Estetyzm

Estetyzm – ruch intelektualny i artystyczny, powstały pod wpływem francuskim u schyłku XIX wieku w Wielkiej Brytanii, oparty na filozofii „sztuka dla sztuki”, akcentujący wyjątkową wartość sztuki i przyjemności znajdowanej w odkrywaniu rzeczy pięknych. Był kompilacją złożoną z wielu stylów. Główne źródła jego inspiracji to klasycyzm i sztuka japońska. Był popularny w latach 1870–1900.

Historia i założenia

Aubrey Beardsley, ilustracja okładki The Yellow Book

Estetyzm był częścią ruchu dekadenckiego. Wyrazicielami jego założeń w Wielkiej Brytanii byli pisarz Walter Pater i mieszkający w Londynie amerykański malarz James McNeill Whistler. W ślad za Baudelaire’em odrzucali oni przekonanie, że sztuka powinna służyć celom moralnym, politycznym i religijnym; podobnie jak John Ruskin i William Morris podkreślali oni znaczenie piękna w sztuce, ale negowali jego społeczny i moralny cel. Sloganem estetyzmu stało się hasło sztuka dla sztuki. Sztuka dekadencka znalazła swój silny wyraz w epoce fin de siècle. Tacy artyści jak Lawrence Alma-Tadema i Albert Joseph Moore byli zafascynowani skazanymi na porażkę dawnymi cywilizacjami, dziełami sztuki starożytnej Grecji i Rzymu, epoki ostatnich cesarzy i sztuką rokoka. Zgodnie z ich przesłaniem jedynym ratunkiem przed monotonią i upadkiem była hedonistyczna zmysłowość.

Przedstawicielami estetyzmu byli także pisarz Oscar Wilde oraz ilustrator Aubrey Beardsley, który zdobył rozgłos w 1894 roku ilustracjami do dramatu Salome Wilde’a. Nowy styl Bearsleya, wywodzący się częściowo z japońskiej grafiki i obrazów prerafaelickiego malarza Edwarda Burne-Jonesa, miał się okazać decydującym czynnikiem w rozwoju secesji. Beardsley był przez krótki okres redaktorem periodyku „The Yellow Book”, publikującego prace wielu pisarzy i artystów związanych z dekadentyzmem i secesją. W połowie lat 90. XIX wieku dyskusje w sztuce zwróciły się od dekadentyzmu w kierunku symbolizmu, z towarzyszącym im przesunięciem akcentów ze zmysłowości na duchowość. Pewne elementy dekadentyzmu i estetyzmu – pojęcie artysty jako istoty wyższej, wiara w znaczenie sztuki jako takiej czy traktowanie sztuki jako formy religii – znalazły swą kontynuację w licznych ruchach awangardowych XX wieku.

Estetyzm w okresie Młodej Polski

W okresie modernizmu estetyzm budził zdecydowane protesty wielu twórców, wybitnych krytyków literackich – choćby Stanisława Brzozowskiego. Wbrew powszechnym opiniom i uproszczeniom, w okresie Młodej Polski estetyzm wcale nie obejmował całej sztuki, ale jedynie wąski krąg zjawisk artystycznych, o których z reguły dość szybko zapomniano. Polemikę z estetami na gruncie polskim prowadzili Antoni Lange, Zenon Przesmycki oraz Stanisław Przybyszewski, choć sami czerpali z tego kierunku w swej twórczości.

Galeria

Malarstwo, rzeźba i rzemiosło artystyczne

• 
  Lawrence Alma-Tadema, Róże Heliogabala, 1888, kolekcja prywatna
• 
  Frederic Leighton, Upalny czerwiec, ok. 1895, Museo de Arte de Ponce
• 
  Albert Joseph Moore, Srebro, kolekcja prywatna
• 
  Estetyczny czajnik, projekt R.W. Binns, wykonanie James Hadley, 1881
• 
  Frederic Leighton, Próżniak, Muzeum Wiktorii i Alberta

Wystrój wnętrz

• 
  Wnętrze domu Lawrence’a Almy-Tademy, fotografia, 1870
• 
  Henry Treffry Dunn, Dante Gabriel Rossetti i Theodore Watts-Dunton w pokoju malarskim przy 16 Cheyne Walk, 1882, National Portrait Gallery
• 
  August Fiedler, wnętrze Hegeler Carus Mansion, 1874–1876, Illinois
• 
  James McNeill Whistler, Pawi Pokój (1876–1877, fragment): obraz Księżniczka z Krainy Porcelany, Freer and Sackler Galleries
• 
  Pokój-palarnia w stylu mauretańskim Johna D. Rockefellera, II połowa XIX wieku, Brooklyn Museum

Bibliografia

• Amy Dempsey: Styles, schools and movements: an encyclopaedic guide to modern art. London: Thames & Hudson, 2002. ISBN 0-500-23788-3. (ang.).