Wikipedia

Getto weneckie

nieistniejące getto żydowskie (Wenecja, Włochy)

Getto weneckie – obszar w Wenecji (Włochy), na którym Żydzi byli zmuszeni żyć w czasach Republiki Weneckiej. Termin „getto” wywodzi się od określenia obszaru starej odlewni na obrzeżach Wenecji, gdzie znajdowała się żydowska dzielnica[1]. Getto weneckie zostało utworzone 29 marca 1516 roku, chociaż polityczne restrykcje ograniczające prawa i pobyt Żydów istniały tam już wcześniej[2]. Było to pierwsze na świecie getto[3].

Campo de Ghetto Novo – główny plac getta weneckiego

Etymologia edytuj

 
Ponte de Gheto Novo

Pochodzenie słowa „getto” jest dyskusyjne. Anatoly Liberman, profesor University of Minnesota na swoim blogu Oxford Etymologist, zamieszczonym w Oxford University Press's Academic Insights for the Thinking World twierdzi, że wszystkie proponowane etymologie słowa są niepoprawne. Sugeruje on możliwe powiązanie z niemieckim Gasse, szwedzkim gata, gotyckim gatwo, które oznaczają ulicę[4]. Słowa odrzucane przez Libermana to:

  • getto (odlewnia), ponieważ ge- i ghe- mają bardzo zróżnicowaną wymowę we Włoszech, zatem wydzielony obszar zgodnie z logiką powinien być nazywany getti (l.mn.: odlewnie),
  • borgo, zdrobnienie od borghetto, czyli „małe miasteczko”,
  • hebrajskie słowo get, oznaczające dokument rozwodowy, bez żadnego powiązania z „miejscem przymusowej separacji”[4].

Lokalizacja edytuj

 
Lokalizacja weneckiej dzielnicy Cannaregio

Getto znajdowało się w obrębie weneckiej sestiere (dzielnicy) Cannaregio. Było podzielone na Ghetto Nuovo (nowe getto) i przyległe Ghetto Vecchio (stare getto)[5]. Te dwie nazwy części getta są mylące, ponieważ odpowiadają one starej i nowej lokalizacji odlewni. W odniesieniu do żydowskiego zamieszkania, Ghetto Nuovo było w rzeczywistości starsze niż Ghetto Vecchio[6].

Historia edytuj

W XVII wieku, czyli w kulminacyjnym momencie istnienia getta, mieszkało w nim ok. 5 tysięcy osób. W związku z tym, że teren nie mógł być powiększany, a liczba ludności była coraz większa, wzniesiono tam pierwsze „drapacze chmur”, które liczyły do 7–8 pięter. Wyróżniały się one wtedy wysokością, pozostając do dziś w Wenecji jednymi z najwyższych budynków[3]. W 1797 roku Napoleon Bonaparte otworzył bramy getta. Całkowite wyzwolenie weneckich Żydów nastąpiło wraz z utworzeniem w latach 60. XIX w. Królestwa Włoch[7].

Kultura i religia edytuj

 
Synagoga Lewantyńska

Mimo że getto było domem dla dużej liczby Żydów, mieszkańcy w weneckim getcie nigdy nie zasymilowali się tak, by stworzyć odrębną „wenecko-żydowską” tożsamość etniczną. Cztery z pięciu synagog były wyraźnie podzielone zgodnie z tożsamością etniczną: oddzielne synagogi służyły niemieckim (Scuola Grande Tedesca), włoskim (Scuola Italiana), hiszpańskim i portugalskim Żydom (Scuola Spagnola) oraz lewantyńskim Sefardyjczykom (Scuola Levantina). Piąta świątynia, Scuola Canton, została wzniesiona jako prywatna synagoga dla czterech rodzin (m.in. Fano, która sfinansowała budowę), przypuszczalnie służyła prowansalskiej społeczności żydowskiej[8].

Getto dziś edytuj

Na obszarze byłego getta znajduje się 5 synagog, rabiniczna jesziwa Lubawicz oraz kilka sklepów z judaikami[9]. Mimo że getto nadal pozostaje centrum działalności społecznej Żydów, których w Wenecji mieszka ok. 500, niewielu z nich mieszka obecnie w jego obrębie[10].

  •  
    Punkt informacyjny weneckiej społeczności żydowskiej na terenie starego getta
  •  
    Fasada budynku Scola Grande Tedesca, wejście do żydowskiego muzeum i Scola Canton w granicach byłego getta weneckiego
  •  
    Jesziwa Lubawicz na terenie byłego getta weneckiego

Zobacz też edytuj

 

Przypisy edytuj

  1. ↑ Jürgen Heyde: Miejsce czy symbol? Getto w europejskiej historii (XVI–XX wiek). W: Małgorzata Piątkowska: Czasy nowożytne. T. 26. Warszawa: Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Historycznego, 2013, s. 17–18.
  2. ↑ Mitchell Bard: Virtual Jewish World: Venice, Italy. jewishvirtuallibrary.org. [dostęp 2016-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)]. (ang.).
  3. ↑ a b PAP: To było pierwsze getto na świecie. Powstało 500 lat temu w Wenecji – RMF24.pl. rmf24.pl, 29 marca 2016. [dostęp 2016-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 marca 2016)].
  4. ↑ a b Why Don’t We Know the Origin of the Word Ghetto?. Oxford University Press. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lutego 2016)]. (ang.).
  5. ↑ Donald E. Queller, Ellen E. Kittell, Thomas F. Madden: Medieval and Renaissance Venice. University of Illinois Press, 1999, s. 242. ISBN 978-0-252-02461-0. [dostęp 2016-03-30].
  6. ↑ Walter M. Weiss: Marco Polo Travel Guide Venice. Mair Dumont Marco Polo, 2012, s. 46. ISBN 978-3-8297-8029-2. [dostęp 2016-03-30].
  7. ↑ Rick Steves, Gene Openshaw: Rick Steves Venice. Avalon Travel, 2014, s. 50. ISBN 978-1-61238-962-2. [dostęp 2016-03-30].
  8. ↑ Jonathan Buckley: Venice and the Veneto. Rough Guides, 2004, s. 134. ISBN 978-1-84353-302-3. [dostęp 2016-03-30].
  9. ↑ Chabad of Venice and Yeshiva of Venice – Venice, Italy. chabad.org. [dostęp 2016-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 marca 2016)]. (ang.).
  10. ↑ Italy – European Jewish Heritage Tours. europeanjewishtours.com. [dostęp 2016-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 marca 2016)]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Getto_weneckie&oldid=73239987”