Wikipedia

Dziobowal

rodzaj ssaka

Dziobowal[17] (Mesoplodon) – rodzaj ssaków morskich z rodziny zyfiowatych (Ziphiidae).

Dziobowal
Mesoplodon
P. Gervais, 1850[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – dziobowal osobliwy (M. mirus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Nadrząd

kopytne

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Ziphioidea

Rodzina

zyfiowate

Rodzaj

dziobowal

Typ nomenklatoryczny

Delphinus sowerbensis Blainville, 1817 (= Physeter bidens Sowerby, 1804)

Gatunki

20 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zasięg występowania edytuj

Rodzaj obejmuje słabo poznane gatunki występujące we wszystkich oceanach świata[18][19][20].

Morfologia edytuj

Długość ciała 343–625 cm; masa ciała 500–1500 kg[19][21].

Systematyka edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1850 roku francuski paleontolog i entomolog Paul Gervais w artykuel poświęconym waleniom z Morza Śródziemnego opublikowanym na łamach Annales des Sciences Naturelles[1]. Na gatunek typowy Gervais wyznaczył (oznaczenie monotypowe) dziobowala dwuzębnego (M. bidens). Wcześniejsze nazwy – Aodon, którą utworzył w 1828 francuski zoolog René Lesson i Micropterus którą utworzył 1846 roku niemiecki paleontolog i zoolog Johann Andreas Wagner – okazały się młodszymi homonimami rodzajów ryb które nazwano odpowiednio w 1798 i 1802 roku, zaś nazwa Micropteron którą ukuł w 1849 roku duński zoolog Daniel Frederik Eschricht była niepoprawną późniejszą pisownią Micropterus Wagnera[22].

Etymologia edytuj

  • Aodon (Anodon): gr. przyrostek negatywny α a ‘bez’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[23]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Aodon dalei Lesson, 1828 (= Physeter bidens Sowerby, 1804).
  • Micropterus (Micropteron, Mikropteron): gr. μικρος mikros ‘mały’; -πτερος -pteros ‘-płetwy’, od πτερον pteron ‘płetwa’[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus micropterus G. Cuvier (= Physeter bidens Sowerby, 1804).
  • Mesoplodon: gr. μεσος mesos ‘środkowy’; oπλα opla ‘uzbrojenie’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[25].
  • Dioplodon (Diplodon, Diplodon): gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwa razy’, od δυο duo ‘dwa’; όπλoν oplon ‘broń, uzbrojenie’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[26]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Delphinus densirostris Blainville, 1817.
  • Mesodiodon (Mesiodon): gr. μεσος mesos ‘środkowy’; δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwa razy’, od δυο duo ‘dwa’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[27]. Gatunek typowy: Dioplodon sowerbyi Desmarest, 1822 (= Physeter bidens Sowerby, 1804).
  • Dolichodon: gr. δολιχος dolikhos ‘długi’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[28]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ziphius layardii J.E. Gray, 1865.
  • Callidon (Calliodon): gr. καλλος kallos ‘piękno’, od καλος kalos ‘piękny’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[29]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mesoplodon guntheri Krefft, 1871 (= Ziphius layardii J.E. Gray, 1865).
  • Neoziphius: gr. νεος neos ‘nowy’; rodzaj Ziphius G. Cuvier, 1823 (zyfia)[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dioplodon europaeus Gervais, 1855.
  • Oulodon: gr. ούλον oúlon ‘guma’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[31]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mesoplodon grayi von Haast, 1876.
  • Paikea: według tradycji Maorysów, Paikea jest przodkiem Ngai Tahu i Ngāti Porou, plemion maoryskich na Wyspie Południowej i wschodnim wybrzeżu Nowej Zelandii na Wyspie Północnej[15]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Paikea hectori Oliver, 1922.

Podział systematyczny edytuj

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[32][21][18][33][17]:

Opisano również gatunki wymarłe[34]:

Uwagi edytuj

  1. ↑ Młodszy homonim Aodon Lacépède, 1798 (Chondrichthyes).
  2. ↑ Młodszy homonim Micropterus Lacépède, 1802 (Actinopterygii).
  3. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Micropterus J.A. Wagner, 1846.
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Aodon Lesson, 1828
  5. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Dioplodon P. Gervais, 1850.
  6. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Mesodiodon Duvernoy, 1851.
  7. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Callidon J.E. Gray, 1871.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c P. Gervais. Mémoire sur la famille des Cétacés Ziphoides, et plus particulièrement sur le Ziphius cavirostris de la Méditerranée. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Troisiéme Série. 14, s. 16, 1850. (fr.). 
  2. ↑ R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux décoverts depuis 1788 jusqu’a nos jours. T. 1: Cétacés. Paris: Chez Baudouin, 1828, s. 149, ryc. 3. (fr.).
  3. ↑ J.A. Wagner: Cete Dentigera. W: J.C.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. T. 7. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper'schen Schmetterlingswerkes, 1846, s. 352. (niem.).
  4. ↑ D.F. Eschricht. Undersögelser over Hvaidyrene. „Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskabs Skrifter”. Förste Bind. 1, s. 97, 1849. (duń.). 
  5. ↑ J.E. Gray: Catalogue of the Specimens of Mammalia in the Collection of the British Museum. Cz. 1: Cetacea. 1850, s. 71. (ang.).
  6. ↑ G.L. Duvernoy. Mémoire sur les caractères ostéologiques des genres nouveaux ou des espèces nouvelles de cétacés vivants ou fossiles, dont les squelettes entiers, ou les tétes seulement, sont conservés dans les galeries d’anatomie comparée do Muséum d’histoire naturelle. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Troisiéme Série. 15, s. 55, 1851. (fr.). 
  7. ↑ a b Gray 1866 ↓, s. 349.
  8. ↑ Gray 1866 ↓, s. 353.
  9. ↑ J.E. Gray. Notice of a new Australian ziphioid whale. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth seires. 7, s. 368, 1871. (ang.). 
  10. ↑ J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 101. (ang.).
  11. ↑ Mammalia. W: A.F. Marschall: Nomenclator zoologicus continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, sub auspiciis et sumptibus C. R. Societatis zoologico-botanicae conscriptus a comite Augusto de Marschall. Vindobonae: typis C. Ueberreuter (M. Salzer), 1873, s. 5. (łac.).
  12. ↑ J.F.J. van Haast. On Oulodon: a new genus of Ziphioid Whales. „Transactions and Proceedings of the New Zealand Institute”. 9, s. 450, 1876. (ang.). 
  13. ↑ J.F.J. van Haast. Further Notes on Oulodon, a new Genus of Ziphioid Whales from the New-Zealand Seas. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1876, s. 457, 1876. (ang.). 
  14. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Nova ed. (prima completa). Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & sohn, 1898, s. 1067. (łac.).
  15. ↑ a b W. R. Oliver. A Review of the Cetacea of the New Zealand Seas. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1922, s. 574, 1922. (ang.). 
  16. ↑ P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „United States National Museum Bulletin”. 246, s. 125, 1966. (ang.). 
  17. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 191. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  18. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 286–288. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  19. ↑ a b C. MacLeod: Family Ziphiidae (Beaked Whales). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 351–357. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  20. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Mesoplodon. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-03-28]. (ang.).
  21. ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 572–574. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  22. ↑ ICZN. Opinion 1289. Mesoplodon Gervais, 1850 (Mammalia, Cetacea); conserved. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 42 (1), s. 19–20, 1985. (ang.). 
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 110.
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 423.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 415.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 235.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 414.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 241.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 151.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 456.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 490.
  32. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-01-23]. (ang.).
  33. ↑ E.L. Carroll, M.R. McGowen, M.L. McCarthy, F.G. Marx, N. Aguilar, M.L. Dalebout, S. Dreyer, O.E. Gaggiotti, S.S. Hansen, A. van Helden, A.B. Onoufriou, R.W. Baird, C.S. Baker, S. Berrow, D. Cholewiak, D. Claridge, R. Constantine, N.J. Davison, C. Eira, R.E. Fordyce, J. Gatesy, G.J.G. Hofmeyr, V. Martín, J.G. Mead, A.A. Mignucci-Giannoni, P.A. Morin, C. Reyes, E. Rogan, M. Rosso, M.A. Silva, M.S. Springer, D. Steel & M.T. Olsen. Speciation in the deep: genomics and morphology reveal a new species of beaked whale Mesoplodon eueu. „Proceedings of the Royal Society B”. Biological sciences. 288 (1961), s. 20211213, 2021. DOI: 10.1098/rspb.2021.1213. (ang.). 
  34. ↑ J.S. Zijlstra, Mesoplodon Gervais, 1850, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-11-23] (ang.).
  35. ↑ J.F. von Brandt. Untersuchungen über die fossilen und subfossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VIIE série. 20 (1), s. 225, 1873. (niem.). 
  36. ↑ O. Lambert & S. Louwye. A new early Pliocene species of Mesoplodon: a calibration mark for the radiation of this species-rich beaked whale genus. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 36 (2), s. e1055754, 2016. DOI: 10.1080/02724634.2015.1055754. (ang.). 
  37. ↑ G. Bianucci, O. Lambert & K. Post. A high diversity in fossil beaked whales (Mammalia, Odontoceti, Ziphiidae) recovered by trawling from the sea floor off South Africa. „Geodiversitas”. 29 (4), s. 586, 2007. (ang.). 
  38. ↑ N. Miyazaki & Y. Hasegawa. A new species of fossil beaked whale, Mesoplodon tumidirostris sp. nov. (Cetacea, Ziphiidae) from the central North Pacific. „Bulletin of the National Science Museum, Tokyo”. Series A. 18 (4), s. 168, 1992. (ang.). 

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dziobowal&oldid=72096617”