Ukrzeniec rynniec
Ukrzeniec rynniec[1], puklica rynniec[2] (Elasmostethus interstinctus) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny puklicowatych. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję i nearktyczną Amerykę Północną. Żeruje na drzewach i krzewach liściastych.
| Elasmostethus interstinctus | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Widok od góry | |||
_-_Flickr_-_S._Rae.jpg) Widok z boku | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ukrzeniec rynniec | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Cimex interstinctus[3]. W rodzaju Elasmostethus umieszczony został w 1860 roku przez Franza Xavera Fiebera, zostając jego gatunkiem typowym wskutek monotypowości[4].
Morfologia edytuj
_-_(imago),_Elst_(Gld),_the_Netherlands_-_2.jpg)
.JPG)
_-_final_instar_nymph_-_Flickr_-_S._Rae_(1).jpg)
Pluskwiak o jajowatym i ku przodowi rozszerzonym w zarysie ciele[5] długości od 8 do 12 mm. Podstawowe ubarwienie może być od zielonożółtego przez żółtobrązowe po czerwonawe[6][7]. Na wierzchu ciała występuje jaskrawoczerwony do brązowoczerwonego wzór obejmujący tylny brzeg przedplecza, nasadową część tarczki oraz większą część półpokryw, w tym zakrywkę[6][7]. Wierzch ciała gęsto pokrywają bezładnie rozmieszczone, ciemno podbarwione punkty. Czułki mają człon pierwszy żółtozielony lub żółtobrązowy, drugi zwykle już ciemniejszy, trzeci brązowawy, a czwarty i piąty ciemne[6][7][5]. Tergity pod skrzydłami są niemal czarne. Spód ciała zwykle jest jasny z rudym tyłem odwłoka[5]. Spód odwłoka pozbawiony jest ciemnego punktowania, niekiedy ma jednak ciemne plamki po bokach i wokół przetchlinek. Listewka brzeżna odwłoka jest jednobarwna[7] lub ma rudy wierzchołek siódmego segmentu[5].
Głowa jest w zarysie trójkątna i ma niepunktowaną okolicę oczu[5]. Czułki swym pierwszym członem sięgają poza przednią krawędź głowy[7]. Człony czułków od trzeciego do piątego są gęsto owłosione[5]. Przedplecze ma silnie opadającą część przednią, zgrubiałe brzegi boczne[5] i kąty tylno-boczne słabiej odstające niż u rodzaju Acanthosoma[7]. Tarczka ma zarys wyraźnie dłuższego niż szerokiego trójkąta z krótkim, niepunktowanym wierzchołkiem. Przykrywka ma słabo zaokrąglony brzeg kostalny[5] i zaostrzony kąt zewnętrzno-wierzchołkowy. Środkiem śródpiersia biegnie blaszkowate żeberko, ku przodowi nie osiągające krawędzi przedpiersia. Ujścia gruczołów zapachowych na zapiersiu są wydłużone i zwężone ku wierzchołkom[7]. Odnóża mają gęsto owłosione tylne ⅔ długości goleni i spody stóp[5]. Na trzecim segmencie odwłoka znajduje się krótki wyrostek nieosiągający do bioder środkowej pary odnóży[7]. Na szóstym i siódmym stenicie odwłoka samic znajduje się wyraźnie wykształcony, półkolisty narząd Pendergrasta[5].
Samiec ma kapsułę genitalną zaokrągloną w widoku grzbietowym[5]. W widoku brzusznym krawędź jego segmentu genitalnego zaopatrzona jest w dwa pęczki długich, ciemnych włosków oraz dwa czarniawe ząbki boczne o rozmiarach wyraźnie mniejszych niż u E. brevis i położeniu bliższym owym pęczkom włosków niż krawędzi zewnętrznej segmentu[7][5]. Paramery mają szerokie, prostokątne w zarysie, odgięte doogonowo wyrostki zewnętrzne. Falloteka ma po stronie grzbietowej dużą przegrodę. Osłonka błony łącznej jest dobrze rozwinięta i podzielona pięć płatków (lobuli)[5]. Samica ma tylną krawędź segmentu ósmego zaokrągloną po bokach i wyraźnie, płytko wykrojoną pośrodku, a tylne naroże segmentu dziewiątego nie wystające poza ósmy[5].
Biologia i ekologia edytuj
Owad ten zasiedla lasy, zadrzewienia, zarośla, parki, ogrody i nasadzenia przydrożne[1][7]. Zarówno larwy jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi, żerującymi głównie na drzewach liściastych, najczęściej na brzozach, olszach i topolach[7], ale także na borówkach, bukach, dębach, kolcosile straszliwym, ostrokrzewach i wierzbach[8].
Postacie dorosłe aktywne są od kwietnia do listopada[1]. Rozmnażają się wiosną[2], w Polsce zwykle w kwietniu[7]. Składanie jaj ma miejsce na górnej stronie liści oraz na owocostanach roślin pokarmowych. Larwy obserwuje się od czerwca do sierpnia[2], a owady dorosłe nowego pokolenia od sierpnia[7]. Postacie dorosłe są stadium zimującym[7][6][2]. Ich zimowanie odbywa się w górnych warstwach ściółki[8][2].
Do parazytoidów ukrzeńców zalicza się muchówki z rodziny rączycowatych należące do gatunków Subclytia rotundiventris, Lophosia fasciata i Ectophasia crassipennis[1].
Rozprzestrzenienie edytuj
Gatunek holarktyczny[8][2]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii (na północ do Szkocji[2]), Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskiej części Rosji[9]. W Azji zamieszkuje Syberię[2], Rosyjski Daleki Wschód (włącznie z Kamczatką, Sachalinem i Kurylami), Chiny, Koreę i Japonię (Hokkaido, Rishiri i Rebun)[5]. W nearktycznej Ameryce Północnej znany jest z Alaski i Kanady[8][2]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym, często spotykanym[1][7].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Elasmostethus spp. – Ukrzeńce. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-19].
- ↑ a b c d e f g h i Elasmostethus interstinctus (Linnaeus, 1758). [w:] Przyroda Świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2022-05-20].
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 445. (łac.).
- ↑ Franz Xaver Fieber: Die europäischen Hemiptera. Halbflüger. (Rhynchota Heteroptera). Wien: Carl Gerold's Sohn, 1860, s. 78.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o A. Yamamoto. A revision of Japanese Elasmostethus Fieber (Heteroptera: Acanthosomatidae). „Tijdschrift Voor Entomologie”. 146 (1), s. 49–66, 2003. DOI: 10.1163/22119434-900000119.
- ↑ a b c d Jerzy A. Lis, Barbara Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XVIII Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera z. 13 Puklicowate - Acanthosmatidae, Żółwinkowate - Scutelleridae. Warszawa, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2012.
- ↑ a b c d José Ramón Pato Vicente: Elasmostethus interstinctus. [w:] Fauna y flora [on-line]. 2007. [dostęp 2022-05-20].
- ↑ Elasmostethus interstinctus (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-20].