są w centrum uwagi nauczyciela i z tych powodów są kierowani do psychologa, co sprzyja wczesnemu i częstszemu wykrywaniu tych trudności u chłopców.

Objawy edytuj

Objawy ryzyka dysleksji edytuj

U dzieci w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym, przedszkolnym i częściowo wczesnoszkolnym (do ok. 9. r.ż.) nie można jeszcze zdiagnozować dysleksji rozwojowej. Jednak obserwuje się pewne objawy, które sygnalizują możliwość wystąpienia w przyszłości specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Nie determinują one jeszcze diagnozy (tej można dokonać na przełomie drugiej i trzeciej klasy szkoły podstawowej), jednak dzieci z poniższymi objawami zalicza się do tzw. grupy ryzyka dysleksji, gdyż bardzo często są to pierwsze sygnały nadchodzących trudności[2][10][11][12]:

  • pomijanie w rozwoju ruchowym raczkowania;
  • opóźniony rozwój mowy; znacznie późniejszy moment rozpoczęcia porozumiewania się z otoczeniem przy pomocy słów, utrzymujące się trudności z poprawnością wypowiedzi zarówno w zakresie gramatyki, jak prawidłowym wybrzmiewaniem głosek, mowa niewyraźna, niezrozumiała dla otoczenia;
  • mała obniżona sprawność ruchowa w zakresie swojego ciała, tzw. duża motoryka: trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarność ruchów; niechęć do zabaw ruchowych, kłopoty z łapaniem piłki, rzucanie do celu;
  • mała sprawność rąk, tzw. mała motoryka: niechęć w zapinaniu guzików, sznurowania butów, używaniu widelca, nożyczek;
  • słaba koordynacja wzrokowo–ruchowa, dziecku sprawia trudność budowanie z klocków, niechętnie bawi się klockami, puzzlami, nie umie układać układanek według wzoru, tworzy tylko własne kompozycje, niechętnie rysuje;
  • opóźniony rozwój lateralizacji – dziecko używa na zmianę raz jednej a raz drugiej ręki, ma trudności w określeniu stron: lewa – prawa;
  • zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, trudności z rysowaniem figur, odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;
  • ma trudności w różnicowaniu głosek podobnych dźwiękowo;
  • zaburzenia analizy i syntezy wyrazów;
  • ma problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, oraz miesięcy, trudności z wymową, wadliwa wymowa;
  • przy pierwszych próbach czytania przekręca wyrazy, wolne tempo czytania;
  • słabe rozumienie tekstu;
  • przy pierwszych próbach pisania – niestaranne, brzydkie pismo, popełnianie błędów przy przepisywaniu, mylenie liter, opuszczanie liter, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter.

Objawy trudności w nauce edytuj

W pisaniu

  • trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu
  • trudności w przepisywaniu
  • trudności w pisaniu ze słuchu
  • mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e
  • trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność
  • nieróżnicowanie ę-en-e, ą-om
  • opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów
  • opuszczanie litery y
  • przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna)
  • przestawianie szyku dyktowanych wyrazów
  • błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej
  • zniekształcanie graficznej strony pisma
  • wolne tempo pisania
  • niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter
  • trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka – półka)
  • złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni
  • brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji

W czytaniu[13][14]

  • wolne tempo, niepewne, „wymęczone”
  • błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów
  • trudności we właściwej intonacji czytanej treści – zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści
  • rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie
  • opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania
  • opuszczanie całego wiersza
  • zmiana kolejności liter i wyrazów
  • przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens
  • niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego
  • trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab
  • trudności w wyszukaniu najistotniejszej myśli w tekście
  • tzw. hiperleksja: czytanie płynne, w dobrym tempie, bezbłędne, jednak bez rozumienia treści

Trudności występujące w nauce innych przedmiotów

  • trudności w rysowaniu jako czynności – trudności w rozplanowaniu rysunku, zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka, zmiany kierunku w rysunkach (błędny kierunek odwzorowywania)
  • trudności w nauce języków obcych, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów – objawy takie jak w języku polskim
  • trudności w uczeniu się pamięciowym – tabliczka mnożenia, nauka wierszy, ciągi słowne
  • trudności w nauce geografii – utrudnione czytanie mapy, niewłaściwa orientacja w stronach świata
  • trudności w nauce geometrii – zmiany kierunku w rysunkach geometrycznych, zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej, trudności w rozumieniu pojęć geometrycznych (utrudnione przyswajanie werbalne)
  • trudności występujące na lekcjach wychowania fizycznego – błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni, obniżona sprawność ruchowa
  • nierównomierna koncentracja uwagi, wolne tempo pracy

Osoby z dysleksją rozwojową narażone są na wiele niepowodzeń szkolnych, co wywołuje u nich frustrację. Olbrzymi wysiłek włożony w naukę daje czasami znikome efekty, przez to taka osoba może mieć poczucie niższej wartości, odczuwać brak wiary w swoje możliwości. Taki stan wtórnie osłabia jej możliwości intelektualne. Następuje sprzężenie zwrotne: trudności pogłębiają się, powodują coraz częstsze niepowodzenia i potwierdzają negatywną opinię innych i co gorsze – swoją własną. Bez fachowego wsparcia poprzez zajęcia terapii pedagogicznej, prowadzone przez pedagoga lub psychologa przygotowanego do pracy z osobą dotkniętą dysleksją rozwojową, trudno osobie z dysleksją, nawet przy wsparciu najbliższych, wyrwać się z tego zaklętego kręgu.

Dziecko nie musi czekać na zdiagnozowanie dysleksji rozwojowej, aby uczestniczyć w zajęciach terapii pedagogicznej. Już zaliczenie do tzw. grupy ryzyka dysleksji jest wystarczającym powodem do podjęcia pracy z dzieckiem. Zajęcia te mają charakter stymulujący rozwój intelektualny, poznawczy, nie mogą więc nikomu zaszkodzić.

Inne aspekty dysleksji edytuj

Wysiłki terapeutów skierowane są również na podkreślenie mocnych stron tych osób i adekwatne kierowanie ich dalszej edukacji, aktywności.

Ronald Davies, autor Daru dysleksji, podaje pozytywne aspekty dysleksji[15], do których należą:

  • korzystanie z wrodzonej umiejętności przetwarzania i kreowania doznań percepcyjnych
  • większa wrażliwość na otoczenie
  • myślenie obrazami, nie słowami (w czasie 1 sekundy osoba myśląca werbalnie może mieć od dwóch do pięciu myśli w postaci pojedynczych słów, natomiast osoba myśląca niewerbalnie 32 obrazy myślowe)
  • świetna intuicja i przenikliwość
  • myślenie i spostrzeganie ma charakter polisensoryczny i polimodalny (osoby z dysleksją wykorzystują wszystkie zmysły)
  • realistycznie przeżywanie swoich myśli
  • żywa wyobraźnia
  • kreatywność/myślenie lateralne

Nadużycia w wydawaniu opinii o dysleksji edytuj

Zdarzały się i zdarzają przypadki nadużywania[16] niesłusznego rozpoznania dysleksji (mniej lub bardziej nieuczciwie „załatwienie” zaświadczenia przez rodziców dziecka, w prywatnych poradniach psychologicznych) w celu „ochrony” uczniów mających trudności w nauce z innych powodów (np. niechęci do niej) przed konsekwencjami.

W przypadku opinii o dysleksji powinny być spełnione poniższe warunki (kolejność nie oznacza znaczenia):

  • konieczne jest wykluczenie schorzeń organicznych (neurologicznych);
  • rozpoznanie dysleksji jest możliwe wyłącznie u osób w normie intelektualnej, która zna zasady poprawnej pisowni, ale zaburzenie CUN powoduje niestosowanie ich;
  • rozpoznanie ryzyka dysleksji powinno nastąpić na samym początku edukacji, diagnoza dysleksji natomiast – po klasie III szkoły podstawowej;
  • rozpoznanie dysleksji można postawić po co najmniej kilkumiesięcznych intensywnych ćwiczeniach korekcyjno-kompensacyjnych (zorganizowanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub na terenie szkoły) – ma to wykluczyć opiniowanie o dysleksji u kogoś, kto problemy z pisaniem i czytaniem ma w wyniku zaniedbań środowiskowych;
  • opinię o dysleksji wydaje się obecnie na etapie klas IV–VIII i dokument ten jest ważny na wszystkich etapach edukacji;
  • opinia o dysleksji zobowiązuje szkołę do dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, jak również do zastosowania zmodyfikowanych kryteriów oceny (również na egzaminie maturalnym obecnie z języka polskiego i języka obcego nowożytnego) pod warunkiem wykonywania przez ucznia zaleconych mu ćwiczeń (zorganizowanych przez np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub na terenie szkoły).

Przypisy edytuj

  1. ↑ 2009 ICD-9-CM Diagnosis Code 315.0 : Developmental reading disorder [online], www.icd9data.com [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  2. ↑ a b c ptd. [dostęp 2013-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-20)].
  3. ↑ dyslexia
  4. ↑ ninds. [dostęp 2013-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-27)].
  5. ↑ spet.info
  6. ↑ men
  7. ↑ Olga Orzyłowska-Śliwińska. DCDC2 a rzęski. „Świat Nauki”. nr. 8 (240), s. 13, sierpień 2011. Prószyński Media. ISSN 0867-6380. 
  8. ↑ Świat pl
  9. ↑ Katarzyna Szroeder-Dowjat: Dysleksja: przyczyny, rozpoznanie, terapia. 2013. [dostęp 2013-02-10]. (pol.).
  10. ↑ ortograffiti. [dostęp 2013-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-26)].
  11. ↑ zdrowie.gazeta
  12. ↑ zdrowie.gazeta 1
  13. ↑ spet.info
  14. ↑ uni. [dostęp 2013-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-29)].
  15. ↑ Artykuł Barbary Wachowicz w portalu literka.pl. [dostęp 2009-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-23)].
  16. ↑ matka polka. [dostęp 2013-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-30)].

Bibliografia edytuj

  • Marta Bogdanowicz: O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Lubin 1994;
  • Marta Bogdanowicz: Portrety nie tylko sławnych osób z dysleksją. Gdańsk 2008
  • Ronald D. Davis, Eldon M. Braun: Dar dysleksji. Poznań 2001;
  • Malcolm Gladwell: Blink
  • Malcolm Gladwell: The Tipping Point: How Little Things Can Make a Big Difference
  • Gerd Schulte-Körne (2001): Lese-Rechtschreibstörung und Sprachwahrnehmung. Münster: Waxmann.
  • Gerd Schulte-Körne (2006): Genetische Forschung zur Legasthenie. Die Entdeckung von störungsspezifischen Genen. In Zeitschrift des Österreichischen Bundesverbandes Legasthenie 14,(1) S.1–5.
  • DCDC2 as a gene of general intelligence (IQ) hum-molgen.org.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dysleksja&oldid=73583229”