Fundacjonalizm
Fundamentalizm epistemologiczny[1], z ang. nazywany też (według części autorów nieprawidłowo[2]) fundacjonalizmem lub fundacjonizmem[3][4] – stanowisko epistemologiczne dotyczące sposobów uzasadniania sądów, zdań czy przekonań składających się na wiedzę. Fundamentalizm głosi, że istnieją sądy bazowe, które stanowią fundament poznania i nie wymagają uzasadnienia za pomocą innych sądów. Przeciwstawnym stanowiskiem jest koherencjonizm, zgodnie z którym nie istnieje klasa uprzywilejowanych sądów, będących podstawą całej wiedzy.
Za fundamentalistów epistemologicznych uznaje się m.in. Arystotelesa, Kartezjusza, Bertranda Russella, Clarence Irvinga Lewisa, czy Rodericka Chisholma[5]. Ich stanowiska różnią się jednak znacznie między sobą.
Fundamentalizm Kartezjusza edytuj
Jednym z najbardziej znanych stanowisk fundamentalistycznych jest filozofia Kartezjusza. Starając się odeprzeć sceptycyzm, który podważał możliwość uzyskania wiedzy pewnej, poszukiwał on fundamentalnych i niepowątpiewalnych podstaw wiedzy. Rozważając tę Kartezjusz doszedł do wniosku, że można wątpić we wszystko, co myślę, ale nie sposób wątpić w to, że myślę. W Rozprawie o metodzie (1637) ujmuje to w znanych słowach Cogito ergo sum ("Myślę, więc jestem"). Że myślę, jest ideą jasną i wyraźną, a tym samym nie wymaga dalszego uzasadnienia. Z niej Kartezjusz wyciąga wniosek, że istnieje jako rzecz myśląca oraz szereg kolejnych wniosków.
Fundamentalizm Kartezjusza upadł pod wpływem przeprowadzonej przez Davida Hume'a krytyki idei jaźni (Traktat o naturze ludzkiej 1739). Według Hume'a wszystkie nasze idee pochodzą z doświadczenia, ale żadna z nich nie jest ideą mojego "ja". Zatem stąd, że myślę, nie wynika logicznie, że istnieje jakieś "ja", które myśli. To, co Kartezjusz uznał za niewątpliwe, jest również wątpliwe[6].
Fundamentalizm empirystyczny edytuj
Kartezjusz był racjonalistą: sąd bazowy cogito ergo sum jest ideą rozumu. Natomiast z punktu widzenia empiryzmu podstawowym źródłem poznania jest doświadczenie. Stąd fundamentem poznania muszą być zdania bazowe lub zdania protokolarne, czyli raporty z doświadczenia. Te zdania, uzasadnione przez obserwację, służą weryfikacji, potwierdzaniu lub obalaniu hipotez naukowych. Takie stanowisko, zwane neopozytywizmem, pozytywizmem logicznym lub empiryzmem logicznym, zajmowało Koło Wiedeńskie.
Neopozytywizm upadł na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych pod wpływem wewnętrznych trudności oraz odkrycia uteoretyzowania obserwacji, czyli nieuchronnej zależności treści obserwacji od przyjętych teorii, oczekiwań a nawet przesądów[7][8].
Przypisy edytuj
- ↑ Woleński 2005 ↓, s. 375.
- ↑ Adam Grobler, Epistemologia. Sandwiczowa teoria wiedzy, Universitas, 2019, ISBN 97883-242-3558-2, OCLC 1121447741 [dostęp 2021-06-04].
- ↑ Filip Biały. „Polityczność” jako przedmiot poznania politologii. „Refleksje. Pismo naukowe studentów i doktorantów WNPiD UAM”. 6, s. 21-35, 2012.
- ↑ Jacek Ziobrowski. Struktury uzasadniania - Część II. Fundacjonizm. „Filozofia Nauki”. 26 (2), s. 95-118, 2018. ISSN 1230-6894.
- ↑ Moser 2002 ↓, s. 3.
- ↑ Frederick Copleston, Historia filozofii, t. 5, Warszawa: PAX, 1997 [dostęp 2021-06-04].
- ↑ Adam Grobler, Metodologia nauk, Kraków: Znak-Aureus, 2006 [dostęp 2021-06-04].
- ↑ Karl R. Popper, Logika odkrycia naukowego, Warszawa: Aletheia, 2002 [dostęp 2021-06-04].
Bibliografia edytuj
- Paul K. Moser, Introduction, [w:] The Oxford Handbook of Epistemology, Oxford: Oxford University Press, 2002, ISBN 0-19-513005-7.
- Adam Grobler: Epistemologia. Sandwiczowa teoria wiedzy. Kraków: Universitas 2019.
- Jan Woleński: Epistemologia. Warszawa: PWN, 2005.
Linki zewnętrzne edytuj
- Ali Hasan, Richard Fumerton, Foundationalist Theories of Epistemic Justification, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 24 października 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] (ang.). (Fundamentalistyczne teorie uzasadnienia epistemicznego)
Foundationalism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
