Goryczka wąskolistna
Goryczka wąskolistna[4] (Gentiana pneumonanthe L.) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych.
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
goryczka wąskolistna |
| Nazwa systematyczna | |
| Gentiana pneumonanthe L. Sp. pl. 1:228. 1753[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne edytuj
Występuje w całej niemal Europie oraz na Kaukazie i części Syberii[5]. W Polsce rozproszony na całym niżu, szczególnie w południowo-zachodniej i wschodniej części. Najliczniej występuje na przedpolu Karpat (Wyżyna Śląska i południowo-wschodnia część Kotliny Sandomierskiej). W Karpatach jest rzadki, głównym centrum występowania jest Beskid Wyspowy. Podano tutaj kilkadziesiąt jego stanowisk. Poza tym rejonem w Karpatach podano następujące stanowiska: na Pogórzu Wielickim, Józefów w Kotlinie Jasielsko-Krośnieńskiej, w okolicach Suchej Beskidzkiej, w kilku miejscach w Beskidzie Makowskim oraz w dolinie górnego Sanu w Bieszczadach. Na innych dawniej podawanych stanowiskach wyginął. Najwyżej położone stanowisko znajduje się na Przełęczy Suchej w Beskidzie Wyspowym (715 m n.p.m.)[6]. Na Słowacji występuje u podnóża Tatr. W polskich Tatrach nie rośnie. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy[4].
Morfologia edytuj
- Łodyga
- Zazwyczaj nierozgałęziona, czasami tylko rozgałęziona w górnej części. Osiąga wraz z kwiatami wysokość 10-80 cm. Ulistniona na całej wysokości. Pod ziemią występuje cienkie i rozgałęzione kłącze[7]
- Liście
- Dolne łuskowate, górne równowąskie, siedzące, parami zrośnięte u nasady[6] Ustawione na łodydze skrętolegle, brzegi mają często podwinięte. Posiadają 1 wyraźny nerw (rzadko 3 lub 5), nerwacja siatkowa prawie niewidoczna[8].
- Kwiaty
- Intensywnie niebiesko-fioletowe, duże (do 5,5 cm), pojedyncze lub skupione po kilka w kątach wyższych liści. Korona szerokodzwonkowata, zrośnięta z 5 płatków. Kielich dzwonkowaty, o ząbkach tej samej długości co rurka, lub krótszych[6]..
- Owoc
- Torebka. Nasiona drobne, o powierzchni pokrytej lamelkowatą siateczką[6].
Biologia i ekologia edytuj
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do września. Rozmnaża się przez nasiona, oraz wegetatywnie, przez kłącza. Siedlisko: wilgotne lub podmokłe łąki[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All.Molinion caeruleae[9]. Roślina trująca: składniki chemiczne i działanie podobne jak u goryczki trojeściowej[10]. Liczba chromosomów 2n = 26[6].
Jest rośliną żywicielską chronionego motyla modraszka alkona[11].
Zagrożenia i ochrona edytuj
Roślina objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Informacje o stopniu zagrożenia na podstawie:
- Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006, 2016)[12][13] – gatunek narażony (kategoria zagrożenia VU).
Głównym czynnikiem zmniejszania się liczby populacji i ilości występujących w nich osobników jest zmniejszanie się powierzchni siedlisk. Następuje to wskutek zaniechania tradycyjnych sposobów ich użytkowania (koszenia) oraz niekorzystnych zmian stosunków wodnych. Zaniechanie koszenia nieużytków powoduje rozwój wysokich bylin kępkowych i krzewów zagłuszających goryczkę wąskolistną. Prawdopodobną przyczyną jest także zmniejszenie się liczebności zapylającego ją motyla modraszka alkona. W Karpatach jedną z głównych przyczyn zaniku tego gatunku goryczki jest zabudowa jej siedlisk[6].
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
- ↑ Marcin Sielezniew, Izabela Dziekańska, Motyle dzienne, wyd. Multico, Warszawa 2010, s. 170.
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kazimierz Zarzycki. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.