Franz Bernheim
Franz Bernheim (ur. 15 września 1899 w Salzburgu, zm. 22 grudnia 1990 w Nowym Jorku)[1] – niemiecki handlowiec narodowości żydowskiej, autor petycji Bernheima.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
handlowiec |
Życiorys edytuj
Urodził się w Salzburgu, ale jego rodzina powróciła wkrótce po jego narodzinach do Wirtembergii, gdzie dorastał i zdobył zawód kupca. Po I wojnie światowej przeniósł się do Berlina, gdzie nawiązał kontakty w środowisku tamtejszej bohemy. Obracał się też wśród członków i sympatyków Komunistycznej Partii Niemiec. Jego szwagier Wieland Herzfelde był właścicielem komunizującego wydawnictwa Malik-Verlag[2], brat Wielanda Helmut był dadaistą, znanym pod pseudonimem John Heartfield[3].
Z końcem lat dwudziestych XX wieku pracował w Münster, w oddziale DeFaKa (Deutsches Familien-Kaufhaus), skąd 28 listopada 1930 roku został zwolniony[4]. Oficjalnym powodem miało być niezadowolenie z jego pracy, ale przyczyną mogły być również jego lewicujące poglądy. Mimo negatywnej opinii, został 3 sierpnia 1931 roku zatrudniony w filii DeFaKa w Gliwicach, gdzie prowadził księgi finansowe. Według opinii przełożonych „komunizował i zachęcał do komunizmu inne osoby”[5].
Po dojściu Hitlera do władzy w styczniu 1933 roku, błyskawicznie nasiliły się brutalne akty antysemityzmu. W całych Niemczech następowały zwolnienia Żydów z pracy i bojkot przedstawicieli wolnych zawodów pochodzenia żydowskiego. DeFaKa, licząc się z groźbą bojkotu z powodu zatrudniania Żydów, w marcu 1933 roku zwolniła wszystkich pracowników tego pochodzenia. 31 marca 1933 roku gliwicka filia rozwiązała umowę z Bernheimem i dwoma innymi Żydami[6].
Petycja Bernheima edytuj
W połowie kwietnia 1933 roku Bernheim opuścił Niemcy, udając się do Katowic. W kancelarii adwokata Marka Reichmanna przy ul. Mariackiej 3, we współpracy z Arthurem Kochmannem[7], adwokatem z Gliwic oraz Georgiem Weissmannem, prawnikiem z Bytomia, przygotowali tekst skargi do Rady Ligi Narodów. Oprócz zaskarżenia legalności zwolnienia Bernheima z pracy, dokument wylicza naruszenia postanowień Konwencji genewskiej o Górnym Śląsku z 15 maja 1922 roku[8], w stosunku do ludności żydowskiej na niemieckim Górnym Śląsku[9].
Z tekstem skargi Bernheim w maju 1933 roku dotarł do Pragi. Przyjął go tam Kurt Grossmann, kierownik Biura Pomocy Uciekinierom, który zorganizował mu spotkanie z Emilem Marguliesem, prawnikiem i czołowym działaczem ruchu syjonistycznego. Margulies, obok Reichmanna, stał się faktycznym współtwórcą petycji. 12 maja 1933 roku dokument został złożony w Genewie przez przedstawicieli Comité des Délégations Juives Leo Motzkina, Emila Marguliesa i Nathana Feinberga[10]. Rada Ligi Narodów powołała w trybie pilnym komitet do zbadania sprawy. Wydana decyzja przyznawała mniejszości żydowskiej na Górnym Śląsku ochronę prawną do czasu końca obowiązywania konwencji polsko-niemieckiej z 1922 roku.
6 czerwca 1933 roku przedstawiciel rządu Rzeszy w Lidze Narodów, August von Keller, zobowiązał się w imieniu Niemiec do przywrócenia na Górnym Śląsku stanu prawnego sprzed 1 kwietnia 1933 roku[11]. W ten sposób Żydzi niemieccy żyjący na tym terenie mogli cieszyć się pełnią swobód obywatelskich i praw publicznych do 1937 roku[12].
15 września 1935 roku zostały uchwalone przez niemiecki Reichstag norymberskie ustawy rasowe. Rozporządzenie wykonawcze z 14 listopada 1935 roku, rozwijało ustalenia § 3 ustawy o obywatelstwie Rzeszy i wyłączało Żydów spod jego mocy. Żydów można było pozbawić obywatelstwa Rzeszy, ochrony prawnej i własności. Nie mogli pełnić służby w urzędach państwowych ani w wojsku. Dzięki petycji Bernheima Żydzi z Górnego Śląska cieszyli się równouprawnieniem aż do wygaśnięcia konwencji 15 lipca 1937 roku[13].
Dalsze losy Bernheima edytuj
Po uzyskaniu potwierdzenia bezprawności jego zwolnienia, Bernheim wystąpił o finansowe zadośćuczynienie od DeFaKa. Od 17 października 1933 do 2 grudnia 1935 roku przed Górnośląską Komisją Mieszaną w Katowicach i Urzędem do spraw Mniejszości w Opolu[14] toczyło się postępowanie, w toku którego został uznany za poszkodowanego. Początkowo DeFaKa zaproponował mu 380 marek, dwukrotność jego miesięcznej pensji sprzed zwolnienia, w końcu ugodę osiągnięto na poziomie 1600 marek. W trakcie postępowania Bernheim mieszkał w Pradze. Jeszcze przed zakończeniem postępowania zdecydował się na emigrację do USA, gdzie zamieszkał w Nowym Jorku. Zmarł jako niezamożny człowiek w wieku 91 lat.
Przypisy edytuj
- ↑ Franz Bernheim [online], myheritage.pl [dostęp 2019-09-03].
- ↑ Niestety aktualne. Wystawa Fotomontaży Johna Hartfielda NRD., Warszawa: Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, luty 1964.
- ↑ Dan Diner (red.), Enzyklopädie jüdischer Geschichte und Kultur. Band 1, A–Cl, Stuttgart: Sächsische Akademie der Wissenschaften zu Leipzig, 2016, s. 291, ISBN 978-3-476-01207-4, OCLC 959954344.
- ↑ Grażyna Kuźnik, Górnośląscy Żydzi procesowali się z Hitlerem [online], Dziennik Zachodni, 19 września 2015 [dostęp 2019-09-03].
- ↑ Leszek Jodliński, Pan Bernheim z Gliwic idzie na wojnę z III Rzeszą [online], gliwice.wyborcza.pl, 14 kwietnia 2014 [dostęp 2019-09-03].
- ↑ Philipp Graf, Die Bernheim-Petition 1933: jüdische Politik in der Zwischenkriegszeit, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2008, ISBN 978-3-525-36988-3, OCLC 308560022 (niem.).
- ↑ Artur Czesak, Ostatni górnośląski Żyd wysłany do Auschwitz, „Artur Czesak blog”, 23 czerwca 2019 [dostęp 2019-09-04].
- ↑ Konwencja niemiecko-polska dotycząca Górnego Śląska, podpisana w Genewie dnia 15 maja 1922 roku. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2019-09-04].
- ↑ Alastair Davidson, The Immutable Laws of Mankind: The Struggle For Universal Human Rights, Springer Science & Business Media, 2012, s. 219, ISBN 978-94-007-4183-6, OCLC 793420515 (ang.).
- ↑ Bernheim Petition [online], Encyclopedia Judaica, 2008 [dostęp 2019-09-04] (ang.).
- ↑ Eckart Conze, Das Amt und die Vergangenheit: deutsche Diplomaten im Dritten Reich und in der Bundesrepublik, wyd. 2. Aufl, München: Blessing, 2010, ISBN 978-3-89667-430-2, OCLC 696009894 (niem.).
- ↑ Wirtualny Sztetl Gliwice [online], sztetl.org.pl [dostęp 2019-09-04].
- ↑ Jarosław Durka, Prasa niemiecka o wygaśnięciu górnośląskiej konwencji genewskiej w korespondencji Ambasady RP w Berlinie, [w:] Szkice z dziejów autonomii śląskiej w Drugiej Rzeczypospolitej, Katowice 2013, s. 136–156, ISBN 978-83-88838-83-5.
- ↑ Franciszek Połomski, Niemiecki urząd do spraw mniejszości (1922-1937), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Instytut Śląski w Opolu, 1965.