Georg Henisch
Georg Henisch (słow. Juraj Henisch; ur. 24 kwietnia 1549 w Bardejowie, zm. 31 maja 1618 r. w Augsburgu) – niemiecki lekarz, matematyk, astronom, pisarz, tłumacz, leksykograf i wydawca epoki humanizmu[1].
._Wellcome_V0002687.jpg)
| Data i miejsce urodzenia |
24 kwietnia 1549 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
31 maja 1618 |
| Zawód, zajęcie |
niemiecki humanista, lekarz, matematyk, tłumacz, leksykograf |
| Narodowość |
niemiecka |
| Tytuł naukowy |
doktor od 1576 (Bazylea) |
| Alma Mater |
Uniwersytet w Bazylei |
| Wyznanie |
ewangelickie |
Życiorys edytuj
Rodzinne miasto opuścił w młodym wieku. Gimnazjum ukończył w Linzu, a następnie studiował na uniwersytecie w Wittenberdze, gdzie jego mentorem był Hieronymus Wolf, uczeń Melanchtona. Po dalszych studiach na uniwersytetach w Lipsku i Paryżu przeniósł się do Bazylei, gdzie w 1576 r. uzyskał stopień doktora. Tu został członkiem kolegium lekarskiego i dziekanem wydziału lekarskiego uniwersytetu w Bazylei. Następnie pod wpływem augsburskiego patrycjusza Marcusa Welsera, późniejszego burmistrza tego miasta, osiadł w Augsburgu. Pracował tam jako lekarz oraz nauczyciel w gimnazjum protestanckim, ucząc greki, łaciny, języka hebrajskiego i retoryki. Przez pewien czas był również zarządcą i inspektorem augsburskiej biblioteki miejskiej – w tym czasie opracował i opublikował pierwszy w dziejach katalog biblioteki publicznej[2].
Wydał drukiem blisko 70 pozycji, z czego 14 w Bazylei. Początkowo publikował w bazylejskim wydawnictwie Pietra Perny, ale już jego wydanie Hezjoda (1574) wyszło w słynnej oficynie założonej przez Johannesa Oporinusa. Był autorem szeregu dzieł nie tylko z zakresu medycyny (w tym wielu odkrywczych), lecz także z geografii, astronomii i innych dziedzin nauk przyrodniczych[3]. W języku niemieckim wydał szereg prac o minerałach i roślinach leczniczych. Opublikował także obszerny, 400-stronicowy podręcznik arytmetyki. Tłumaczył i wydawał utwory pisarzy antycznych. Poza Hezjodem opublikował m.in. neoplatońskie pisma Gemistosa Plethona, teksty Kreteńczyka Dictysa i liczne fragmenty antycznych dzieł medycznych. Wiele swoich prac dedykował zamożnym augsburskim patrycjuszom, w tym członkom bogatej rodziny Fuggerów, a także cesarskiemu generałowi i dyplomacie Lazarusowi von Schwendi[1]. Jest autorem słownika wielojęzycznego Teütsche Sprach und Weißheit, Augustae Vindelicorum 1616. Słownik Henischa miał duże znaczenie dla rozwoju leksykografii niemieckiej, jako jeden z pierwszych słowników z hasłami niemieckimi, uwzględniający w swej mikrostrukturze niemieckie wyrazy złożone, derywaty, frazeologizmy, przysłowia[4]. Henisch nawiązuje do teorii wyrazów rdzennych Schotteliusa i grupuje hasła (alfabetycznie) wokół danego wyrazu rdzennego. Przykład: Dach: Dachbalck, Dachfenster, Dachloch, Dachziegel itd[5]. W mikrostrukturze uwzględnia strukturę semantyczną wyrazów, w tym wieloznaczność, a również etymologię (wyjaśnianą w języku łacińskim)[6]. Podaje ekwiwalenty w 10 językach, w tym w języku polskim[1].
Do końca życia utrzymywał listowne kontakty z rodziną żyjącą w Królestwie Węgier oraz z wieloma działającymi tam profesorami i protestanckimi pastorami.
W Bardejowie imię Georga Henischa nosi zespół szkół (Spojená škola Juraja Henischa v Bardejove) składający się z gimnazjum i średniej zawodowej szkoły technicznej[7].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Leonhard Lenk, Henisch, Georg, 1969 [dostęp 2024-04-25] (niem.).
- ↑ Stanisław Prędota: Mehrsprachige Wörterbücher des 16. bis 18. Jahrhunderts mit einem niederländischen und polnischen Teil. Frankfurt/M.: Peter Lang, 2004, s. 38.
- ↑ Simon i inni, Der nutz auß den Krautgärten. Georg Henischs Übersetzungen pharmazeutischer Werke [online], 2001 [dostęp 2024-04-25] (niem.).
- ↑ Stanisław Prędota: Mehrsprachige Wörterbücher des 16. bis 18. Jahrhunderts mit einem niederländischen und polnischen Teil. Frankfurt/M. 2004, s. 38 nn.
- ↑ Heidrun Kämper, Einführung und Bibliographie zu Georg Henisch, Teütsche Sprach und Weißheit ..., Hildesheim: Georg Olms, 2001, s. 52 [dostęp 2024-04-25] (niem.).
- ↑ HEIDRUN KAMPER, Einführung und Bibliographie zu Georg Henisch, Teütsche Sprach vnd Weißheit. [online], 2001, s. 56 [dostęp 2024-04-25] (niem.).
- ↑ Michal Babiak, Osvietenstvo a klasicizmus v diele Juraja Rohoňa, „Slovenská literatúra”, 70 (5), 2023, s. 488–496, DOI: 10.31577/slovlit.2023.70.5.2, ISSN 0037-6973.
Bibliografia edytuj
- Monok István: Hungary and Transylvania and the European publishing centers in the seextenth century: the cases of Paris, Basel and Venice, w: „A divided Hungary in Europe. Exchanges, networks and representations, 1541-1699” vol. 1. „Study tours and intellectual-religious relationships” Cambridge Scholar Publishing, Newcastle upon Tyne, 2014, (s. 229-252) ISBN 978-1-4438-6686-6
- Stanisław Prędota: Mehrsprachige Wörterbücher des 16. bis 18. Jahrhunderts mit einem niederländischen und polnischen Teil. Frankfurt/M.: Peter Lang, 2004. ISBN 0940-421X.