Wikipedia

Firletka poszarpana

gatunek rośliny

Firletka poszarpana (Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet) – gatunek byliny z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Występuje w Europie i Azji (Zakaukazie, zachodnia i wschodnia Syberia)[4]. W Polsce jest rośliną pospolitą w całym kraju[5][6].

Firletka poszarpana
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

goździkowate

Rodzaj

firletka / lepnica

Gatunek

firletka poszarpana

Nazwa systematyczna
Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet
Willdenowia 12: 189 1982[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Systematyka edytuj

Gatunek tradycyjnie klasyfikowany był do rodzaju firletka Lychnis niezależnie od jego zmieniających się ujęć systematycznych w XIX i XX wieku[7]. Od połowy lat 90. XX wieku rodzaj ten już jest jednak zwykle włączany do rodzaju lepnica Silene jako podrodzaj subg. Lychnis[8][7], aczkolwiek rozstrzygnięcie to nie jest jednoznaczne i pewne[7]. W bazie taksonomicznej Plants of the World Online gatunek ujmowany jest jako Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet[9].

Morfologia edytuj

Korzeń
Wytwarza płytki system korzeniowy, składający się z krótkiego korzenia głównego (5–8 cm), oraz niepozornych korzeni bocznych[10].
Łodyga
Pojedyncza, wyrastająca z przyziemnej rozety, o wysokości 30–60 cm. Sztywna, wyprostowana, kanciasta, rozgałęziająca się w górnej części. Jest pokryta krótkimi, twardymi, skierowanymi w dół, włoskami, przez co sprawia wrażenie szorstkiej w dotyku, ponadto jej powierzchnia jest nieco lepka (szczególnie w górnej części). Zabarwienie zielone, z ciemnym, czerwonym odcieniem[11][12].
Liście
Odziomkowe mają kształt od lancetowatego do łyżeczkowatego. Mierzą 20–150 mm długości oraz 4–30 mm szerokości. Liście łodygowe są siedzące, mają lancetowaty kształt i dorastają do 30–80 mm długości oraz 4–15 mm szerokości[13].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostan wierzchotkowaty – pierwszy wykształca się kwiat szczytowy, następnie w węźle pod nim powstają dwa odgałęzienia, również zakończone pojedynczym kwiatem, oraz posiadające jeden węzeł liściowy, z niego wyrastają dwa kolejne pędy, prowadząc do rozgałęzień dalszych rzędów. Pęd główny rozgałęzia się szeroko, dzięki czemu jednocześnie rozwinąć może się nawet 6–8 kwiatów na jednej łodydze[11]. Pojedyncza roślina może ich wytworzyć od 3 do nawet 30[13]. Kwiaty są obupłciowe, promieniste, wolnopłatkowe, mają około 3,8 cm średnicy. Korona złożona jest z 5 intensywnie różowych płatków zwężających się w paznokieć i wyposażonych w przykoronek, z których każdy jest głęboko powcinany tworząc 4 wyraźne łatki, odpowiadające za ich frędzlowaty, postrzępiony wygląd. Kwiaty zawierają po 10 pręcików, ułożonych rurkowato w dwóch okółkach po 5 pręcików w każdym. Pręciki z pierwszego okółka są dłuższe niż te z drugiego o prawie połowę i wystają z kwiatu, przy czym krótsze pręciki wydłużają się w okresie przekwitania. Słupek jest pięciokrotny, jednokomorowy, o pięciu wolnych szyjkach. Zalążki skręcone, ułożone w zalążni osiowo[14]. Kielich dzwonkowaty, zrośnięty z pięciu działek tworzących sztywną rurkę, o czerwonawym kolorze, z dziesięcioma ciemnymi żebrami[11][12][14]. Podsadki krótkie, wąskie i zakrzywione[11]. Wzór kwiatu firletki: K(5) C5 A 5 + 5 G(5)[13].
Owoce
Suche, zielonkawe, jajowate torebki o długości 6–13 mm, otwierające się na szczycie pięcioma łatkami, zawierające po kilka niewielkich nasion[12][13][14].
  •  
    Pokrój
  •  
    Liście
  •  
    Kwiat
  •  
    Kwiat i pąki
  •  
    Owoce

Biologia edytuj

Rozwój edytuj

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do czerwca, ma przedprątne kwiaty zapylane przez błonkówki i motyle o trąbce na tyle długiej, że mogą dotrzeć do nektaru znajdującego się na dnie rurki kwiatowej[15]. Łodyga wygina się pod ciężarem owada, przez co otwarcie kwiatu kieruje się w dół, zaś ruchy owada powodują strzepywanie pyłku z pylników i przyczepianie się go do jego ciała[16]. Dzięki specyficznemu owłosieniu i fakturze łodygi, nielotne owady, które nie przysługują się zapylaniu lub mogą zaszkodzić roślinie nie są w stanie skutecznie się po niej wspinać[11]. Oprócz kwiatów obupłciowych zdarzają się kwiaty męskie lub kwiaty żeńskie[15].

Genetyka edytuj

Liczba chromosomów 2n = 24[6].

Cechy fitochemiczne edytuj

Z rośliny wyizolowano fitoekdysteroidy, saponiny triterpenowe, kwasy fenolowe, pinit oraz szereg związków lotnych[17][18].

Ekologia edytuj

Siedlisko edytuj

 
Łąka z firletką poszarpaną

Typowa roślina łąkowa, porasta łąki wilgotne lub mokre wiosną, obsychające latem, często spotykana na torfowiskach niskich i moczarach[19]. Często tworzy duże łany. Jest rośliną wskaźnikową zasięgu wylewów nad dużymi rzekami[19]. Preferuje gleby o dużej zawartości próchnicy i składników mineralnych[19]. Gatunkowi bardzo sprzyja tradycyjna gospodarka łąkowa – pojawia się często na użytkowanych i pielęgnowanych przez człowieka łąkach i pastwiskach. W związku ze zmianami tradycyjnego sposobu użytkowania łąk oraz ich osuszaniem odnotowuje się zanikanie populacji tej rośliny[12][20]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia[21].

Oddziaływania międzygatunkowe edytuj

Na okazach tego gatunku często można zobaczyć pienistą ciecz przypominającą ślinę. Jest to wydzielina larwy owada z grupy pieników, która wysysa z rośliny soki[22]. Na firletce żerują także różne gatunki ślimaków, owadów minujących oraz gąsienice motyli[23].

Zmienność edytuj

W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego (subsp. flos-cuculi) wyróżniono jeden podgatunek[3][9]:

  • Silene flos-cuculi subsp. subintegra (Hayek) Greuter & Burdet – występuje w południowych Bałkanach (Grecja, Albania i Bułgaria)[9].

Nazewnictwo edytuj

Nazwa gatunkowa flos-cuculi pochodzi od łacińskich słów flos (kwiat), oraz cuculus (kukułka). Nazewnictwo to ma korzenie w germańskiej literaturze, gdzie roślina określona została jako cuculi flos germanis (Tragus, 1552)[24]. Skojarzenia rośliny z kukułką interpretowane są na dwa sposoby – pierwszy z nich odnosi się do powiązanego z terminem zakwitania firletki okresu aktywności kukułek[11], zaś drugi do występowania na łodygach rośliny wydzieliny pieników, która na podstawie ludowych wierzeń określana była jako kukułcza ślina[22].

Niektóre nazwy zwyczajowe firletki to: ceglarka, filocha, goździki polne, kukułka, młynki, sasolniczka, smoleńka, strzapoczek, świeczek, wstążki[25][26][27][28].

Znaczenie użytkowe edytuj

Roślina ozdobna edytuj

Nadaje się na rabaty, do ogrodów wiejskich i naturalistycznych oraz łąk kwietnych[29]. Uprawiana w kilku odmianach, m.in.: 'Hort's Variety', 'Nana', 'Peggy'.

Roślina lecznicza edytuj

Firletka była lokalnie używana w medycynie ludowej, jednak jej popularność w tym względzie nie była wysoka. W tradycyjnym lecznictwie brytyjskim olejek z firletki stosowany był jako remedium na ukąszenia węży. W Rumunii części nadziemne rośliny wykorzystywano w leczeniu ran. W krajach śródziemnomorskich stosowana była również przy malarii, jednak jej działanie nie zostało udowodnione. We Włoszech firletkę stosuje się przy migrenach i bólach jelit. Badania wykazały działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze ekstraktów z rośliny[17]. Z łodyg i liści sporządzano preparat Floskulin stosowany w lecznictwie[19].

Łąkarstwo edytuj

Z gospodarczego punktu widzenia na łąkach jest szkodliwa, gdyż obniża wartość użytkową siana, a w większych ilościach jest dla bydła trująca[18].

Uprawa edytuj

Roślina toleruje zarówno gleby gliniaste jak i piaszczyste, o dowolnym odczynie, przy czym podłoże powinno być wilgotne i przepuszczalne. Stanowisko powinno być nasłonecznione lub tylko częściowo zacienione. Firletkę rozmnaża się głównie poprzez wysiew nasion, możliwe jest również rozmnażanie przez podział i sadzonkowanie. Gatunek jest odporny na choroby i mało podatny na niszczenie przez szkodniki. Wśród zabiegów pielęgnacyjnych wymienić można przycinanie przekwitłych kwiatostanów, które wydłuża kwitnienie[29].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
  3. ↑ a b c Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet. The Plant List. [dostęp 2016-05-10]. (ang.).
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  5. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 344, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  6. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. ↑ a b c Bengt Oxelman, Magnus Lidén. Generic Boundaries in the Tribe Sileneae (Caryophyllaceae) as Inferred from Nuclear rDNA Sequences. „Taxon”. 44, 4, s. 525-542, 1995. 
  8. ↑ Farzaneh Jafari, Shahin Zarre, Abbas Gholipour, Frida Eggens, Richard K. Rabeler, Bengt Oxelman. A new taxonomic backbone for the infrageneric classification of the species-rich genus Silene (Caryophyllaceae). „Taxon”. 69, 2, s. 337-368, 2020. DOI: 10.1002/tax.12230. 
  9. ↑ a b c Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet, [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-05-14].
  10. ↑ O. V. Dulya, V. S. Mikryukov, and E. L. Vorobeichik: Strategies of Adaptation to Heavy Metal Pollution in Deschampsia caespitosa and Lychnis flos-cuculi: Analysis Based on Dose–Response Relationship Russian Journal of Ecology, 2013, Vol. 44, No. 4, s. 271–281.
  11. ↑ a b c d e f George Simonds Boulger, F.L.S.: British flowering plants, illustrated by three hundred full-page coloured plates reproduced from drawings by Mrs. Henry Perrin, with detailed descriptive notes and an introduction by Professor Boulger 1914, Londyn: B. Quaritch, tom 1, s.310-312
  12. ↑ a b c d NatureGate: Ragged Robin Lychnis flos-cuculi dostęp: 2020-01-11
  13. ↑ a b c d Lychnis flos-cuculi. Plantes & botanique. [dostęp 2016-05-10]. (fr.).
  14. ↑ a b c January Kołodziejczyk: Botanika dla seminarjów nauczycielskich Część I – Rośliny kwiatowe Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1931, s.181-183
  15. ↑ a b Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  16. ↑ Orianne Rollin, Giovanni Benelli, Stefano Benvenuti, Axel Decourtye, Steve D. Wratten, et al.. Weedinsect pollinator networks as bio-indicators of ecological sustainability in agriculture. A review. Agronomy for Sustainable Development, Springer Verlag/EDP Sciences/INRA, 2016, 36 (1), pp.8. ff10.1007/s13593-015-0342-xff. ffhal-01532374, s. 7, 9
  17. ↑ a b Michał P. Maliński, Anna D. Michalska, Monika Tomczykowa, Michał Tomczyk: Ragged Robin (Lychnis flos-cuculi) – A plant with potential medicinal value  Revista Brasileira de Farmacognosia 112(6) · November 2014 s.722-730
  18. ↑ a b Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
  19. ↑ a b c d František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
  20. ↑ The Wildlife Trusts – Ragged Robin Dostęp: 2020-01-31
  21. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  22. ↑ a b David Booth – An analytical dictionary of the English language Londyn 1830, Tom I, s. 103
  23. ↑ Roosa Leimu, Markus Fischer: Between-Population Outbreeding Affects Plant Defence PLoS ONE 5(9):e12614 Wrzesień 2010
  24. ↑ James Hardy – Notes on Cuckoo-flowers and the Cuckoo spit The Edinburgh new philosophical journal, 1862, vol. XVI NEW SERIES, s. 71, 75
  25. ↑ Jan Karłowicz – SŁOWNIK GWAR POLSKICH 1907, Kraków, Nakładem Akademii Umiejętności, Tom piąty (R, S, Ś, T), s. 106, 179
  26. ↑ Józef Rostafiński – Prowincyonalne, polskie nazwy roślin XVIII w., z Prus Książęcych, głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga, 1904, Kraków, Wydawnictwo Akademii Umiejętności, s. 12
  27. ↑ Halina Pelcowa – Słownik gwar Lubelszczyzny, 2017, Lublin, Tom V – Świat roślin, s. 10
  28. ↑ gwaracieszynska.pl – Słownik Gwary. gwaracieszynska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-10)]. [dostęp 2020-02-06]
  29. ↑ a b Lychnis flos-cuculi ragged robin. The Royal Horticultural Society. [dostęp 2020-02-06].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Firletka_poszarpana&oldid=73150283”