Gospodarstwo wielkoobszarowe
Gospodarstwo wielkoobszarowe – jednostka gospodarcza dysponująca obszarem większym niż 100 ha powierzchni. Gospodarstwa wielkoobszarowe może być własnością osób fizycznych lub osób prawnych.
Pojęcie gospodarstwo wielkoobszarowe
edytujW polskim systemie prawnym nie istnieje jednoznaczna definicja gospodarstwa wielkoobszarowego. Najczęściej przyjmuje się, iż jest to jednostka o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych.
W powszechnych spisach rolnych nie wyodrębnia się gospodarstw rolnych 100 ha i większych, lecz, zgodnie z przyjętą metodyką, gospodarstwa powyżej 50 ha.
W wyniku realizacji ustawy z 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu państwa wszelkie grunty dawniejszych państwowych gospodarstw rolnych oraz grunty Państwowego Funduszu Ziemi stały się mieniem państwowym w rolnictwie i z mocy ustawy przeszły na stan Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa[1].
W 2011 r. ukazała się ustawa o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu państwa, która miała umożliwić rolnikom indywidualnym powiększenie swoich gospodarstw w ramach limitów określonych ustawą o kształtowania ustroju rolnego[2].
Według ustawy z 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, za gospodarstwo rodzinne uważane jest gospodarstwo rolne, które prowadzone jest przez rolnika indywidualnego oraz w którym łączna powierzchnia użytków rolnych nie jest większa niż 300 ha[3].
W Unii Europejskiej obowiązuje wspólnotowa zasada swobodnego zakupu nieruchomości, w tym ziemi rolniczej. W przypadku zakupu gruntów stosowane są środki ochronne w postaci potrzeby legitymowania się odpowiednimi kwalifikacjami i stażem pracy w rolnictwie. W Polsce zgodnie z Konstytucją RP podstawą ustroju rolnego państwa jest rolnicze gospodarstwo rodzinne.
Gospodarstwa wielkoobszarowe w okresie międzywojennym
edytujW okresie międzywojennym funkcjonowało pojęcie „wielka własność rolna”. W ujęciu statystycznym pod pojęciem tym kryły się gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 50 ha[4].
Wielka własność państwowa stanowiła około 50% użytków rolnych kraju, które stanowiła źródło gruntów, skąd czerpano zapasy ziemi niezbędne do przeprowadzenia parcelacji i osadnictwa rolniczego w ramach reformy rolnej.
Rodzaje wielkiej własności rolnej w okresie międzywojennym
edytujWielka własność rolna dzieliła się na:
- wielką własność prywatną, która obejmowała 73,9% użytków rolnych;
- wielką własność państwową, która obejmowała 23,6% użytków rolnych;
- wielką własność kościelną, która obejmowała 1,6%;
- wielka własność pozostałą – 0,9%.
Charakterystyka wielkoobszarowych rolnych w świetle powszechnego spisu rolnego z 1996 r.
edytujWedług danych powszechnego spisu rolnego z 1996 r. liczba gospodarstw wielkoobszarowych o powierzchni ponad 100 ha wynosiła[4]:
Grupy obszarowe gospodarstw rolnych | Liczba gospodarstw rolnych | Powierzchnia gospodarstw rolnych w ha | Średnia wielkość jednego gospodarstwa w ha |
---|---|---|---|
100–200 ha | 1969 | 173 485 | 138,9 |
200–500 ha | 2029 | 666 398 | 328,1 |
500–1000 ha | 1147 | 795 140 | 693,2 |
1000 i więcej ha | 465 | 817 719 | 758,5 |
Razem (średnio) | 5610 | 2 452 742 | 437,2 |
W 1996 r. liczba gospodarstw wielkoobszarowych w układzie wojewódzki przedstawiała się następująco:
Województwo | 100–200 ha | 200–500 ha | 500–1000 ha | 1000 i więcej ha |
---|---|---|---|---|
dolnośląskie | 266 | 260 | 126 | 49 |
kujawsko-pomorskie | 108 | 172 | 118 | 24 |
lubelskie | 80 | 57 | 39 | 15 |
lubuskie | 121 | 125 | 95 | 42 |
łódzkie | 66 | 59 | 7 | – |
małopolskie | 28 | 19 | 5 | 2 |
mazowieckie | 121 | 98 | 31 | 10 |
opolskie | 71 | 90 | 87 | 25 |
podkarpackie | 81 | 58 | 16 | 3 |
podlaskie | 124 | 99 | 48 | 26 |
pomorskie | 152 | 150 | 83 | 29 |
śląskie | 88 | 99 | 30 | 11 |
świętokrzyskie | 24 | 30 | 6 | 2 |
warmińsko-mazurskie | 165 | 195 | 154 | 44 |
wielkopolskie | 234 | 341 | 157 | 67 |
zachodniopomorskie | 240 | 177 | 144 | 116 |
ogółem | 1969 | 2029 | 1146 | 465 |
Liczba i powierzchnia wielkoobszarowych gospodarstw rolnych w 2003 r. i 2010 r.
edytujWedług danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2013 r. liczba gospodarstw wielkoobszarowych stanowiła[5]:
- 2003 r. – 6,6 tys. jednostek, co stanowiło 0,3% ogólnej liczby gospodarstw rolnych w kraju;
- 2010 r. – 9,7 tys. jednostek, co stanowiło 0,6% ogólnej liczby gospodarstw rolnych w kraju.
Powierzchnia gospodarstw wielkoobszarowych wynosiła:
- 2003 r. – 2 7752,6 tys. ha, co stanowiło 19,1% powierzchni gospodarstw rolnych w kraju;
- 2010 r. – 3 120,9 tys. ha, co stanowiło 21,6% powierzchni gospodarstw rolnych w kraju.
Średnia wielkość jednego gospodarstwa wielkoobszarowego wynosiła:
- 2003 r. – 412,1 ha;
- 2010 r. – 372,9 ha.
Wstrzymanie sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
edytujUstawą z 2016 r. została wstrzymana na 5 lat sprzedaż nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa[6], którą ustawą z 2021 r. przedłużano do 10 lat[7]. Regulacje powyższe przerwały naturalny proces koncentracji ziemi i politykę kształtowania struktury agrarnej. Dotychczasowe pozytywne kierunki przemian agrarnych opierały się w głównej mierze na gruntach będących w dyspozycji Skarbu Państwa.
Według danych Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa stan gruntów pozostających w Zasobie WRSP w 2021 r. wynosił ogółem 1355,5 tys. ha, w tym grunty znajdujące się w dzierżawie stanowiły 1073,7 tys. ha, w trwałym zarządzie 17,7 tys. ha, w użytkowaniu wieczystym 52,5 tys. ha, w dożywotnim użytkowaniu 2,3 tys. ha, a w bezumownym użytkowaniu 11,1 tys. ha[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Dz.U. z 2024 r. poz. 589: Ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
- ↑ Dz.U. z 2011 r. nr 233, poz. 1382: Ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw.
- ↑ Dz.U. z 2024 r. poz. 423: Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.
- ↑ a b Antoni Mickiewicz, Bogdan Wawrzyniak, Problematyka wielkoobszarowych gospodarstw rolnych w ustawodawstwie polskim, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, 246, Wrocław 2012 .
- ↑ Gospodarstwo rolne w Polsce na tle gospodarstw Unii Europejskiej – wpływ WPR, [w:] Powszechny Spis Rolny 2010, Warszawa: GUS, 2013 .
- ↑ Dz.U. z 2016 r. poz. 585: Ustawa z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.
- ↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 760: Ustawa z dnia 17 marca 2021 r. o zmianie ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.
- ↑ Zasób [online], Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa [dostęp 2021-12-15] .