Wikipedia

Dzielnica Wyborska

historyczna dzielnica Petersburga

Dzielnica Wyborska[1][2][3], Strona Wyborska[1] (ros. Выборгская сторона – Wyborgskaja storona) – historyczna dzielnica w północno-wschodniej części Petersburga, położona na prawym brzegu Newy.

Plac Lenina, pomnik Lenina i Dworzec Fiński

Położenie i nazwa edytuj

Dzielnica Wyborska bierze swoją nazwę od miasta Wyborga i historycznej drogi w jego kierunku, która pokrywa się z przebiegiem Bolszego Sampsonijewskiego Prospektu, Prospektu Engelsa i Szosy Wyborskiej[4]. W XVIII w. funkcjonowała także pod nazwą Dzielnicy Finlandzkiej. Od północnego zachodu jej historyczną granicą była Czarna Rzeczka, od wschodu – osada Bolszaja Ochta, włączona następnie w granice Petersburga[4]. Północną granicę Dzielnicy Wyborskiej wyznacza linia kolejowa w kierunku Siestroriecka oraz ulica Noworossijskaja[5]. W XX w. do Dzielnicy Wyborskiej zaczęto zaliczać również niektóre osiedla wzniesione na północny zachód od dawnej granicy dzielnicy[4].

Dzielnica Wyborska była do rewolucji lutowej jedną z oficjalnych części składowych Petersburga. Po reformie administracyjnej miasta przeprowadzonej ostatecznie w 1936 r. określanie jej mianem dzielnicy ma wymiar wyłącznie historyczny, gdyż jej obszar znalazł się na terenie rejonów wyborskiego, krasnogwardiejskiego (od 1946 r. – kalinińskiego) i częściowo żdanowskiego (nast. nadmorskiego)[4].

Historia edytuj

 
Sobór św. Sampsona

W 1717 r. na prawym brzegu Newy znajdowało się jedynie 350 budynków; ta część Petersburga rozwijała się znacznie wolnej, niż centralne kwartały nowo utworzonego miasta. Rozwojowi dzielnicy sprzyjało otwarcie w 1717 r. Generalnego Szpitala Piechoty, w sąsiedztwie którego powstały słobody dla osób pracujących w wojskowej lecznicy. Następnie nad Czarną Rzeczką powstała słoboda, w której żyli pracownicy manufaktur oraz niżsi urzędnicy Kancelarii Spraw Miejskich[4]. Kolejną znaczącą budowlę na prawym brzegu Newy zbudowano w latach 1728–1740, gdy na cześć zwycięstwa w bitwie pod Połtawą wzniesiono przy trakcie wiodącym do Wyborga, na miejscu drewnianej cerkwi z 1709 r., sobór św. Sampsona[4]. Do końca XVIII i na pocz. XIX w. zabudowano brzegi Newy i Wielkiej Newki[4]. W Dzielnicy Wyborskiej powstały pierwsze warsztaty zbrojeniowe (artyleryjskie) oraz magazyny z żywnością[5]. W latach 1798–1803 w Dzielnicy Wyborskiej zbudowano kompleks Wojskowej Akademii Chirurgicznej (następnie przemianowanej na Wojskową Akademię Medyczną), w 1820 r. na terenie dzielnicy powstały budynki Michajłowskiej Akademii Artylerii[4], zaś w latach 30. – koszary Pułku Litewskiego, następnie oddane Moskiewskiemu Pułkowi Lejbgwardii[5]. W 1870 r. oddano do użytku położony w dzielnicy Dworzec Fiński[4]. W latach 1875–1879 wzniesiony został Most Litiejny, który połączył Dzielnicę Wyborską z Prospektem Litiejnym i dalej z centralną częścią Petersburga[4].

 
Część kompleksu fabryki Ludwiga Nobla przy Bolszym Sampsonijewskim Prospekcie

Dzielnica Wyborska już w połowie XIX w. była zamieszkiwana głównie przez miejską biedotę[6]. W II połowie tegoż stulecia stała się – obok części Dzielnicy Petersburskiej, części Wyspy Wasylewskiej i Dzielnicy Narwskiej - jednym z obszarów, na których koncentrował się zlokalizowany w Petersburgu przemysł[3]. Powstały tam fabryki Nobla[3], Erikssona, Baranowskiego, Lessnera, Manufaktura Wyborska, zakłady zbrojeniowe Nowy Arsenał (wzniesione w latach 1844–1849)[5] im. Piotra Wielkiego[4], a także przemysł lekki[2]. W końcu XIX w. w dzielnicy pracowało ok. 100 tys. robotników[4], a więc 1/3 wszystkich petersburskich robotników[7]. W dzielnicy działalność rewolucyjną i propagandową prowadzili narodnicy, następnie narodowolcy, pierwsi rosyjscy marksiści, a następnie mienszewicy i bolszewicy[4]. W 1902 r. wyborski rejon Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji był najsilniejszy z działających w rosyjskiej stolicy struktur partyjnych[8]. Zakłady w Dzielnicy Wyborskiej strajkowały podczas rewolucji 1905 r., robotnicy z tej części Petersburga brali również udział w politycznych strajkach w latach 1912–1914 i 1915–1916[4]. Podczas rewolucji lutowej robotnicy z dzielnicy oraz zrewoltowani żołnierze uwolnili więźniów z więzienia Kriesty, położonego na prawym brzegu Newy[4]. W lipcu 1917 r. w domu bractwa cerkiewnego przy soborze św. Sampsona rozpoczął się VI zjazd partii bolszewickiej, zaś podczas rewolucji październikowej miejscowe oddziały Czerwonej Gwardii brały aktywny udział w przewrocie[4].

 
Dawna fabryka Erikssona

W latach 1920–1930 dzielnica była rozbudowywana o nowe osiedla przeznaczone dla robotników (Batienińskie, Baburińskie, Gorodok tiekstilszczikow)[4][5]. Dawne prywatne fabryki na terenie dzielnicy, znacjonalizowane po rewolucji, kontynuowały działalność jako zakłady państwowe[5]. W 1927 r. oddano do użytku Wyborski Dom Kultury, w 1934 r. urządzono Park Wyborski. Po II wojnie światowej kontynuowano rozbudowę dzielnicy. Nowe obiekty mieszkalne wzniesiono przy Prospekcie Marksa (Bolszym Sampsonijewskim), całkowicie zreorganizowano przestrzeń wokół Placu Lenina przed Dworcem Fińskim[4] (również sam budynek dworca zastąpiono w 1960 r. nowym)[5], w 1954 r. oddano do użytku Leninowską salę koncertową[5]. Prawy brzeg Newy został również połączony mostami Grenadierów i Kantemirowskim, przerzuconymi przez Wielką Newkę, z Wyspą Aptekarską[5], uzyskując tym samym łatwiejszy dostęp również do pozostałych wysp historycznej Dzielnicy Piotrogrodzkiej. latach 60. XX wieku wzniesiono szereg nowych zakładów przemysłowych w północnej części dzielnicy[5]. Już po 2000 r. między Nabrzeżem Pirogowskim a Bolszym Sampsonijewskim Prospektem wzniesiono nowe budynki biurowe i centra handlowe[5].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Tamara Smirnowa, Ludność polska w Petersburgu-Piotrogrodzie-Leningradzie [online].
  2. ↑ a b J. Lewandowski, Dynamika walk rewolucji lutowej do 27 lutego (12 marca), "Przegląd Historyczny", nr 58/3, 1967, s. 393-395.
  3. ↑ a b c J. Miles, Petersburg, s. 304–305.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r red. B. Piotrowski, O. Czekanowa i in., Sankt-Pietierburg..., s. 137.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Энциклопедия Санкт-Петербурга [online], encspb.ru [dostęp 2021-06-11].
  6. ↑ M. Wilk, Petersburg, s. 94.
  7. ↑ J. Miles, Petersburg, s. 342.
  8. ↑ M. Wilk, Petersburg, s. 196.

Bibliografia edytuj

  • J. Miles, Petersburg, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15862-7.
  • red. B. Piotrowski, O. Czekanowa i in., Sankt-Pietierburg. Pietrograd. Leningrad. Encikłopiediczeskij sprawocznik, Naucznoje Izdatiel'stwo Bol'szaja Rossijskaja Encikłopiedija, ISBN 5-85270-037-1
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dzielnica_Wyborska&oldid=73151560”