Wikipedia

Falsztyn

wieś w województwie małopolskim

Falsztyn (słow. Falštín, węg. Falstin) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Falsztyn
wieś
Ilustracja
Widok ogólny wsi. W głębi Pasmo Lubania
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

nowotarski

Gmina

Łapsze Niżne

Liczba ludności (2022)

302[2]

Strefa numeracyjna

18

Kod pocztowy

34-435[3]

Tablice rejestracyjne

KNT

SIMC

0442985

Położenie na mapie gminy Łapsze Niżne
Mapa konturowa gminy Łapsze Niżne, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Falsztyn”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Falsztyn”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Falsztyn”
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego
Mapa konturowa powiatu nowotarskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Falsztyn”
Ziemia49°25′40″N 20°16′16″E/49,427778 20,271111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Położenie edytuj

Falsztyn znajduje się w regionie geograficznym Kotlina Nowotarska i na północnych stokach Pienin Spiskich oraz w regionie historyczno-etnograficznym Spisz[4][5]. Od północy i zachodu otoczony jest wapiennymi skałami.

Historia edytuj

Falsztyn został założony prawdopodobnie w XV wieku przez osadników niemieckich, o czym świadczy nazwa wsi, pochodząca od niem. Falkenstein, później Falkstein („Sokoli Kamień”). W 1535 roku właściciel Niedzicy Hieronim Łaski zastawił zamek niedzicki Janowi Horvathowi i rozpoczął budowę nowego zamku zwanego w dokumentach Falkenstein[6]. W 1589 roku miejscowość należała do dóbr zamku niedzickiego. W tym samym roku istniejący tu folwark został sprzedany przez Olbrachta Łaskiego Jerzemu Horvathowi. Do 1931 roku w Falsztynie utrzymała się pańszczyzna. Badania archeologiczne świadczą, że w średniowieczu we wsi istniało opactwo, prawdopodobnie zburzone przez husytów. Niedaleko wsi, na brzegu Dunajca, znajdują się Zielone Skałki (eksklawa Pienińskiego Parku Narodowego).

Zabytki edytuj

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[7].

  • Zespół dworski: dwór ( skreślony 19.05.2005 r.), oficyna, czworak, pozostałość parku.

Dwór Jungenfeldów – dwór wybudowany na początku XX wieku przez właściciela Falsztyna barona Karola Jungenfelda. Po jego śmierci majątek został przejęty przez jego syna Teodora, który zmarł w 1933 roku, w wyniku wypadku samochodowego. Dwór trafił wówczas w ręce jego ciotki hrabiny Ilony Salamon (właścicielki Niedzicy). Ostatnim właścicielem majątku był jej syn Istvan. W okresie PRL-u w dworku organizowane były kolonie letnie, a w jednej z jego części mieściła się szkoła. Po 1989 roku zabudowania przeszły na rzecz Skarbu Państwa, a w roku 1996 budynek główny spłonął prawdopodobnie od uderzenia pioruna. W zespole zachowała się oficyna, w której działa szkoła, czworak, w której działa sklep, oraz zabytkowy park. Ponadto w latach 80. XX wieku mieszkańcy Falsztyna przerobili dworski spichlerz na kaplicę, a w okresie późniejszym dobudowali do niej wieżę. Obiekt był dużym ośmiopokojowym, ceglanym dworem, wzniesionym na wzgórzu, na planie prostokąta. Prawdopodobnie w jego pobliżu znajdował się XVI-wieczny zamek Falkenstein, po którym jednak nie zachowały się do dnia dzisiejszego żadne widoczne ślady[6][8][9].

Inne zabytki edytuj

  • Cmentarz Jungenfeldów – zabytkowy cmentarz luterański, położny na Sokolej Skale, na którym pochowana została rodzina właścicieli Falsztyna - Jungenfeldowie[10][11].
  • Zabytkowa zabudowa spiska[10].

Kultura edytuj

We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[12]. Tradycyjnym ubiorem był strój spiski w odmianie kacwińskiej[13].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 29725
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 248 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
  5. ↑ Falsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 372.
  6. ↑ a b Falsztyn - Dwór w Falsztynie - OPIS - (Polskie zamki ) [online], www.zamki.pl [dostęp 2023-08-13].
  7. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15].
  8. ↑ Zespół dworski w Falsztynie - Odkrywcza Turystyka [online], odtur.pl [dostęp 2023-08-13] (pol.).
  9. ↑ Zespół dworski w Falsztynie - Portal Turystyki Aktywnej [online], www.map4u.pl [dostęp 2023-08-13].
  10. ↑ a b Cmentarz Jugenfeldów [online], spisz-podhale.pl [dostęp 2023-08-13] (pol.).
  11. ↑ Cmentarz Jungenfeldów - pieniny.net.pl [online], www.pieniny.net.pl [dostęp 2023-08-13].
  12. ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
  13. ↑ Sylwia Plucińska, Górale Spiscy | Strój i ubiór codzienny [online], etnozagroda.pl [dostęp 2021-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Falsztyn&oldid=72537691”