Gąsówka fioletowawa

Gąsówka fioletowawa (Lepista nuda (Bull.) Cooke) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)[1].

Gąsówka fioletowawa
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

incertae sedis

Rodzaj

gąsówka

Gatunek

gąsówka fioletowawa

Nazwa systematyczna
Lepista nuda (Bull.) Cooke
Handb. Brit. Fungi 1: 192 (1871)
Młody okaz
Blaszki gąsówki fioletowawej

Systematyka i nazewnictwo edytuj

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lepista, Incertae sedis, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1790 r. Jean Baptiste François Bulliard nadając mu nazwę Agaricus nudus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu Mordecai Cubitt Cooke w 1871 r.[1]

Niektóre synonimy:

  • Agaricus bicolor Pers.
  • Agaricus bulbosus Bolton
  • Agaricus nudus Bull.
  • Agaricus nudus var. majus Cooke
  • Clitocybe nuda (Fr.) H.E. Bigelow & A.H. Sm.
  • Cortinarius bicolor (Pers.) Gray
  • Cortinarius nudus (Bull.) Gray
  • Gyrophila nuda (Fr.) Quél.
  • Lepista nuda f. gracilis Noordel. & Kuyper
  • Lepista nuda var. pruinosa (Bon) Bon ex Courtec.
  • Lepista nuda var. pruinosa Poisy
  • Rhodopaxillus nudus (Bull.) Maire
  • Rhodopaxillus nudus var. pruinosus Bon
  • Tricholoma nudum (Bull.) P. Kumm.
  • Tricholoma nudum var. lilaceum Quél.
  • Tricholoma nudum var. majus Cooke[2].

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako gąska naga, bedłka naga, gąsówka naga, gąsówka fioletowa[3]. Nazwy ludowe: gąska naga, bedłka fioletowa, rycerzyk fioletowy, gąska fioletowa, gąska psia, gąska dzika, członka naga, członka psia, słonka[4].

Morfologia edytuj

Kapelusz

Średnicy 5–14 cm, za młodu długołukowaty z podwiniętym brzegiem, później staje się lekko wypukły lub płaski. Skórka naga, gładka, niechłonąca wody. W młodym owocniku kapelusz jaskrawofioletowy, później różowofioletowy, w dojrzałym brązowofioletowy lub czerwonobrązowy, na starość staje się ochrowy[5].

Blaszki

Za młodu bardzo fioletowe, potem brązowoochrowe, gęste, cienkie, wycięte z ząbkiem[5].

Trzon

Wysokość 5–10 cm, grubość 1–3 cm, cylindryczny, pełny, z wierzchu trochę włókienkowato-kosmkowaty, u nasady przeważnie maczugowato zgrubiały i fioletowo-pilśniowy. Powierzchnia najpierw jaskrawofioletowa, później szarofioletowa[5].

Miąższ

Mięsisty, za młodu twardy, fioletowy, w dojrzałym owocniku miękki, kremowy. Smak nieznaczny, przyjemny, zapach charakterystycznie, przyjemnie korzenny, rzadko bez zapachu[5].

Wysyp zarodników

Biały z lekkim różowym odcieniem. Zarodniki o średnicy 6–8 × 4–5 µm, szeroko elipsoidalne, lekko brodawkowate, bezbarwne[6].

Gatunki podobne

Ze względu na fioletowe zabarwienie gąsówka fioletowawa jest łatwo rozróżniana od innych grzybów. Podobna jest gąsówka brudnofioletowa (Lepista sordida), jednak jest od niej dużo mniejsza[6]. Laicy mogą pomylić z niejadalnym zasłonakiem wonnym (Cortinarius traganus), który ma żółty, gorzki i brzydko pachnący miąższ oraz rdzawobrunatną zasnówkę (lub jej resztki). Może też być pomylona z zasłonakiem fioletowym (Cortinarius violaceus)[7].

Występowanie edytuj

Występuje na całej półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego, ale również w Australii i Afryce[4]. W Europie Środkowej jest pospolita. Najczęściej rośnie na ściółce w lasach bukowych i świerkowych, ale czasami spotykana jest także na łąkach czy nawet pryzmach kompostowych. Zazwyczaj owocniki pojawiają się późno, pod koniec sezonu grzybowego, czasami jednak można je spotkać wczesną wiosną. Zazwyczaj występuje w grupach, czasami nawet tworzy tzw. czarcie kręgi[7].

Znaczenie edytuj

Dobry grzyb jadalny, nadaje się zwłaszcza do marynowania w occie. Rzadko robaczywieje. Nie nadaje się do jedzenia na surowo. Zawiera truciznę rozkładającą czerwone ciałka krwi, prawdopodobnie podczas gotowania czy smażenia trucizna ta ulega rozkładowi i dzięki temu po zabiegach termicznych grzyb jest jadalny[4][8].

Przypisy edytuj

  1. a b c Index Fungorum [dostęp 2020-05-13] (ang.).
  2. Species Fungorum [dostęp 2013-04-15] (ang.).
  3. Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. a b c Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977.
  5. a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  6. a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  7. a b Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
  8. Leksykon grzybów, Wydrukowano w Chinach, ISBN 3-89836-604-9.