Gołąbek śmierdzący

Gołąbek śmierdzący
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gołąbkowce
Rodzina	gołąbkowate
Rodzaj	gołąbek
Gatunek	gołąbek śmierdzący
	Nazwa systematyczna
	Russula foetens Pers.; Observ. mycol. 1: 102 (Lipsk, 1796)
	Zasięg
	; Zasięg w Europie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gołąbek śmierdzący (Russula foetens Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo edytuj

Pozycja w klasyfikacji: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1].

Nazwę polską podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako serojeszka śmierdząca^[2]. Synonim naukowy – Agaricus foetens (Pers.) Pers.^[3].

Morfologia edytuj

Kapelusz

Średnica kapelusza od 7 do 15 cm, barwa żółtobrązowa lub brunatna. Początkowo kapelusz jest półkulisty, potem płasko rozpostarty i nieco wklęsły na środku. Skórka kapelusza w stanie wilgotnym śluzowata, podczas suchej pogody sucha i lśniąca. Można ją ściągnąć do 2/3 średnicy kapelusza. Brzeg z grzebieniastym żłobkowaniem^[4].

Blaszki

Blado-kremowo-żółtawe, później ochrowożółtawe i brązowoplamiste, za młodu często łzawiące. Początkowo są gęste, potem rzadkie. Mają szerokość do 14 mm^[5].

Trzon

Wysokość od 7 do 12 cm, grubość 2-3,5 cm. Jest walcowaty żółtawobiały, u nasady rdzawo cętkowany. Początkowo jest twardy i pełny, z wiekiem staje się wewnątrz pusty, podzielony na komory^[4].

Miąższ

Biały, w trzonie brązowiejący, sztywny i ścisły, o silnym, przykrym i duszącym zapachu. Smak nieprzyjemny i ostry. Po uszkodzeniu dość szybko (szczególnie u młodych owocników) przebarwia się w kapeluszu na jasnocytrynowo, a w trzonie na rdzawo^[6].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników: kremowy. Zarodniki szerokoelipsoidalne, pokryte stożkowatymi i tępo zakończonymi brodawkami połączonymi z rzadka tylko łącznikami. Mają rozmiar 6,5-9,7(11,5) × 5,5-7,7(8,5) µm. Podstawki mają rozmiar 45-60 × 7,5-13,5 µm i wyrastają na długich sterygmach. Cystydy tępe, o szczytach rozdętych lub silnie zwężonych, na ostrzach blaszek cystydy są węższe. Dermatocysty mają szerokość 4-8 µm^[6].

Występowanie i siedlisko edytuj

Występuje na wszystkich kontynentach półkuli północnej, na południowej tylko w Australii^[7]. W Polsce jest pospolity^[2].

Rośnie w lasach liściastych i lasach iglastych. Obserwowano go pod klonami, brzozą brodawkowatą, grabem, bukiem, modrzewiem, świerkiem, sosną, topolą, dębem szypułkowym, jarzębem pospolitym i lipami. W Polsce owocniki wytwarza od lipca do września^[2].

Znaczenie edytuj

Grzyb mikoryzowy^[2]. Grzyb niejadalny z powodu ostrego smaku i bardzo przykrego zapachu, przypominającego zapach zgniłych warzyw^[5]. Nie jest jednak trujący i przez niektórych autorów jednak uważany jest za jadalny po wymoczeniu w wodzie i ukiszeniu^[6].

Gatunki podobne edytuj

Bardzo podobny jest gołąbek niemiły (Russula subfoetens), który morfologicznie może być niemożliwy do odróżnienia. Pomocnymi wskazówkami są wielkość i miejsce występowania (jest mniejszy i występuje tylko w lasach liściastych), ale najważniejsze są próby smakowo-zapachowe; gołąbek niemiły nie ma tak odrażającego zapachu i w smaku jest znacznie mniej ostry. Ważna jest też próba zasadami (KOH lub NaOH); pod ich wpływem gołąbek śmierdzący barwi się na kremowo, niemiły na złocisto. Są też różnice mikroskopowe. Od innych podobnych gołąbków (np. gołąbka przykrego (Russula pectinatoides), czy gołąbka brudnego (Russula illota), gołąbka śmierdzącego łatwo odróżnić po śluzowatym kapeluszu i przykrym zapachu^[6].

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d WładysławW. Wojewoda WładysławW., Checklist of Polish larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN, 2003, s. 603, ISBN 83-89648-09-1, OCLC 62368937 [dostęp 2022-01-21] (pol. • ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
↑ ^a ^b Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. s. 438. ISBN 83-7404-513-2.
↑ ^a ^b ^c ^d Alina Skirgiełło: Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota), tom 20. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula). Warszawa=Kraków: PWN, 1998. ISBN 83-01-09137-1.
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-01].

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).

[checklist-2] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Checklist of Polish larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN, 2003, s. 603, ISBN 83-89648-09-1, OCLC 62368937 [dostęp 2022-01-21] (pol. • ang.).

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).

[wag-4] Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.

[Gerhardt-5] Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. s. 438. ISBN 83-7404-513-2.

[russula-6] Alina Skirgiełło: Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota), tom 20. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula). Warszawa=Kraków: PWN, 1998. ISBN 83-01-09137-1.

[7] Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-01].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]