Wikipedia

Gospodarka leśna w Puszczy Białowieskiej

zarządzanie lasem Puszczy Białowieskiej

Chociaż w Puszczy Białowieskiej zachowały się ostatnie naturalne fragmenty pierwotnego lasu, jest ona użytkowana przez człowieka od tysiąca lat i wielokrotnie była narażona na zniszczenie.

Jeden z kurhanów w kwadracie 387C

Najstarszym zachowanym świadectwem po obecności człowieka na terenie Puszczy są kurhany, których stanowiska zachowały się w rezerwacie Szczekotowo, w okolicach Starej Białowieży oraz Przedzielnej. Pochodzą one z wieków X–XIII[1]. W drugiej połowie XIII wieku najazdy litewskie zahamowały rozwój osadnictwa na wiele lat.

Jedną z najstarszych form użytkowania Puszczy było łowiectwo. Pierwsze królewskie polowanie Władysława Jagiełły odbyło się jesienią 1409 roku i przeciągnęło przez całą zimę.

I Rzeczpospolita edytuj

 
Plan drugi Traktu z Białowieży do Krynicy

Osadnictwo, które rozwijało się od połowy XVII wieku wiązało się z karczowaniem lasów, co prowadziło do zmniejszenia stanu posiadania gatunków, a ponieważ pod pola oraz przyszłe osady w pierwszej kolejności zajmowano siedliska grądów oraz dąbrów, karczunek dotyczył najczęściej gatunków liściastych takich, jak dąb, lipa, klon oraz grab[2]. Park Pałacowy w Białowieży znajduje się w miejscu, gdzie dawniej była dąbrowa świetlista, natomiast właściwe osiedle zajęło miejsce dawnych grądów. Liczne, głębokie żwirownie pochłonęły w Puszczy kolejne stanowiska dąbrów[3]. Według Falińskiego od połowy XVII wieku do końca XX wieku powierzchnia Puszczy Białowieskiej zmniejszyła się z 1664 km² do 911 km² (nie licząc Puszczy Ladzkiej i Świsłockiej), co oznacza spadek o 45%[4][5].

Zarządzanie Puszczą bierze swój początek w XV wieku, powołano wtedy namiestników, którzy byli agentami gospodarczo-finansowymi wielkiego księcia litewskiego[6].

Wraz z wejściem Puszczy w 1589 roku w skład królewskich dóbr stołowych zaczęło się kontrolowane użytkowanie Puszczy poprzez „wchody”, czyli prawo użytkowania lasu. Systematyczna eksploatacja rozpoczęła się w XVII wieku. Nad Narewką i Niemierzanką powstały zakłady wytapiające żelazo z rudy darniowej. Rozwija się produkcja smoły i potażu, wykorzystywanego dla produkcji szkła i mydła[7]. Gruntowną reformę w zarządzaniu Puszczą wprowadził w XVIII wieku podskarbi litewski Antoni Tyzenhauz. Uruchomił on nowe ośrodki dostarczające przetworzone produkty leśne: węgiel drzewny, smoła drzewna, dziegieć, popiół, potaż. Wówczas wewnątrz Puszczy powstały osady przemysłowe Budy, Pogorzelce i Teremiski, a do pracy w przemyśle leśnym sprowadzono specjalnie ludność z Mazowsza. Osady puszczańskie zakładane były na ziemiach królewskich w dobrach stołowych. Zajmują one łącznie około 1 km² powierzchni. Tyzenhauz zarządzał Puszczą w latach 1765–1780, w tym okresie pozyskiwano w puszczy drewno. Szacuje się, że w roku, gdy spławiono 60 tratew (1779/1780) nie zbliżono się do wielkości 40 tysięcy m³, wliczając w to drzewa wycięte na potrzeby lokalne, a zwykle było to około 10 tysięcy m³[5].

W 1796 roku działały w Puszczy 82 piece ziemne, w których pędzono dziegieć, smołę i wypalano węgiel drzewny[5].

Zabór rosyjski edytuj

 
Podział administracyjny Puszczy po roku 1796. Wbity trójkątny klin ze wschodu, to pozostałość po rabunkowej eksploatacji, do której doprowadziła Katarzyna II
 
Jedna z tryb na terenie BPN
 
Dubiacka Tryba (2 grudzień 2000)

Ostatni wielki karczunek dokonany został za sprawą carycy Katarzyny II, która po powstaniu kościuszkowskim rozdała Puszczę swoim faworytom. Wycięto wtedy w krótkim czasie 40 000 ha lasu, tj. prawie 1/4 ówczesnej Puszczy[8].

W 1797 roku car Paweł I rozkazał wybić wszystkie łosie, aby z ich skóry sporządzić spodnie dla żołnierzy[5].

W XIX wieku wzrosła liczba ludności mieszkająca w osadach na terenach Puszczy i odtąd przekraczała tysiąc mieszkańców.

Pod okupacją rosyjską początkowo pozyskiwano w Puszczy drewno na maszty i na budulec, ale ze względu na wysokie koszta Departament Lasów Okrętowych zrezygnował z pozyskiwania drewna w Puszczy ze względów ekonomicznych. Nieopłacalność była rezultatem korupcji i niegospodarności carskiej administracji[8].

W 1820 roku Aleksander I zakazał wszelkich cięć Puszczy, ponieważ obawiał się, że odgłosy siekier drwali mogą wypłoszyć żubry. Stan ten utrzymywał się krótko, tylko przez osiem lat[8].

W latach 1843–1846 przeprowadzono prace urządzeniowe. Podzielono Puszczę na dwuwiorstowe oddziały (wiorsta – 1066,78 metrów), tj. system dróg (tzw. tryby) biegnących przez Puszczę południkowo oraz równoleżnikowo. Każdy oddział miał kształt prostokąta o powierzchni 2 wiorst kwadratowych (tj. 227,6 ha). Liczba oddziałów wynosiła 451, ponadto 125 oddziałów w Puszczy Świsłockiej. Przerębywanie linii trwało pięć lat i dokonywane było w oparciu o pomiary z lat 1843–1846. Większość oddziałów w północnej części Puszczy odchylała się od linii prostej. Wedle przeprowadzonych wtedy pomiarów powierzchnia Puszczy wynosiła 122 447 hektarów[9].

W latach 1861–1862 poszerzono (poza niektórymi wyjątkami) linie oddziałowe do 3 sążni (1 sążeń to 2,13 m). W latach tych dokonano nowego pomiaru powierzchni Puszczy, który wykazał, że powierzchnia zmniejszyła się o 3741 hektarów, wzrosła natomiast powierzchnia gruntów użytkowanych oraz powierzchnia nieużytków[10]. Według pomiarów dokonanych w latach 1870–1871 powierzchnia Puszczy zmniejszyła się o dalsze 20 820,6 hektarów (w stosunku do poprzednich pomiarów)[10].

W drugiej połowie XIX w zagęszczono oddziały co wiorstę. Uczyniło to Puszczę łatwiej dostępną. Dzisiaj znaczna część tych dróg jest już zarośnięta, choć w dalszym ciągu są pokazywane na mapach turystycznych[5].

W 1888 roku została włączona do osobistych dóbr cara, co ratowało Puszczę przed eksploatacją[5]. W latach 1891-1907 sprowadzono do Puszczy jelenie, sarny, łosie z Syberii, Kaukazu, Niemiec, Austrii i Czech. Stan zwierzyny przekroczył naturalne możliwości Puszczy. Intensywna gospodarka łowiecka, połączona z wypasem bydła i zbieraniem owoców runa leśnego trwała trzydzieści lat. W 1897 roku wstrzymano całkowicie wyrąb drewna.

W 1897 roku otwarta została linia kolejowa przez Puszczę do samej Białowieży, a w 1903 roku wojskowa szosa strategiczna. W XIX wieku liczba domostw w Puszczy wzrosła z 1050 na początku wieku do 2839 pod koniec[5].

W czasach okupacji rosyjskiej roczny wyręb nigdy nie przekraczał 10 tysięcy m³ drewna[11]. Niewielkie pozyskiwanie drewna i nieznaczne wpływy z jego sprzedaży wynikały z łowieckiego charakteru Puszczy[12].

W 1888 roku wypasano 6348 sztuk bydła. Konie nie były wypasane w Puszczy, natomiast woły okresowo i dlatego 2 sztuki traktowano jako równoważnik 1 dużej sztuki bydła. Świnie i owce wypasano bez zezwolenia[13].

Uboczną formą użytkowania Puszczy było zbieranie jagód, orzechów i grzybów. Na zbiór zezwalano osobom, które wykupiły bilet za 60 kopiejek. W 1889 roku wydano 1546 biletów. Bilety wydawano osobom zatrudnianym przy budowie grobli oraz naprawie dróg[13].

Jeszcze inną formą użytkowana było bartnictwo. Najczęstszym drzewem bartnym była sosna (chwoja). Wybierano sosnę o gładkiej i płytko spękanej korze, spróchniałą wewnątrz i hubkami na zewnątrz, próchno musiało być złote, bo czerwonego pszczoły unikały[13]. Miód używano jako lekarstwo dla chorych lub przysmak dla dzieci. Z wosku sporządzano świecie. Miód i wosk skupywali Żydzi. Za garnek miodu płacono dwa ruble i więcej. Cena wyjątkowo dobrego lipcowego miodu dochodziła do 15 rubli. W 1888 roku Puszcza stała się prywatną własnością cara, a bartników stopniowo usunięto[14].

Plądrowanie edytuj

Po przegranej wojnie z Japonią (1904–1905) carat postanowił wprowadzić rozwiniętą eksploatację Puszczy na wielką skalę, na wzór państw zachodnioeuropejskich. W 1911 roku przysłano tu w związku z tym geometrów, rachmistrzów, by oszacować zasoby Puszczy oraz przyszłe zyski czerpane z eksploatacji[15]. Zamiaru wielkiej eksploatacji nie zdążono wprowadzić w czyn ponieważ w sierpniu 1915 roku do Białowieży wkroczyła armia niemiecka[16].

 
Zbudowany przez Niemców Kosy Most

Niemcy oszacowali zapas drewna na 32 mln 600 tys. m³. By ułatwić eksploatację wybudowano sieć 300 km kolejek wąskotorowych. W ciągu trzech i pół lat, przerobiono i wysłano do Niemiec prawie 5 mln m³[17][a]. 400 tysięcy m³ drewna nie zdążono wysłać do Niemiec. Zrębami zupełnymi ogołocono 6500 ha[18], a częściowymi 10 tysięcy ha. Najbardziej przetrzebiono te partie puszczańskich lasów, które znajdowały się przy kolei normalnotorowej oraz przy kolejce wąskotorowej[17]. Niemcy zbudowali kilka tartaków: 10-trakowy w Hajnówce, 3-trakowy w Czerlonce, 4-trakowy w Gródku, 2-trakowy w Nowym Mieście i 1-trakowy w Narewce. W Hajnówce uruchomiono fabrykę wełny drzewnej, stolarnię mechaniczną oraz fabrykę składanych domów. Zbudowano największe w Europie zakłady suchej destylacji drewna[18].

Po wycofaniu Niemców, którzy zdemontowali niektóre zakłady (np. z tartaku w Hajnówce zabrano dwie maszyny parowe), Puszcza przez sześć tygodni znajdowała się pod zarządem litewskim[19]. Niemcy pozostawili po sobie wielką ilość niedorębów, posuszu i odpadów, co spowodowało inwazję korników. Najbardziej ucierpiały świerczyny Nadleśnictwa Hajnówki, gdzie korniki uszkodziły 350 tysięcy m³ drewna (łącznie z leżaniną). Prowadzona w latach 1919–1923 gospodarka Puszczy zmierzała w pierwszej kolejności do likwidacji negatywnych skutków niemieckiej okupacji[20].

 
Kolejka wąskotorowa Hajnówka – Topiło wybudowana przez „Centurę”

Nowo powstałe państwo polskie niezbyt jeszcze interesowało się ochroną przyrody i w 1924 roku wydzierżawiło Puszczę angielskiej firmie The Century European Timber Corporation, potocznie nazywanej „Centurą”[5]. Firma ta dostała dziesięcioletnią koncesję na wyrąb 7,2 mln m³ drewna nad Niemnem i w Puszczy Białowieskiej, w tym z samej Puszczy 4 mln m³. Planowano wyciąć drzewa na powierzchni 20 tysięcy hektarów. Wykorzystywano sieć wybudowanej przez Niemców kolejki wąskotorowej, wybudowano też nowe linie kolejki (między innymi kolejkę na Topiło). Firma wycięła i wywiozła ponad 2,5 mln m³ drewna przeważnie w postaci tarcicy. Tarcicę uzyskiwano w firmowych tartakach w Gródkach koło Białowieży i na Stoczku w Białowieży. Pod zarządem „Century” znalazł się jeden z największych tartaków ówczesnej Polski – zakład tartaczny w Hajnówce. W tartaku tym powstała filia firmy o nazwie „Century Timber Company Ltd. – Polska Spółka Drzewna Century”, produkująca tarcicę wysokiej jakości przeznaczoną na rynek angielski. Pod wpływem opinii publicznej oraz niedopełnieniu warunków umowy przez firmę, w 1929 roku podjęto decyzję o zerwaniu kontraktu z angielską firmą[21].

Eksploatacja ominęła utworzony w 1921 roku rezerwat ścisły o powierzchni 5300 hektarów. Mieścił się w widłach rzek Narewki oraz Hwoźnej, było to ostatnie nie eksploatowane miejsce w Puszczy. W 1932 roku przekształcony został w Park Narodowy. Powołano trzy instytuty naukowe[22].

 
Słupek z numerami kwartałów

W latach 1929–1930 dawny wiorstowy podział Puszczy został uzupełniony przez przecięcie na krzyż nowymi liniami (w obrębie każdego wiorstowego kwartału powstały mniejsze – A, B, C, D). Pominięto jedynie BPN, który utrzymał podział wiorstowy do 1985 roku[23]. Liczba pełnych oddziałów wynosiła 924, ponadto 224 oddziałów w Puszczy Świsłockiej. Puszcza Ladzka i Szereszewska miały odrębny system numeracji oddziałów[24].

W 1930 roku zapas rzeczywisty drzewostanów w Puszczy oszacowano na 16.217 tysięcy m³, co dawało 187 m³/ha. Przyrost przeciętny roczny określono na 2,25 m³ drewna na jednym hektarze, a pozyskanie na 4,20 m³ drewna z hektara. Rozmiar użytkowania rębnego bez zaliczenia powierzchni określono na 296 900 m³ drewna rocznie[25].

W latach 1929–1932 pobito o 23% ustanowione przez Niemców i Anglików rekordy rocznego pozyskiwania drewna[26].

W latach 1916–1939 Niemcy, Rosjanie i Polacy wycięli łącznie ponad 10 mln m³, czyli 1/3 zasobów Puszczy. Spowodowało to największe w historii przekształcenie jej drzewostanów[11]. W latach 1939–1941 Puszczę eksploatowali Rosjanie, po wojnie Puszcza została podzielona pomiędzy Polskę i Białoruś[27].

Eksploatacja w czasach Polski Ludowej edytuj

 
Zakłady suchej destylacji drewna w Hajnówce

W latach 1945–1946 użytkowanie polskiej części Puszczy miało charakter niezorganizowany i plądrowniczy[28].

Pierwszy po II wojnie światowej plan urządzenia lasu został opracowany na lata 1949–1958. Zapas drzewostanów oszacowano na 9,5 mln m³ grubizny, a przeciętny przyrost roczny na 2,40 m³ z jednego hektara. Dla poszczególnych gatunków przyjęto następujące wieki rębności: sosna – 120 lat, świerk – 100 lat, dąb i jesion – 160 lat, grab i olsza 80–100 lat, brzoza 80 lat, osika – 60 lat[27].

W latach 1948–1958 przeciętnie wycinano 189 tysięcy m³[29]. Przeprowadzona w 1950 roku inwentaryzacja polskiej części Puszczy stwierdziła, że zapas grubizny wynosi zaledwie 189 m³ na 1 ha. Optymalny zapas powinien wynosić 400–500 m³ na ha. Dla poszczególnych gatunków stan zapasów wynosił: świerk 31%, sosna 18%, olcha 16%, dąb 12%, brzoza 8%, grab 7%, jesion 6%, osika 2%[30].

Następna inwentaryzacja drzewostanów przeprowadzona została w 1958 roku. Określiła ona powierzchnię Puszczy na 52 587,98 hektarów, a zapas drzewostanów oszacowany został na 10,2 mln m³ grubizny. Przeciętny wiek drzew określono na 76 lat, a przyrost roczny na 2,7 m³/ha. Przeciętny zapas drzewostanów wynosił 205 m³/ha. Przyjęto następujące wieki rębności: sosny – 120 lat, dąb 160–200 lat, świerk – 80-120 lat, jesion – 120-140 lat, grab – 80-100 lat, brzoza – 80 lat, lipa – 100 lat, wiąz – 100 lat, klon – 100 lat, osika – 60 lat[27].

W latach 1958–1968 udział drzewostanów przekraczających 100 lat spadł z 37,2% powierzchni leśnej do 34,3%[31].

Rekordowym pod względem wyrębu był rok 1975, kiedy wycięto 212 tysięcy m³. W następnych latach nastąpił spadek w pozyskiwaniu drewna (168,1 m³ w 1980 roku)[32].

W latach 1959–1969 pozyskano 379,7 ton żywicy, 18 809 m³ karpiny, 1885 ton kory garbarskiej, 230 tysięcy sztuk choinek. W końcu lat 70 zaprzestano pozyskiwać żywicę i korę garbarską[33].

W latach 1968–1978 pozyskiwano przeciętnie rocznie około 50 ton czernicy, 0,1 tony brusznicy, 0,1 tony żurawiny, 0,1 tony maliny. Spośród grzybów pozyskano 60 ton opieńki, 10 ton kurki, 10 ton maślanki, 1 tona zielonki, ponadto borowiki i piestrzenice[33].

Innym rodzajem ingerencji ze strony człowieka było zaprowadzenie uprawy niektórych gatunków, zwłaszcza sosny, co doprowadziło do jej pojawienia się na stanowiskach oraz siedliskach, gdzie dawniej w ogóle jej nie było[2].

W czasach Polski Ludowej normą było przekraczanie planowego wyrębu. W roku 1957 stosunek wyrębu wykonanego do zaplanowanego wynosił 156%[34]. W latach 1958–1968 pozyskiwano średnio 119% w stosunku do zaplanowanego etatu rębnego[35]. Gospodarka leśna prowadziła do zamienienia Puszczy w monokulturowy, jednowiekowy las gospodarczy, podatny na szkodniki i pożary[31].

Część białoruska edytuj

W 1944 roku, po II wojnie światowej, Puszczę podzielono pomiędzy Polskę a BSRR. Polska otrzymała 59 207 hektarów, a BSRR około 87 500 hektarów powierzchni Puszczy[24]. W efekcie tego Puszczę przedzielono granicą, wycinając szeroki pas lasu. W roku 1983 po stronie ZSRR granicę dodatkowo przegrodzono wysokim płotem z drutów kolczastych pod napięciem, którego nie mogły przejść ani ludzie, ani większe zwierzęta[36].

Ponieważ Białowieża znalazła się po polskiej stronie, białoruska część Puszczy pozbawiona była ośrodków naukowych oraz organizacyjnych. Zorganizowano więc własne[37].

Wielkie zmiany spowodowały inwestycje wodne, zmeliorowano ogromne bagno Dziki Nikor, zamieniając je na tereny rolnicze. Melioracje doprowadziły do obniżenia poziomu wód gruntowych[5]. Białoruska część Puszczy uzyskała charakter rezerwatowo-łowiecki[24]. Wybudowano tam dwa duże sztuczne zbiorniki przeznaczone do polowań na ptactwo[5].

W czasach BSRR rezerwaty ścisłe stanowiły 18% powierzchni. W 1991 roku niepodległa Białoruś objęła ochroną całą swoją część Puszczy, przekształcając ją w park narodowy o powierzchni 1100 km². 65% przeznaczono dla badań naukowych[38].

Janusz Korbel ocenił, że najnowsza gospodarka w Puszczy doprowadziła do tego, że z przestrzeni kosmicznej las po stronie polskiej przypomina dziurawy ser szwajcarski, a po białoruskiej widać skutki usuwania martwych drzew i melioracji[5].

III Rzeczpospolita edytuj

W latach 90. XX wieku, w warunkach III Rzeczypospolitej, kontynuowano wycinanie Puszczy na poziomie lat 80[39]. W 1990 roku drzewostany najmłodsze, które nie przekroczyły 100 lat zajmowały już 70% powierzchni puszczy zagospodarowanej, 100–140 letnie drzewostany stanowiły 13% powierzchni, a starsze zajmowały już tylko 17% powierzchni. W latach 1994–1995 pozyskiwano 146 tysięcy m³ drewna rocznie[40].

Na początku XXI wieku planowy wyręb wciąż jeszcze wynosił 150 tysięcy m³ rocznie[11]. Rzeczywisty wyręb był nieco niższy i w latach 2000–2008 wycinano rocznie około 125 tysięcy m³[5].

17 maja 2012 roku Minister Środowiska ogłosił plan działań dla Puszczy Białowieskiej, zgodnie z którym roczne pozyskiwanie drewna ma się utrzymywać na poziomie 48,5 tysięcy m³. Zapowiedział całkowite wyłączenie z gospodarki drzewostanów stuletnich, tj. tych drzewostanów, w których stare drzewa mają przynajmniej 10% udziału[41].

Wycinka po 2016 edytuj

W 2017 na terenie Puszczy Białowieskiej rozpoczęła się intensywna wycinka drzew, która według Ministerstw Środowiska służyła powstrzymaniu kornika, a według protestujących ekologów miała charakter komercyjny[42]. Rozpoczęli oni pokojową blokadę ciężkiego sprzętu wykorzystywanego przez Lasy Państwowe do wycinki[43].

Podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO w Krakowie w lipcu 2017 przyjęto uchwałę wzywającą Polskę do natychmiastowego wstrzymania wycinki[42]. Komitet podkreślił, że prowadzone przez Polskę działania stanowią zagrożenie dla puszczy na Liście Światowego Dziedzictwa Ludzkości; w uchwale znalazł się również zapis o możliwym wpisaniu puszczy na listę obiektów zagrożonych[43]. Premier Beata Szydło poinformowała, że wycinka będzie kontynuowana[43]. W tym samym miesiącu Komisja Europejska wystąpiła przeciwko Polsce do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazując, że prowadzona wycinka drzew stanowiła poważne zagrożenie integralności obszaru Natura 2000, nie była zgodna z celami ochrony Puszczy Białowieskiej i przekraczała środki, jakich można używać do zapewnienia zrównoważonego użytkowania lasu[44]

W wydanym w listopadzie 2017 postanowieniu Trybunał Sprawiedliwości nakazał Polsce natychmiastowe przerwanie wycinki pod groźbą kary finansowej w wysokości co najmniej 100 tys. euro dziennie[45]. Po wydaniu tego postanowienia wycinka została przerwana[46].

W wyniku realizacji prac związanych z usuwaniem martwych drzew świerkowych, Nadleśnictwa Browsk, Hajnówka i Białowieża wykorzystały cały etat cięć przewidzianych w Planach Urządzania Lasu 2012–2020[47]. W tej sytuacji samorządy w porozumieniu z innymi nadleśnictwami zorganizowały transport liściastego drewna opałowego z Puszczy Knyszyńskiej. Według mieszkańców jest to pierwsza sytuacja tego typu w rejonie Puszczy Białowieskiej[48][49][50].

Efekt działalności człowieka edytuj

 
Sposoby ochrony i gospodarowania lasów we współczesnej Puszczy

Produkcja węgla drzewnego, smoły i potażu w wiekach XVII–XVIII prowadziła do lokalnego przetrzebienia niektórych gatunków[2].

Rozwinięta planowa gospodarka leśna prowadziła do zmniejszenia liczby gatunków cenionych jako surowiec budowlany, a więc dębu szypułkowego, jesionu oraz sosny. Eliminacja niektórych gatunków prowadziła do zmian w strukturze drzewostanów, stosowanie zrębów czystych umożliwiało rozpowszechnienie się niektórych gatunków, dawniej nie tak licznych gatunków lekkonasiennych, tj. brzozy, osiki oraz wierzby iwa. W nieco mniejszym stopniu dotyczy to również świerka, którego naturalny udział w drzewostanach, zawsze był znaczny, a teraz w wyniku działalności człowieka wzrósł jeszcze bardziej[2].

Na strukturę drzewostanów wpłynęły również i inne formy użytkowania lasu, jak np. nadmierna hodowla zwierzyny w końcu XIX i na początku XX wieku. Doprowadziło to do zaniku bądź zredukowania podrostu takich gatunków drzew liściastych jak dąb, jesion oraz lipy, hamując proces naturalne odnowy lasu. W największym stopniu dotknęło to lipę, u której brakuje dziś drzew, które wykiełkowały w końcu XIX i na początku XX wieku. Podobne skutki niósł za sobą wypas bydła w lesie, zlikwidowany dopiero w latach 70. XX wieku[2].

Wybudowanie sieci kolejek leśnych oraz dróg żwirowych, wykonanych nieraz na nasypach, wywołał zmiany w stanie siedlisk hydrogenicznych. Największe zmiany stosunków wodnych nastąpiły w prawobrzeżnej części zlewni rzeki Leśnej[51].

Jednak, pomimo tego, Puszcza dotrwała do naszych czasów w niespotykanej gdzie indziej kondycji, zachowując fragmenty swoich lasów w stanie niemal nienaruszonym przez człowieka[11].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Liczbę taką podał Jan Jerzy Karpiński i jest powtarzana w większości publikacji. Więcko twierdził, że Niemcy wycięły 2,6 mln m³ drewna.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Program ochrony przyrody i wartości kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002 – 31.12.2011. [w:] Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku [on-line]. s. 105. [dostęp 2012-09-10].
  2. ↑ a b c d e Faliński i Hereźniak 1977 ↓, s. 21.
  3. ↑ Faliński i Hereźniak 1977 ↓, s. 44.
  4. ↑ Program ochrony przyrody i wartości kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002 – 31.12.2011. [w:] Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku [on-line]. s. 56. [dostęp 2012-07-21].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Janusz Korbel. Krótka historia ostatniej puszczy Europy. „Latarnia Morska”, czerwiec 2012. [dostęp 2012-07-20]. 
  6. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 129.
  7. ↑ Program ochrony przyrody i wartości kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002 – 31.12.2011. [w:] Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku [on-line]. s. 42. [dostęp 2012-09-10].
  8. ↑ a b c Korbel 2005 ↓, s. 21.
  9. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 27.
  10. ↑ a b Więcko 1984 ↓, s. 30.
  11. ↑ a b c d Korbel 2005 ↓, s. 24.
  12. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 190.
  13. ↑ a b c Więcko 1984 ↓, s. 191.
  14. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 192.
  15. ↑ Kossak 2001 ↓, s. 391.
  16. ↑ Kossak 2001 ↓, s. 392.
  17. ↑ a b Kossak 2001 ↓, s. 393.
  18. ↑ a b Więcko 1984 ↓, s. 195.
  19. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 196.
  20. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 197.
  21. ↑ Krzysztof Parzych: The Century European Timber Corporation. [w:] Encyklopedia Puszczy Białowieskiej [on-line].
  22. ↑ Christian Kempf, Białowieża, Białowieża 2004, s. 32.
  23. ↑ Program ochrony przyrody i wartości kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002 – 31.12.2011. [w:] Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku [on-line]. s. 48. [dostęp 2012-07-21].
  24. ↑ a b c Więcko 1984 ↓, s. 34.
  25. ↑ Program ochrony przyrody i wartości kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002 – 31.12.2011. [w:] Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku [on-line]. s. 48-49. [dostęp 2012-07-21].
  26. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 402.
  27. ↑ a b c Program ochrony przyrody i wartości kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002 – 31.12.2011. [w:] Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku [on-line]. s. 49. [dostęp 2012-07-21].
  28. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 209.
  29. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 210.
  30. ↑ Kossak 2001 ↓, s. 529.
  31. ↑ a b Kossak 2001 ↓, s. 536.
  32. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 212.
  33. ↑ a b Więcko 1984 ↓, s. 217.
  34. ↑ Kossak 2001 ↓, s. 530.
  35. ↑ Więcko 1984 ↓, s. 211.
  36. ↑ Christian Kempf, Białowieża, Białowieża 2004, s. 36.
  37. ↑ Беловежская пуща в третьем тысячелетии: проблемы сохранения природы и устойчивого развития. pod red. Онно де Брайн, Георгий Козулько, Чеслав Околув. Брест: Издатель С.Б.Лавров, 2002, s. 62. ISBN 985-6677-23-8.
  38. ↑ Christian Kempf, Białowieża, Białowieża 2004, s. 37.
  39. ↑ Korbel 2005 ↓, s. 2.
  40. ↑ Kossak 2001 ↓, s. 545.
  41. ↑ Pierwszy krok do przodu w ochronie Puszczy Białowieskiej. wwfpl.panda.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-22)]. WWF Poland
  42. ↑ a b Magdalena Kursa, Aleksander Gurgul. UNESCO wstrzymuje piły. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 6 lipca 2017. 
  43. ↑ a b c Aleksander Gurgul. Rząd chce dalej ciąć puszczę. „Gazeta Wyborcza”, s. 4, 8–9 lipca 2017. 
  44. ↑ Aleksander Gurgul. Puszcza w unijnym trybunale. „Gazeta Wyborcza”, s. 9, 14 lipca 2017. 
  45. ↑ Estera Flieger. Unijne kary za wycinkę Puszczy. „Gazeta Wyborcza”, s. 5, 21 listopada 2017. 
  46. ↑ Adam Wajrak. Bitwa o Puszczę wygrana. „Gazeta Wyborcza”, s. 17, 21 grudnia 2017. 
  47. ↑ Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku, KONSULTACJE SPOŁECZNE PLANOWANYCH W PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ PRAC, 2019.
  48. ↑ AM, Mieszkańcy Puszczy Białowieskiej będą palili drewnem z innych puszcz [online], Gazeta Współczesna, 24 marca 2018 [dostęp 2020-01-16] (pol.).
  49. ↑ Maciej Chołodowski, Mieszkańcy Puszczy Białowieskiej skazani przez Lasy na "cudze" drewno [online], bialystok.wyborcza.pl [dostęp 2020-01-16].
  50. ↑ Białowieża: Za mało drewna z lasu [online], Kurier Poranny, 11 października 2012 [dostęp 2020-01-16] (pol.).
  51. ↑ Program ochrony przyrody i wartości kulturowych w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Puszcza Białowieska na okres 1.01.2002 – 31.12.2011. [w:] Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku [on-line]. s. 57. [dostęp 2012-09-10].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gospodarka_leśna_w_Puszczy_Białowieskiej&oldid=73602789”