Edmund Roman Orlik
Edmund Roman Orlik (ur. 26 stycznia 1918 w Rogoźnie, zm. 8 kwietnia 1982 w Opolu)[1] – polski architekt, plutonowy podchorąży rezerwy broni pancernych Wojska Polskiego. W literaturze wojennej wymieniany jest także jako Roman Orlik[2].
| |
 plutonowy
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca |
architekt |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Edmund Roman Orlik po maturze zgłosił się na ochotnika do służby wojskowej i w 1937 roku ukończył przeszkolenie w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie, po czym rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej[3]. Zmobilizowany w sierpniu 1939 roku, walczył w czasie kampanii wrześniowej w szwadronie czołgów 71 Dywizjonu Pancernego w składzie Wielkopolskiej Brygady Kawalerii, jako dowódca czołgu rozpoznawczego (tankietki) TKS[2].
18 września 1939 Orlik wziął udział w starciu pod Pociechą w Puszczy Kampinoskiej, w którym polskie TKS-y uzbrojone w działka (nkm) 20 mm, osłaniające Grupę Operacyjną Kawalerii gen. Romana Abrahama, zniszczyły bez strat na leśnym skrzyżowaniu trzy czołgi niemieckie z 1 Dywizji Lekkiej. W wyniku starcia zginął m.in. dowódca niemieckiego plutonu, książę raciborski, 23-letni leutnant, Wiktor IV Albrecht von Ratibor[3]. Za zbeletryzowanymi pracami Janusza Magnuskiego, opartymi na wspomnieniach Orlika, przyjęto w literaturze, że Orlik dowodził jedynym czołgiem uzbrojonym w nkm w tym starciu i zniszczył sam trzy czołgi, a pozostałe dwa TKS uzbrojone były w zwykłe karabiny maszynowe[2][3]. Według innych źródeł jednak, wszystkie trzy TKS-y uzbrojone były w nkm-y[4]. Powstały na emigracji „Zarys historii polskiej broni pancernej” nie wspomina zaś o Orliku i podaje, że w starciu pod Pociechą brali udział z polskiej strony m.in. kpr. Władysław Tritt, kpr. Mieczysław Pachocki i plut. Stanisław Łopatka[5]. Typ zniszczonych czołgów nie został również jednoznacznie ustalony − z prac Janusza Magnuskiego wynika sugestia, że były one typu PzKpfw 35(t)[a], jednakże w literaturze spotkać można też zdjęcie zniszczonego czołgu PzKpfw IV,opisane jako czołg księcia von Ratibor.
19 września, według prac Magnuskiego, Orlik brał udział w boju o Sieraków, skąd Niemców wyparto w nocy w wyniku natarcia na wieś 7 Pułku Strzelców Konnych i 9 Pułku Ułanów z WBK. Niemcy ruszyli do natarcia wykorzystując kilkadziesiąt czołgów z 11. Pułku Pancernego (Panzer-Regiment 11) płka Philippsa i 65 Batalionu Pancernego (Panzer-Abteilung 65) mjra Thomasa. Przy pomocy 2. baterii 7. Dywizjonu Artylerii Konnej i działek 7. Pułku Strzelców Konnych zniszczono i uszkodzono ponad 20 czołgów, z czego 7 trafił, według jego relacji, TKS plutonowego Orlika, biorąc przy okazji 2 jeńców[2]. Orlik doprowadził następnie swój czołg w składzie polskiego ugrupowania do Warszawy i brał udział w jej obronie, za co po wojnie został odznaczony Krzyżem Walecznych[3]. Walczył w szeregach Armii Krajowej[6].
Kariera zawodowa edytuj
Po wojnie Orlik ukończył studia na Wyższej Szkole Plastycznej w Łodzi i pracował w Łodzi, m.in. projektując budynki w dzielnicy akademickiej. Był projektantem (we współpracy z arch. Eugeniuszem Budlewskim) gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej powstałego w latach 1956–1960, uznawanego za najbardziej dopracowane dzieło architektoniczne okresu PRL-u w Łodzi[7]. Zaprojektował w Łodzi też m.in. akademik dla obcokrajowców (tzw. Wieża Babel) i Studium Języków Obcych[7]. Ukończył następnie architekturę na Politechnice Wrocławskiej i od początku lat 70. XX w. mieszkał i pracował w Opolu[3]. Zmarł w 1982 w wyniku nieszczęśliwego wypadku i został pochowany w części rzymskokatolickiej Starego Cmentarza w Łodzi[2][8].
Upamiętnienie edytuj
Od czasu prac Janusza Magnuskiego, w szczególności opublikowania książki „Karaluchy przeciw panzerom” z 1995 roku, przypisującej Orlikowi na podstawie jego wspomnień zniszczenie 10 czołgów w dwóch starciach, postać Orlika została spopularyzowana w Polsce, a następnie na świecie. Miejsce potyczki pod Pociechą upamiętnia pamiątkowy głaz „Kamień Orlika”[9] (52°20′02″N 20°44′06″E/52,333889 20,735000), na którym widnieje napis:
W tym miejscu doszło do zwycięskiego pojedynku polskiej tankietki TKS-20 z 71 Dyonu P.WLK.BK dowodzonej przez plut. pchr. Edmunda Orlika z czołgiem niemieckim PKW III z 11 P.Panc. 1 DLek. dowodzonym przez por. księcia V. von Ratibor.
Orlika upamiętnili także twórcy gry World of Tanks, umieszczając w niej „Medal Orlika”. Jest on przyznawany za zniszczenie czołgiem lekkim trzech lub więcej pojazdów wroga[10].
Roman Orlik jest także postacią bohatera "hero" w figurkowej grze bitewnej Flames of War wydanej przez nowozelandzką firmę Battlefront.
Uwagi edytuj
- ↑ Kwestia typu zniszczonych przez Orlika czołgów nie jest jasna, w braku jej udokumentowania. Książka J. Magnuskiego Karaluchy przeciw panzerom sugeruje, że chodziło o czołgi czeskiego typu PzKpfw 35(t), które stanowiły główne uzbrojenie 1. Dywizji Lekkiej.
Przypisy edytuj
- ↑ Tadeusz Śliwa (oprac.), ORLIK EDMUND ROMAN. NAJLEPSZY POLSKI PANCERNIAK W II WOJNIE ŚWIATOWEJ w serwisie zarządu Związku Emerytów i Rencistów Pożarnictwa RP [dostęp 27-06-2014]
- ↑ a b c d e Janusz Magnuski: Karaluchy przeciw panzerom. Warszawa: Pelta, 1995. ISBN 83-85314-06-7.
- ↑ a b c d e Janusz Magnuski: Orlik uderza pierwszy w: "Za Wolność i Lud" nr 20/1978, s.15
- ↑ Rajmund Szubański: Pancerne boje września, ZP Grupa, 2009, ISBN 978-83-61529-29-3, s.133-134
- ↑ Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej, Londyn 1971, s.297.
- ↑ Sławek Zagórski: Roman Orlik – pierwszy polski as pancerny. interia.pl. [dostęp 2014-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)].
- ↑ a b Łódź: Jak z PRL, to nie znaczy do wyburzenia (wywiad z Janem Salmem), serwis Dziennika Łódzkiego, 30 lipca 2010
- ↑ biBuła - Edmund Roman Orlik. 212.191.71.3. [dostęp 2023-05-11]. (pol.).
- ↑ Ołtarzew. Książęce śmierci. Polska Niezwykła. [dostęp 2012-01-15].
- ↑ Zaszczytne medale: Medal Orlika [online], worldoftanks.eu [dostęp 2021-06-29] (pol.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Polskie tankietki TK-3 i TKS - Część IV: Tankietki z działkami 20 mm - artykuł dotyczący m.in. walk, w których brał udział Orlik