Wikipedia

Elfriede Jelinek

pisarka austriacka, noblistka

Elfriede Jelinek (ur. 20 października 1946 w Mürzzuschlag) – austriacka pisarka i feministka, laureatka Literackiej Nagrody Nobla w roku 2004.

Elfriede Jelinek
Ilustracja
Elfriede Jelinek (2004)
Data i miejsce urodzenia

20 października 1946
Mürzzuschlag

Narodowość

austriacka

Dziedzina sztuki

literatura

podpis
Nagrody

Nagroda Nobla w dziedzinie literatury

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Życiorys edytuj

Jej ojciec, Friedrich Jelinek, z wykształcenia chemik, był czeskim Żydem, któremu udało się przeżyć II wojnę światową, ponieważ pracował dla III Rzeszy. Zajmował się badaniem metod użycia gazu, którego Niemcy używali w obozach koncentracyjnych[1]. Matka Olga Ilona Buchner, pochodzenia rumuńsko-niemieckiego, córka rzeźnika, mieszkała w Wiedniu. Urodziła córkę w wieku 43 lat[2].

Pierwsze próby literackie Elfriede Jelinek podejmowała w wieku 6 lat. W 1966 wysłała swoje wiersze do Austriackiego Towarzystwa Literackiego, które zaprosiło ją w 1967 na spotkanie młodych twórców w Innsbrucku. W tym samym roku wydany został tomik jej wierszy pt. Lisas Schatten (Cień Lizy)[3].

Od wczesnych lat uczyła się gry na fortepianie. Mimo poważnych problemów zdrowotnych ukończyła Konserwatorium w Wiedniu (dyplom w 1971)[3]. Na Uniwersytecie w Wiedniu ukończyła historię sztuki.

Jest związana z lewicą – przez lata utrzymywała bliskie kontakty ze środowiskami komunistycznymi (w latach 1974−1991 była członkiem Komunistycznej Partii Austrii).

Jelinek żyje z dala od mediów, cierpi na agorafobię oraz fobię społeczną[4][5] (dlatego też nie odebrała osobiście Nagrody Nobla), prawie wcale nie udziela wywiadów. Zabiera jednak głos w wielu kwestiach (np. w głośnej sprawie Josefa Fritzla), wypowiadając się na swej stronie internetowej. Tutaj[6] też umieściła w 2009 r. tekst swej ostatniej powieści, pt. Zazdrość (Neid), rezygnując z druku[7].

Twórczość edytuj

Głównymi tematami jej feministycznej prozy są kobieca seksualność i walka płci. W ostatnich utworach bardziej skupiła się na satyrycznym i demaskatorskim opisie problemów społecznych, które jej zdaniem występują współcześnie. Między innymi pisze o antysemityzmie, odradzającym się nazizmie i istniejącym, jej zdaniem, związkiem nazizmu z katolicyzmem. Dotyka też w swej twórczości tematyki ekologicznej[8].

W środowisku literackim jest uważana za pisarkę kontrowersyjną i skandalizującą[9]. Także przyznanie Jelinek Nagrody Nobla nie obyło się bez kontrowersji. Jeden z członków Akademii Szwedzkiej zrezygnował z dalszego uczestnictwa w jej pracach, zaznaczając, iż ta decyzja „rujnuje nagrodę”[10]. Jak brzmi uzasadnienie werdyktu, nagrodę przyznano za „demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach”. Akademia wyeksponowała też „nadzwyczajną lingwistyczną pasję” w twórczości Jelinek.

Powieść Pianistka została zekranizowana w 2001 przez austriackiego reżysera Michaela Hanekego. Główną rolę w tym filmie zagrała francuska aktorka Isabelle Huppert.

Wyróżnienia edytuj

Powieści edytuj

  • bukolit. hörroman, Wien 1979
  • jesteśmy przynętą, kochanie! (wir sind lockvögel baby!), Reinbek 1970; wydanie polskie: W.A.B., 2009
  • Michael. Ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft, Reinbek 1972
  • Amatorki (Die Liebhaberinnen), Reinbek 1975; wydanie polskie: W.A.B., 2005
  • Wykluczeni (Die Ausgesperrten), Reinbek 1980; wydanie polskie: W.A.B., 2005
  • Pianistka (Die Klavierspielerin), Reinbek 1983; wydanie polskie: Sic!, 1997
  • Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr, Reinbek 1985
  • Pożądanie (Lust), Reinbek 1989; wydanie polskie: W.A.B., 2007
  • Dzieci umarłych (Die Kinder der Toten), Reinbek 1995; wydanie polskie: W.A.B., 2009
  • Żądza (Gier), Reinbek 2000; wydanie polskie: W.A.B., 2007
  • Zazdrość (Neid) 2009 − opublikowana w Internecie
  • Babel, Podróż Zimowa; wydanie polskie: Agencja Dramatu i Teatru 2013

Dramaty edytuj

  • Was geschah, nachdem Nora ihren Mann verlassen hatte, 1977
  • Clara S., 1981
  • Burgtheater, 1983
  • Choroba, albo współczesne kobiety, 1984
  • Präsident Abendwind, 1987
  • Wolken.Heim, 1988
  • Totenauberg, 1991
  • Raststätte, 1994
  • Stecken, Stab und Stangl, 1996
  • Ein Sportstück, 1998
  • er nicht als er, 1998
  • In den Alpen
  • Das Werk
  • Prinzessinnendramen
  • Bambiland, 2003'
  • Rechnitz (Der Würgeengel), 2008

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Afisz Teatralny: Twórczość Jelinek - pisać o sobie i dla siebie [online], www.afiszteatralny.pl [dostęp 2016-07-24].
  2. ↑ Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa, w: „Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, s. 16−17.
  3. ↑ a b Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa…, s. 16−17.
  4. ↑ Elfriede Jelinek - Interview. 7 października 2004. s. Nobelprize. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).
  5. ↑ A Gloom of Her Own. 21 listopada 2004. s. The New York Times. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).
  6. ↑ elfriedejelinek.com.
  7. ↑ Elfriede Jelinek opublikowała swoją powieść w Internecie [online], Gazeta.pl, 8 maja 2008 [dostęp 2009-10-19].
  8. ↑ zob: Prof. Małgorzata Sugiera z Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawczyni twórczości Jelinek, w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25].
  9. ↑ Np. wypowiedzi prof. Małgorzaty Sugiery i prof. Jacka Trznadla, zamieszczone w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25].
  10. ↑ „Zrujnowany” Nobel, artykuł w portalu księgarskim ksiazka.net.pl, 2005-10-12. Dostęp: 2009-10-19.
  11. ↑ Cena Franze Kafky. Společnost Franze Kafky. [dostęp 2014-09-19]. (cz.).
  12. ↑ Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis | WAZ.de. derwesten.de, 3 czerwca 2009. [dostęp 2015-11-21]. (niem.).
  13. ↑ Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis 2011 [online], nachtkritik.de [dostęp 2015-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-22] (niem.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Elfriede_Jelinek&oldid=73429134”