Fagraea berteroana
Fagraea berteroana – gatunek niewielkiego, rozłożystego drzewa lub dużego krzewu z rodziny goryczkowatych. Rośnie na obszarach podzwrotnikowych, gdzie temperatury są większe niż 10 °C. Drzewo to ma kanciaste gałęzie, tępe liście i pachnące kwiaty o rurkowatej koronie, w kolorze od bieli do kremowego. Nazwa drzewa, po hawajsku, znaczy „kwiat dziesięciu centów”, ponieważ za tę cenę kiedyś go sprzedawano.
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
Fagraea berteroana |
| Nazwa systematyczna | |
| Fagraea berteroana A. Gray ex Benth. J. Proc. Linn. Soc., Bot. 1:98. 1857 „berteriana”[3] | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
| Zasięg | |
| |
Rozmieszczenie geograficzne edytuj
Gatunek występuje od Nowej Gwinei i północnej Australii na północy sięga do wysp Marianów, a na wschodzie do Markizów. Występuje w rozproszeniu na nizinach i w górskich lasach. Uprawiany jest m.in. na Hawajach.
Morfologia[5] edytuj
- Pokrój
- Niewysokie drzewo osiągające do 15 m wysokości, często niższe, szczególnie kiedy rośnie na otwartej przestrzeni. Pień często wieloramienny przy podstawie, z rozłożystą koroną.
- Liście
- Naprzeciwległe i mięsiste, całobrzegie, eliptyczne, zwężone przy końcu, osiągają 8-22 cm długości, nerwacja liści niewyraźna, górna strona blaszki liściowej ciemniejsza. Ogonek ok. 1,5 cm długi.
- Kwiaty
- W jednym kwiatostanie występuje kilka kwiatów (najczęściej 9-25). Kwiatostany osiągają do kilkunastu cm długości; szypułki są do 1 cm długie. Korona kwiatów w kształcie trąbki, koloru białego lub żółtego przechodzącego niekiedy w blady pomarańczowy, rurki korony do 11 cm długie, zakończone pięcioma podłużnymi, skręconymi końcówkami płatków korony. Pięć pręcików, z długimi pylnikami na szczycie. Kwitnienie następuje w dowolnym momencie w ciągu roku, czasem ma charakter ciągły.
- Owoce
- Pomarańczowe, elipsoidalne, mięsiste o długości ok. 3,5 cm. Mogą być zbierane przez cały rok.
- Nasiona
- Występują w dużej licznie rozproszone w miąższu owocu. Są drobne, czarne, nieregularnego kształtu. Zjadane są przez ptaki.
Biologia i ekologia edytuj
Fanerofit. Rośnie w klimacie podzwrotnikowym. Nie toleruje mrozu stąd nie rośnie lub uprawiany źle rośnie poza strefą subtropikalną. Występuje zarówno na terenach nizinnych, jak i wyżej, sięgając do nieco ponad 1000 m n.p.m. Gatunek tolerancyjny wobec wielkości opadów. Zbyt silne ocienienie lub niedostatek wody ogranicza rozwój. Wzrost jest powolny, choć w optymalnych warunkach może osiągać wartość do ok. 0,5 m rocznie.
Zastosowanie edytuj
Współcześnie gatunek jest uprawiany głównie jako roślina ozdobna dla efektownych, pachnących kwiatów, rzadziej dla drewna. Kwiaty są noszone dla ozdoby pojedynczo nad uchem albo założone na szyję w formie pachnącego łańcucha. Wykorzystuje się je także do aromatyzowania oleju kokosowego. Drewno jest wykorzystywane w rzemiośle i budownictwie ogólnym. Jest surowcem dobrej jakości; wytrzymałe, jasne brązowe, drobnoziarniste. Było cenione jako materiał do produkcji rękojeści narzędzi, samych narzędzi, mebli, instrumentów perkusyjnych.
Na Wyspach Salomona skórki owoców są używane jako pułapki na muchy.
- Roślina lecznicza
- Kora z tego drzewa na Fidżi jest używana w leczeniu astmy i cukrzycy. Na Wyspach Tonga kora używana jest w mieszankach z innymi ziołami podczas leczenia obrażeń wewnętrznych.
- Znaczenie w wierzeniach
- Drzewo jest uważane za święte na Wyspach Cooka. Na Tahiti było poświęcone bogu Tane, którego wyobrażenia zawsze wykonane były z drewna Fagraea berteroana.
Uprawa edytuj
Gatunek sadzony w celach ozdobnych, często jako soliter w kompozycjach krajobrazowych.
- Rozmnażanie
- Skuteczne jest rozmnażanie z nasion, ale wzrost tak uzyskanych roślin trwa długo i trzeba czekać 5–7 lat na pierwsze kwitnienie. Sadzonki bywają też pozyskiwane ze stanowisk naturalnych. W warunkach komercyjnych rośliny rozmnażane są wegetatywnie poprzez odkłady powietrzne. Pozyskane w ten sposób sadzonki, po odcięciu od rośliny matecznej w pierwszym roku sadzi się do pojemników i dopiero później na wolną przestrzeń. Gatunek ten może być też uprawiany jako roślina doniczkowa, przy czym wielkość pojemnika powinna wynosić minimum ok. 20 litrów[6].
- Wymagania
- Preferuje stanowiska nasłonecznione, a podłoże wilgotne lub świeże, choć toleruje też susze. Jednak niedostatek wody, podobnie jak nadmierne zacienienie wstrzymują rozwój.
Nazewnictwo edytuj
W obrębie zasięgu gatunek jest nazywany następująco:
- ksid – Palau
- mbua, mbua ndina, mbua ni Viti, mbua ni veikua, kandisa – Fidżi
- peengas, seewur peengas – Chuuk
- pua – Tonga, Wyspy Hoorn, ‘Uvea, Niue, Cooks, Tahiti, Australs, Rapa, Marquesas
- pua Tonga – Tonga
- pua kenikeni – Hawaje
- pualulu – Samoa
- pwur, seir pwur – Pohnpei
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
- ↑ Fagraea berteroana. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-10-02]. (ang.).
- ↑ Fagraea berteroana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ PNGTreesKey – Fagraea berteroana Benth
- ↑ Fagraea berteroana (pua kenikeni)
Bibliografia edytuj
- W. Arthur Whistler: Tropical Ornamentals: a guide. USA: Timber Press, Inc., 2000, s. 208-209. ISBN 0-88192-475-X.
- W. Arthur Whistler: Plants in Samoan Culture: The Ethnobotany of Samoa. USA: University of Hawaii Press, 2000. ISBN 978-0964542662.
- Albert C. Smith: Flora Vitiensis Nova. A New Flora of Fiji (Spermatophytes Only). USA; Hawaii: Pacific Tropical Botanical Garden, 1988, s. 38–42.
- Marie C. Neal: In Gardens of Hawaii. Honolulu: Bishop Museum Press, 1965. ISBN 978-0910240338.