Wikipedia

Gmina polityczna (Szwajcaria)

rodzaj gminy w Szwajcarii

Gmina polityczna (od niem. Gemeinde – gmina, a także komuna (fr. commune, wł. comune, rm. vischnanca)[1] lub społeczność) – jednostka podziału administracyjnego w Szwajcarii[2][3].

Każda z gmin jest częścią jednego z kantonów, które wspólnie tworzą Konfederację Szwajcarską. W większości kantonów, gmina jest również częścią okręgu, odpowiadającego polskim powiatom. Niektóre z gmin określają się jako „miasta” (fr. ville lub niem. Stadt) lub „wsie” (niem. Dorf). Te określenia wynikają z tradycji lub z lokalnych preferencji i nie wprowadzają żadnej różnicy w stosowaniu prawa kantonowego lub federalnego[4].

Na dzień 1 stycznia 2020 roku na terenie Szwajcarii istniało 2212 gmin[4]. Ich populacja różni się znacznie, od Zurychu, w którym mieszka ponad 415 000 osób[5], po Corippo, w którym mieszka tylko 11 osób[6]. Gminy różnią się również rozmiarem, od małej z 0,32 km² gminy Kaiserstuhl[7], po rozległą na ponad 439 km² gminę Scuol[7].

Mapa Szwajcarii z granicami kantonów, okręgów oraz gmin (1 stycznia 2020)

Historia edytuj

Za początek systemu gmin można uznać czasy Republiki Helweckiej. W czasach Starej Konfederacji Szwajcarskiej to gminy przyznawały obywatelstwo swoim mieszkańcom. Poprzez obywatelstwo dostawali oni dostęp do własności wspólnej gminy, prawo głosu, a w niektórych przypadkach dostęp np. do ochrony prawnej lub medycznej. We wczesnych latach istnienia Starej Konfederacji Szwajcarskiej zaognił się konflikt między ośrodkami miejskimi, a wsiami, który dotyczył wprowadzenia jednolitego obywatelstwa dla wszystkich obywateli kraju. Zamożniejsi mieszkańcy miast mieli prawo do korzystania z lasów, rzek, nieruchomości komunalnych oraz innych obiektów wspólnej własności, których nie chcieli dzielić z biednymi przybywającymi ze wsi. W efekcie utworzono kompromis, który w okrojonej formie obowiązuje do dzisiaj. Spowodowało to utworzenie gmin politycznych (niem. Politische Gemeinde), oraz Bürgergemeinde(inne języki) (gmin obywatelskich). Obywatelstwo w gminie politycznej nie oznaczało uzyskania praw do własności Bürgergemeinde. W okresie następującym po wydaniu Aktu Mediacyjnego, a w szczególności w latach 1814–1830, w okresie Restauracji Konfederacji Szwajcarskiej(inne języki) zwiększyły się wpływy Bürgergemeinde, a w niektórych kantonach gminy straciły prawie wszystkie prawa, w tym do decydowania o własnej niezależności i prawach panujących na ich terenach. W latach 1830–1848 rozpoczęła się liberalna rewolucja obyczajowa, podczas której niektóre gminy pozbawione wcześniej praw obywatelskich uzyskały je ponownie. W większości kantonów Bürgergemeinden zachowały prawa do decyzji politycznych. Gmina Zurych odzyskała prawa polityczne dopiero w 1886 roku[8].

W stosunkach między gminami politycznymi oraz obywatelskimi, często dominowały te drugie. W większości kantonów codzienna administracja oraz zarządzanie nieruchomościami i majątkiem gmin politycznych należało do dzielącej z nią teren Bürgergemeinde. Dopiero po uchwaleniu Konstytucji Szwajcarii w 1874 roku gminy na terenie całej Szwajcarii zdobyły prawa do nakładania podatków, budowania nieruchomości komunalnych (takich jak szkoły lub remizy strażackie), a także do zarządzania własnym majątkiem[8].

Konstytucja Szwajcarii z 1999 roku odebrała na szczeblu federalnym wszystkie prawa Bürgergemeinden, oddając pełnię władzy w ręce gmin. Spowodowało to, że Bürgergemeinden straciły większość swoich wpływów. Pod koniec XX wieku obywatele Bürgergemeinden zaczęli stanowić coraz mniejszą część populacji miast, co było spowodowane zwiększeniem migracji wewnętrznej oraz wyludnianiem się wsi. Niektóre Bürgergemeinden istnieją do dzisiaj, a ich obywatelstwo (niem. Bürgerrecht) zdobywa się poprzez dziedziczenie po rodzicach[8][9]. Są takie przypadki, jak w niewielkiej gminie politycznej Kammersrohr w kantonie Solura, liczącej zaledwie 28 mieszkańców, która w 2010 roku miała 958 dziedzicznych obywateli Bürgergemeinde (gminy obywatelskiej), a z których żaden nie mieszkał w gminie[10].

Część Bürgergemeinden do dzisiaj posiada również prawa do zarządzania swoją własnością. Jednym z przykładów jest Bürgergemeinde Berno, która jest właścicielem i zarządcą dworca kolejowego w Bernie.

Struktura i obowiązki edytuj

Każdy kanton jest odpowiedzialny za ustalenie zasad działania samorządu terytorialnego na swoim terenie. Oddelegowane do gmin czynności mogą obejmować świadczenie usług samorządu lokalnego, takich jak edukacja, usługi medyczne i społeczne, transport publiczny lub pobór podatków. Stopień centralizacji różni się w zależności od kantonu. Konstytucja federalna chroni autonomię gmin przed uchwaleniem przez kanton prawa, które zbytnio centralizuje władzę[11].

 
Zmiana liczby gmin w latach 1940–2010 (niebieski) oraz w średniej liczbie mieszkańców w gminie (czerwony)

Władzą wykonawczą gmin jest urząd prezydenta lub burmistrza gminy, który wybierany jest w wyborach powszechnych. W zależności od rozmiaru gminy, władza ustawodawcza należy do zgromadzenia gminy(inne języki) (niem. Gemeindeversammlung) lub do lokalnej rady/parlamentu, również wybieranych w wyborach powszechnych[11]. W wielu kantonach również obcokrajowcy, mieszkający na terenie danej gminy przez określony czas, zyskują prawo do brania udziału w życiu politycznym gminy, w żadnym nie zyskują oni jednak prawa do brania udziału w wyborach federalnych i referendach[11].

Podatki (m.in. podatek dochodowy) są ustalane bezpośrednio przez gminy, jednak te ustalenia podlegają limitom (widełkom) ustalanym przez kantony, które natomiast podlegają limitom ustalanym przez rząd federalny[12].

Rozmiar i numeracja edytuj

Szwajcaria posiada wiele gmin mających mniej niż 1000 mieszkańców. Wiele z nich znajduje się na terenach wiejskich. Ze względu na rosnące trudności w świadczeniu profesjonalnych usług administracyjnych i poszukiwaniu wolontariuszy do sprawowania urzędów w małych gminach, kantony zachęcają do dobrowolnego łączenia się sąsiadujących gmin. Spowodowało to, że pomiędzy 2010, a 2020 rokiem liczba gmin zmniejszyła się o 384[4].

Liczba gmin w okresie 1950–2000[13]
Rok 1950 1960 1970 1980 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 (1 I) 2000 (spis)
Liczba 3101 3095 3074 3029 3021 3018 3017 3015 3013 2975 2940 2929 2915 2903 2899 2896
Liczba gmin w okresie 2001–2020[14][15][16]
Rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 (1 I) 2010 (spis) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Liczba 2880 2865 2842 2815 2763 2740 2721 2715 2636 2596 2584 2551 2495 2408 2352 2324 2294 2255 2222 2212 2202

Liczba ludności w gminach edytuj

Populacja Liczba gmin w 2004[17]
pow. 20 000 30 (1,1%)
10 000–19 999 89 (3,2%)
5 000–9 999 180 (6,6%)
1 000–4 999 1025 (37,4%)
500–999 555 (20,3%)
poniżej 500 861 (31,4%)
Suma 2740

Numeracja edytuj

Gminy są numerowane przez szwajcarskie Federalne Biuro Statystyczne zgodnie z podziałem na kantony:

Kanton Numeracja
Zurych 0001–0261
Berno 0301–0996
Lucerna 1001–1150
Uri 1201–1220
Schwyz 1301–1375
Obwalden 1401–1407
Nidwalden 1501–1511
Glarus 1601–1629
Zug 1701–1711
Fryburg 2001–2336
Solura 2401–2622
Bazylea-Miasto 2701–2703
Bazylea-Okręg 2761–2895
Szafuza 2901–2974
Appenzell Ausserrhoden 3001–3038
Appenzell Innerrhoden 3101–3111
Sankt Gallen 3201–3444
Gryzonia 3501–3987
Argowia 4001–4323
Turgowia 4401–4951
Ticino 5001–5322
Vaud 5401–5939
Valais 6001–6300
Neuchâtel 6401–6511
Genewa 6601–6645
Jura 6701–6806

Lista gmin względem liczby ludności edytuj

Największe gminy (2016)[18]
Lp. Gmina Kanton Pop.
1 Zurych Zurych 376 990
2 Genewa Genewa 188 234
3 Bazylea Bazylea-Miasto 164 516
4 Lozanna Vaud 129 383
5 Berno Berno 125 681
6 Winterthur Zurych 103 075
7 Lucerna Lucerna 78 093
8 St. Gallen St. Gallen 73 505
9 Lugano Ticino 55 151
10 Biel/Bienne Berno 51 635
Najmniejsze gminy (2016)[18]
Lp. Gmina Kanton Pop.
1 Corippo Ticino 13
2 Kammersrohr Solura 30
3 Bister Valais 31
4 Schelten Berno 38
5 Rebévelier Berno 43
6 Lohn Gryzonia 44
7 Berken Berno 44
8 Niederwald Valais 45
9 Linescio Ticino 45
10 Clavaleyres Berno 49

Gminy w kantonach edytuj

Liczba gmin różni się w zależności od kantonu. Na dzień 1 stycznia 2020 liczba gmin w kantonach prezentowała się następująco[15][16]:

Herb Kod Kanton Liczba gmin[4][15][16]
  ZH Zurych 162
  BE Berno 342
  LU Lucerna 82
  UR Uri 20
  SZ Schwyz 30
  OW Obwalden 7
  NW Nidwalden 11
  GL Glarus 3
  ZG Zug 11
  FR Fryburg 133
  SO Solura 109
  BS Bazylea-Miasto 3
  BL Bazylea-Okręg 86
  SH Szafuza 26
  AR Appenzell Ausserrhoden 20
  AI Appenzell Innerrhoden 6
  SG Sankt Gallen 77
  GR Gryzonia 105
  AG Argowia 210
  TG Turgowia 80
  TI Ticino 115
  VD Vaud 309
  VS Valais 126
  NE Neuchâtel 31
  GE Genewa 45
  JU Jura 53
CH Szwajcaria 2 212

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Von Zürich nach Gondo. 2015. [dostęp 2020-04-10].
  2. ↑ Bernadetta Nitschke, Tradycja i współczesność – specyfika szwajcarskiej samorządności, „Zeszyty Naukowe Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Techniki. Studia z Nauk Społecznych”, nr 3, 2010, s. 205, ISSN 2082-7547 [dostęp 2020-04-12] (pol.).
  3. ↑ Maciej Aleksandrowicz, Władza wykonawcza w Szwajcarii. Perspektywa historyczna i współczesność, „Białostockie Studia Prawnicze”, 20/B, 2016, s. 187, DOI: 10.15290/bsp.2016.20b.14, ISSN 1689-7404 [dostęp 2020-04-12] (pol.).
  4. ↑ a b c d Bundesamt für Statistik, Institutionelle Gliederungen [online], www.bfs.admin.ch [dostęp 2020-03-02] (niem.).
  5. ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, Provisorische Jahresergebnisse, 2018 [online], Bundesamt für Statistik, 9 kwietnia 2019 [dostęp 2020-03-02] (niem.).
  6. ↑ Corippo [online], Historisches Lexikon der Schweiz (HLS) [dostęp 2020-03-02] (niem.).
  7. ↑ a b Gemeindedaten [online], Bundesamt für Statistik [dostęp 2020-03-02] (niem.).
  8. ↑ a b c Bürgergemeinde [online], Historisches Lexikon der Schweiz (HLS) [dostęp 2020-03-02] (niem.).
  9. ↑ Jest to odnotowywane w oficjalnych szwajcarskich dokumentach, np. w paszporcie.
  10. ↑ Kammersrohr. „Solothurner Jahrbuch. Staatskalender”. 2010, s. 153. Vogt-Schild. OCLC 235085970. (niem.). 
  11. ↑ a b c Maciej Aleksandrowicz, Władza wykonawcza w Szwajcarii. Perspektywa historyczna i współczesność, „Białostockie Studia Prawnicze”, 20/B, 2016, s. 225–233, DOI: 10.15290/bsp.2016.20b.14, ISSN 1689-7404 [dostęp 2020-03-17] (pol.).
  12. ↑ Jan Jeżewski, Samorząd terytorialny i administracja w wybranych krajach. Gmina w państwach Europy Zachodniej, Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, ISBN 83-229-1876-3, OCLC 45320755 [dostęp 2020-03-17] (pol.).
  13. ↑ Martin Schuler, Pierre Dessemontet, Dominique Joye: Eidgenössische Volkszählung 2000 – Die Raumgliederungen der Schweiz. Neuenburg: Bundesamt für Statistik, 2005, s. 32–33. ISBN 3-303-00301-7.
  14. ↑ Deutliche Abnahme der Anzahl Gemeinden zwischen 2000 und 2010, Neuchâtel: Bundesamt für Statistik, grudzień 2010.
  15. ↑ a b c National Statistics.
  16. ↑ a b c Andreas Auer, Staatsrecht der schweizerischen Kantone, Bern, ISBN 978-3-7272-3217-6, OCLC 951753129 [dostęp 2020-03-02].
  17. ↑ Official list of Swiss municipalities, p. 17.
  18. ↑ a b Office, Population résidante permanente selon l'âge, par canton, district et commune [online] [dostęp 2013-08-13].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gmina_polityczna_(Szwajcaria)&oldid=73457493”