Gładyszów
Gładyszów (dodatkowa nazwa w j. łemkow. Ґлaдышiв, trb. Gładysziw) – wieś w gminie Uście Gorlickie, w województwie małopolskim. We wsi znajdują się dwie drewniane cerkwie oraz cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej. Kursuje autobus do Gorlic i do Koniecznej.
| wieś | |
.jpg) Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
345[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
38-315[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KGR |
| SIMC |
0467991 |
Położenie na mapie gminy Uście Gorlickie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gorlickiego  | |
 49°30′58″N 21°15′16″E/49,516111 21,254444[1] | |
Położenie edytuj
Gładyszów leży w środkowej części Beskidu Niskiego, na południowy wschód od Magury Małastowskiej. Położony jest około 20 km na południe od Gorlic i 10 od granicy ze Słowacją. Zabudowania wsi ciągną się wzdłuż doliny potoku Gładyszówka[4].
Integralne części miejscowości to: Beniówka, Koło Kościoła, Niżny Koniec, Wierchnia, Wyżny Koniec[5].
Historia edytuj
Początkowo wieś nazywała się Kwoczeń (wielu mieszkańców nazywało się Kwoczka). Obecna nazwa pochodzi od nazwiska właścicieli całej górnej doliny rzeki Ropy – rycerzy Gładyszów z Szymbarku.
Wieś została założona na prawie wołoskim w 1417[6].
Pierwsze wzmianki pisane pochodzą z 1629 (wymienione są 3 gospodarstwa oraz właściciel wsi, Wielopolski) jednak szacuje się, że wieś została założona pod koniec XVI w. W latach 1778–1779 wybudowano bitą drogę z Gorlic przez Gładyszów do Koniecznej. W 1890 wieś liczyła 720 mieszkańców.
Według Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder około roku 1900 wieś liczyła 123 domy. Spis wymienia 311 mężczyzn i 301 kobiet; 14 osób wyznania rzymskokatolickiego, 576 osób wyznania greckokatolickiego oraz 22 Żydów. Przynależność etniczna to Rusini (Łemkowie) – 598 osób oraz Polacy – 14 osób.
Podczas I wojny światowej Gładyszów był ziemią niczyją, na Magurze Małastowskiej swe pozycje mieli Austriacy, Rosjanie natomiast zajęli Rotundę i Popowe Wierchy. Wieś, będąca stale pod obstrzałem, uległa niemal całkowitemu zniszczeniu.
27 listopada 1918 w Gładyszowie odbył się duży wiec Łemków, gdzie powołano Ruską Radę, która podporządkowała się tzw. Ruskiej Narodowej Republice Łemków z władzami we Florynce.
W 1921 w Gładyszowie zanotowano 11 rzymskich katolików, 491 grekokatolików i 5 Żydów. W okresie międzywojennym w wyniku schizmy tylawskiej część grekokatolików dokonała konwersji na prawosławie.
W okresie międzywojennym stacjonował w miejscowości komisariat Straży Granicznej[7].
Przed II wojną światową wieś liczyła około 220 domów. W 1945 utworzono tu posterunek MO. 6 lipca 1946 wieś została przejęta przez oddział UPA, wszyscy milicjanci zginęli. W 1947 łemkowscy mieszkańcy Gładyszowa zostali wysiedleni na Ziemie Zachodnie w ramach akcji „Wisła”, pozostało tylko 6 rodzin mieszanych. Po 1956 wielu wysiedleńców powróciło do rodzinnej wioski. Obecnie we wsi jest 100 domów.
W latach 1934–1954 i 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Gładyszów. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gładyszów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Wspólnoty religijne edytuj
Gładyszów jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Narodzenia Świętego Jana Chrzciciela, należącej do dekanatu Gorlice w diecezji rzeszowskiej.
We wsi działa również parafia prawosławna, również pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela, należąca do dekanatu Gorlice w diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Gładyszów jest również siedzibą Prawosławnego Ośrodka Miłosierdzia Diecezji Przemysko-Gorlickiej „ELEOS”[8].
W miejscowości znajduje się też parafia greckokatolicka pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego, należąca do archieparchii przemysko-warszawskiej[9].
W Gładyszowie, w pobliżu drogi do Banicy, znajdują się trzy świątynie:
- greckokatolicka cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego
- prawosławna cerkiew pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela
- prawosławna nowa cerkiew pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela (2021) w budowie
Zabytki edytuj
_(HB3).jpg)
.jpg)
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10]:
- cerkiew Narodzenia św. Jana Chrzciciela, z 1857 roku
- cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego, z 1938 roku
- cmentarz wojenny nr 55, znajduje się około 200 m od drogi prowadzącej na Magurę Małastowską
- cmentarz wojenny nr 61, znajduje się na zboczu Popowych Wierchów, na wschód od przysiółka Wirchne
- cmentarz wojenny nr 60, na granicy z Małastowem
Mieszkańcy edytuj
.jpg)
Austriacki spis katastralny z 1787 wymienia następujące rodziny łemkowskie z Gładyszowa:
- 1. Bemia / Bem'ja (4 rodziny)
- 2. Bodyn / Bodyn'
- 3. Wanczak / Van'chak (4 rodziny)
- 4. Haluszczak / Halusczak / Haluszak / Halushchak
- 5. Gbur (3 rodziny)
- 6. Hrabskyj / Grabski / Chrabski / Hrabs'kyj
- 7. Danczyszyn / Danchyshyn
- 8. Dziubiniak / Dzjubynjak ( 4 rodziny)
- 9. Dziamba / Dzjamba
- 10. Karlik / Karlyk
- 11. Kwoczka / Kvochka
- 12. Kit / Kot ( 4 rodziny)
- 13. Lopatowski / Lopatovs'kyj
- 14. Madzulak / Madzuljak ( 3 rodziny)
- 15. Marczak / Marchak ( 3 rodziny)
- 16. Mikulak / Mykuljak
- 17. Paluszczak / Palushchak ( 4 rodziny)
- 18. Powanda / Povanda
- 19. Procz / Proch
- 20. Salayda / Salajda
- 21. Seczok / Sechok ( 2 rodziny)
- 22. Sierota / Syrota
- 23. Skrzypak / Skrypak ( 3 rodziny)
- 24. Stanczak / Stanchak ( 2 rodziny)
- 25. Telepa
- 26. Fedorko / Fedurko ( 2 rodziny)
- 27. Fil / Fill / Fil' ( 2 rodziny)
- 28. Car / Tsar ( 2 rodziny)
- 29. Ciema / Tsema
- 30. Ceraniak / Tseranjak
- 31. Szmayda / Shmajda ( 4 rodziny)
- 32. Szpak / Szpiak / Shpak ( 2 rodziny)
- 33. Szpinko / Shpinko (2 rodziny)
- 34. Jacewicz / Jatsevych ( 4 rodziny)
- W 1785 wieś miała 13,2 km kw. i mieszkało tu 508 grekokatolików, 2 rzymskich katolików i 0 Żydów.
- 1840 – 742 grekokatolików
- 1859 – 677 grekokatolików
- 1879 – 586 grekokatolików
- 1899 – 698 grekokatolików
- 1926 – 614 grekokatolików
- 1936 – 547 grekokatolików, 30 rzymskich katolików i 5 Żydów.
Mikrofilm nr 0766009 w zbiorach Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich zawiera dane o narodzinach w latach 1776–1842 i zgonach 1776–1854.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 33260
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 312 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Beskid Niski – kompendium wiedzy o Beskidzie Niskim [online], www.beskid-niski.pl [dostęp 2017-09-11].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Roman Reinfuss, Śladami Łemków, Wydawnictwo PTTK Kraj, Warszawa 1990, s. 10, ISSN 83-7005-238-X
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Dane o Ośrodku ELOS na stronie rejestr.io
- ↑ Gładyszów – Archidiecezja Przemysko-Warszawska Kościoła Greckokatolickiego w Polsce [online], cerkiew.org [dostęp 2017-09-11] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
Linki zewnętrzne edytuj
- Gładyszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 595.