Wikipedia

Etta Federn

niemiecka i francuska krytyczka literacka, pisarka i tłumaczka

Etta Federn-Kohlhaas (ur. 28 kwietnia 1883 w Wiedniu, zm. 9 maja 1951 w Paryżu), także Marietta Federn, Etta Federn-Kirmsse, Esperanza – pisarka, tłumaczka i edukatorka w przedwojennych Niemczech i wojennej Francji. W latach 20. i 30. XX wieku była zaangażowana w ruch anarchosyndykalistyczny w Niemczech i w Hiszpanii[1].

Etta Federn
Etta Federn-Kohlhaas, Marietta Federn, Etta Federn-Kirmsse, Esperanza
Data i miejsce urodzenia

28 kwietnia 1883
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

9 maja 1951
Paryż

Zawód, zajęcie

pisarka, tłumaczka, edukatorka

Życiorys edytuj

Rodzina edytuj

Wychowała się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej w Wiedniu. Jej matką była malarka i sufrażystka Ernestine Spitzer[2], a ojcem dr. Salomon Federn, wybitny lekarz i pionier w monitorowaniu ciśnienia krwi[3].

Pierwszy z jej braci, Paul był psychoanalitykiem, wczesnym naśladowcą i współpracownikiem Zygmunta Freuda. Ekspert w dziedzinie psychologii ego i leczenia psychoz, piastował stanowisko wiceprezesa Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego[4]. Drugi brat, Walther, był ważnym dziennikarzem ekonomicznym w Austrii, zanim Hitler doszedł do władzy, natomiast trzeci z braci, Karl – prawnikiem, który po ucieczce do Wielkiej Brytanii zasłynął ze swoich anty-marksistowskich pism[1].

Jej siostra, Else Federn, była pracownicą socjalną w Wiedniu, aktywną w Ruchu Osadników. W 2013 roku jednemu z parków w Wiedniu nadano jej imię[5].

Pierwszym mężem Etty Federn był Max Bruno Kirmsse, niemiecki nauczyciel dzieci upośledzonych umysłowo. Drugi związek małżeński zawarła z Peterem Paulem Kohlhaasem, ilustratorem[6]. Miała dwóch synów, Hansa i Michaela, po jednym z każdego małżeństwa. Jej starszy syn, znany jako „Capitaine Jean” we francuskim ruchu oporu, został zamordowany przez francuskich kolaborantów w 1944 roku[7].

Kariera edytuj

W Wiedniu i Berlinie Etta Federn studiowała historię literatury, filologię germańską i starożytną grekę[8]. Tworzyła w wielu gatunkach, publikując artykuły, biografie (Dantego Alighieri i Christiane Vulpius), teksty literaturoznawcze i poezję. Napisała także powieść, która pozostała niepublikowana. Jako dziennikarka była krytyczką literacką Berliner Tageblatt[8]. W 1927 roku opublikowała biografię Walthera Rathenaua, liberalnego ministra spraw zagranicznych Niemiec, pochodzenia żydowskiego, zamordowanego w pięć lat wcześniej przez antysemickich prawicowych terrorystów. Po publikacji tej książki, Federn stała się adresatką gróźb śmierci, wysuwanych przez nazistów[9].

W latach 20. Federn działała w części kręgu anarchistów, w tym Rudolfa Rockera, Mollie Steimer, Senya Fleshin, Emmy Goldman i Milly Witkop Rocker. Publikowała w różnych anarchistycznych gazetach i czasopismach związanych ze Związkiem Wolnych Robotników w Niemczech (w jęz. niem. skrót: FAUD)[10].

W Berlinie Federn spotkała także kilku urodzonych w Polsce żydowskich poetów, którzy pisali w języku jidysz. W 1931 roku jej tłumaczenie zbioru wierszy Fischerdorf (Wioska rybacka) Abrahama Nahuma Stencla zostało pozytywnie ocenione przez Tomasza Manna, który podziwiał „namiętne poetyckie emocje” Stencla[11].

W 1932 roku opuściła Berlin, zdając sobie sprawę, że pod rządami nazistów nie będzie już mogła publikować swoich prac. Wraz z synami przeniosła się do Barcelony w Hiszpanii, gdzie dołączyła do ruchu anarchistycznego „Mujeres Libres” (Wolne Kobiety), który prowadził dla kobiet ośrodki położnicze, przedszkola oraz kursy czytania i pisania. Nauczyła się hiszpańskiego i została dyrektorką czterech postępowych szkół w mieście Blanes, kształcących zarówno nauczycieli, jak i dzieci w zakresie świeckich wartości i antymilitaryzmu. Począwszy od 1936 roku, opublikowała również szereg artykułów w kobiecym magazynie ruchu, zwanym także Mujeres Libres[12].

Podobnie jak wiele kobiet anarchistek, wierzyła w znaczenie umiejętności czytania i pisania dla kobiet, kontroli urodzeń i wolności seksualnej oraz w siłę wykształconych kobiet, które mają być dobrymi matkami[13]. Napisała: „Wykształcone matki opowiadają swoim dzieciom własne doświadczenia i cierpienia; intuicyjnie rozumieją ich uczucia i wypowiedzi. Są dobrymi wychowawczyniami, ponieważ są także przyjaciółkami dzieci, które wychowują”[14].

W 1938 roku, kiedy siły nacjonalistyczne Francisco Franco zbombardowały Barcelonę i odniosły zwycięstwo nad oddziałami republikańskimi, Federn uciekła do Francji, gdzie była przetrzymywana w obozach internowania jako cudzoziemska uchodźczyni. Wojnę spędziła w ukryciu w Lyonie, czasami w klasztorze, pracowała także jako tłumaczka dla francuskiego ruchu oporu[10]. Ostatnie lata spędziła w Paryżu, częściowo wspierana przez krewnych ze Stanów Zjednoczonych. Ponieważ jej syn zginął jako bojownik ruchu oporu, otrzymała obywatelstwo francuskie[7].

Twórczość (wybór) edytuj

Biografie edytuj

  • Christiane von Goethe: ein Beitrag zur Psychologie Goethes, 1916.
  • Dante: ein Erlebnis für werdende Menschen, 1923.
  • Walther Rathenau: sein Leben und Wirken, 1927.
  • Mujeres de la Revoluciones, 1937 (wydane w języku niemieckim pod tytułem Etta Federn: Revolutionär auf ihre Art, Von Angelica Balabanoff bis Madame Roland, 12 Skizzen unkonventioneller Frauen, redakcja i tłumaczenie Marianne Kröger, 1997).

Tłumaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Rosita Anna Ernst, Die Familie Federn im Wandel der Zeit – Eine biographische und werksgeschichtliche Analyse einer psychoanalytisch orientierten Familie Unter besonderer Berücksichtigung des Lebens und Werks von Ernst Federn, München: GRIN Verlag GmbH, 2009, ISBN 978-3-640-24767-7, OCLC 725068102.
  2. ↑ Ernestine Spitzer – Wien Geschichte Wiki [online], web.archive.org, 8 grudnia 2015 [dostęp 2020-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-08].
  3. ↑ Rosita Anna Ernst, Die Familie Federn im Wandel der Zeit..., s. 33–35.; Federn, Joseph Salomon [online], Austria-Forum [dostęp 2020-08-03] (niem.).
  4. ↑ Martin S. Bergmann, The Place of Paul Federn’s Ego Psychology in Psychoanalytic Metapsychology, „Journal of the American Psychoanalytic Association”, 11 (1), 1963, s. 97–116, DOI: 10.1177/000306516301100105, ISSN 0003-0651 [dostęp 2020-08-03] (ang.).
  5. ↑ Else Federn – Unlearned Lessons [online], web.archive.org, 8 grudnia 2015 [dostęp 2020-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-08].
  6. ↑ Marianne Kröger, «Jüdische Ethik» und Anarchismus im Spanischen Bürgerkrieg, Bern: Peter Lang Publishing, 2010, s. 166, ISBN 978-3-631-59141-3.
  7. ↑ a b Marty’s Shadow [online], Stig Dagerman [dostęp 2020-08-03].
  8. ↑ a b Salomon Wininger, Grosse Jüdische National-Biographie, Czernowitz: Orient, 1925, 494 (hasło Federn-Kohlhaas, Etta).
  9. ↑ Federn, Marietta aka Etta 1883- 1951 [online], libcom.org, 22 czerwca 2008 [dostęp 2020-08-03] (ang.).
  10. ↑ a b Allemagne, Espagne, France… le long combat pour la liberté d’Etta Federn [online], La feuille Charbinoise, 6 października 2014 [dostęp 2020-08-03].
  11. ↑ Heather Valencia, Stencl’s Berlin Period [online], yiddish.haifa.ac.il, 2003 [dostęp 2020-08-03].
  12. ↑ Martha A. Ackelsberg, Free women of Spain: anarchism and the struggle for the emancipation of women, Oakland, CA: AK Press, 2005, s. 266–268, ISBN 1-902593-96-0, OCLC 63382446.
  13. ↑ Dagmar Herzog, Sexuality in Europe: A Twentieth-Century History, Cambridge: Cambridge University Press, 2011, s. 51, ISBN 978-0-511-99707-5.
  14. ↑ Göksu Kaymakçıoğlu, „Strong we make each other”: Emma Goldman, The American Aide to Mujeres Libres during the Spanish Civil War, 1936-1939, praca magisterska, Ankara: Wydział Historii, Uniwersytet w Ankarze, 2010, s. 67.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Etta_Federn&oldid=71795924”