Grecja

państwo w Europie Południowej

Grecja (gr. Ελλάδα Elláda, IPA: [ˈlaða] lub Ελλάς Ellás, IPA: [ˈlas]), Republika Grecka (Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Dimokratía, IPA: [ˌliniˈci ðimkraˈtiˌa]) – państwo położone w południowo-wschodniej części Europy, na południowym krańcu Półwyspu Bałkańskiego. Graniczy z czterema państwami: Albanią, Macedonią Północną i Bułgarią od północy oraz Turcją od wschodu. Ma dostęp do czterech mórz: Egejskiego i Kreteńskiego od wschodu, Jońskiego od zachodu oraz Śródziemnego od południa. Grecja ma dziesiątą pod względem długości linię brzegową na świecie, o długości 14 880 km. Poza częścią kontynentalną w skład Grecji wchodzi około 2500 wysp, w tym 165 zamieszkanych. Najważniejsze to Kreta, Dodekanez, Cyklady i Wyspy Jońskie. Najwyższym szczytem jest wysoki na 2918 m n.p.m. Mitikas w masywie Olimpu.

Republika Grecka
Ελληνική Δημοκρατία
Ellinikí Dimokratía
Flaga
Herb Grecji
Flaga Herb
Dewiza: (gr.) Ελευθερία ή θάνατος
trb. Elefthería i thánatos

(Wolność albo śmierć)
Hymn:
Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν
trb. Imnos is tin Eleftherian
(Hymn do wolności)
Położenie Grecji
Konstytucja

Konstytucja Grecji

Język urzędowy

nowogrecki

Stolica

Ateny

Ustrój polityczny

demokratyczny

Typ państwa

republika parlamentarna

Głowa państwa

prezydent Ekaterini Sakielaropulu

Szef rządu

premier Kiriakos Mitsotakis

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


131 957 km²
0,86%

Liczba ludności (2021)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


10 432 481[1]
79,06 osób/km²

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


239,30 mld[2] USD
22 595[2] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


418,11 mld[2] dolarów międzynar.
39 478[2] dolarów międzynar.

Waluta

1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

Niepodległość

• ogłoszona
• uznana

od Imperium Osmańskiego
25 marca 1821
3 lutego 1830, na Konferencji londyńskiej

Religia dominująca

prawosławie

Strefa czasowa

UTC +2 – zima
UTC +3 – lato

Kod ISO 3166

GR

Domena internetowa

.gr

Kod samochodowy

GR

Kod samolotowy

SX

Kod telefoniczny

+30

Mapa Grecji
Grecja we wschodnim basenie śródziemnomorskim (zdjęcie satelitarne)

Grecja ma długą historię i bogate dziedzictwo kulturowe. Uważana jest za spadkobierczynię starożytnej Grecji. Jako taka, stanowi kolebkę całej cywilizacji zachodniej, miejsce narodzin demokracji[3], filozofii[4], igrzysk olimpijskich, sportu, wielu podstawowych twierdzeń naukowych, zachodniej literatury, historiografii, politologii oraz teatru[5], zarówno komedii, jak i dramatu. Świadectwem tej spuścizny jest 18 Obiektów Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Nowożytne państwo greckie zostało utworzone w wyniku zwycięskiego powstania przeciwko rządom osmańskim.

Współczesna Grecja jest rozwiniętym krajem[6][7], o wysokim wskaźniku rozwoju społecznego i innych wskaźnikach jakości życia[8][9][10]. W 2002 r. Grecja zrezygnowała z własnej waluty, przyjmując euro. W 2013 trafiła do grupy państw rozwijających się (pierwszy w historii przypadek degradacji kraju do tej grupy)[11]. Jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych: Paktu Północnoatlantyckiego od 1952 roku, z przerwą w latach 1974–1980, Wspólnot Europejskich od 1981 r.[12] oraz Europejskiej Agencji Kosmicznej od 2005 r.[13] Także członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju[14] oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego.

Geografia edytuj

Osobny artykuł: Geografia Grecji.

Terytorium Grecji można podzielić na:

Prawie 1/5 powierzchni Grecji przypada na około 2500 wysp, z czego 165 jest zamieszkałych.

Największe z nich to:

Większość z wysp Grecji wchodzi w skład archipelagów, z których główne to:

Blisko 81% powierzchni Grecji zajmują pasma górskie (średnia wysokość 1200–1800 m n.p.m.), które mają przebieg południkowy. Obszary nizinne są niewielkie i występują w pobliżu wybrzeży (Niz. Salonicka, Tracka, Tesalska oraz Argolidzka). Półwysep Chalcydycki tworzy 3 wtórne półwyspy: Kassandra, Sithonia i Athos.

Klimat Grecji edytuj

Grecja pozostaje pod wpływem klimatu śródziemnomorskiego. Cechuje go łagodna zima z suchym, gorącym latem. W najcieplejszym miesiącu średnia temperatura wynosi ponad 22 °C. Są co najmniej cztery miesiące ze średnią temperaturą ponad 10 °C, w zimie mogą zdarzać się przymrozki. Notuje się co najmniej trzy razy więcej opadów atmosferycznych w najwilgotniejszych miesiącach zimowych w porównaniu z suchym latem.

Regionalnie zróżnicowany klimat można jednak podzielić na trzy strefy: śródziemnomorski – obejmujący południową część kraju (szczególnie w rejonach ośrodków wypoczynkowych); alpejski – dominujący w rejonach górskich, takich jak Olympus i Pindos; umiarkowany, występujący w północnej części kraju.

Opady w Grecji również zależą od regionu. W zachodniej części Grecji z łagodną i często bardzo deszczową zimą, opady wahają się od 700 do 1500 mm rocznie. We wschodniej części Grecji jest bardziej sucho i opady wahają się od 400 do 500 mm rocznie.

W akwenie Morza Egejskiego latem wieje meltemi zwany też przez Greków etezja (gr. etesiae – „sezonowy”). Jest to charakterystyczny dla tego regionu łagodny, suchy wiatr wiejący regularnie każdego roku w porze ciepłej (od czerwca do października) z północy lub północnego wschodu. Wiatr ten związany jest z dwiema przeciwnymi cyrkulacjami powietrza – prawoskrętnym wyżem nad Bałkanami i lewoskrętnym niżem (cyrkulacja monsunowa) nad Turcją. Meltemi budzi się zwykle około południa, osiągając wczesnym popołudniem siłę od 4 do 7-8ºB i słabnie lub cichnie zupełnie o zmierzchu. Najsilniej wieje w centralnej części Morza Egejskiego nad archipelagiem Cyklad oraz w okolicy wyspy Kos.[15]

Pory roku w Grecji edytuj

Pora roku Meteorologiczna Astronomiczna Odczuwalna
wiosna 1 marca do 31 maja 21 marca do 20 czerwca od marca do maja
lato 1 czerwca do 31 sierpnia 21 czerwca do 20 września od czerwca do sierpnia
jesień 1 września do 30 listopada 21 września do 20 grudnia od września do listopada
zima 1 grudnia do 28 lutego 21 grudnia do 20 marca od grudnia do lutego
 
Olimp – najwyższy masyw górski w Grecji
 
Wyspy Jońskie

Nazwa edytuj

Polska nazwa Grecja, podobnie jak nazwy w wielu innych językach, np. angielska Greece, francuska Grèce, pochodzi od łacińskiej nazwy Graecia stosowanej przez Rzymian i znaczącej „ziemia Greków”. Nazwa łacińska pochodzi zaś od greckiego Γραικός, w starożytności nazwy własnej mieszkańców miejscowości Tanagra, w Beocji, grupy Hellenów, która jako pierwsza osiedliła się następnie w Italii[16]. Początkowo staroruska nazwa Grieki, stosowana w nazwie drogi iz Wariag w Grieki, i jej południowosłowiański odpowiednik Grьkъ (odnotowany w żywotach Metodego z IX w.) odnosiły się do całego Cesarstwa Bizantyńskiego, a nie tylko do ziem greckich. W tym samym znaczeniu u Długosza notowana jest nazwa Grecia, będąca zlatynizowaną nazwą staroruską, a nie zniekształconym zapisem nazwy łacińskiej. Utożsamianie w tamtym czasie u Słowian nazwy Grecja z całym Cesarstwem Bizantyjskim, a nie z samymi ziemiami greckimi, wynika prawdopodobnie z używania w nim języka greckiego – był to na tym obszarze język państwowy, język religii, piśmiennictwa oraz codziennego porozumiewania się. Jeszcze w XVI w. u Stryjkowskiego (Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi) i Bielskiego (Kronika, to jest historia świata) spotykana jest nazwa Cesarstwo Greckie w odniesieniu do nieistniejącego już wówczas Cesarstwa Bizantyńskiego. Od XVI w. w języku polskim nazwa Grecyja (później w zapisie Grecja) odnoszona jest do ziem greckich, a następnie do niepodległego państwa greckiego. Jedynie sporadycznie w tym znaczeniu stosowane były inne nazwy – Achaja (odnotowywana w XVI i XVII w.), Liwadyja (odnotowywana w XVIII w.) i Hellas (odnotowywana w XVIII i XIX w.)[17][18].

Historia Grecji edytuj

 
Starożytne kolonie greckie w basenach mórz Śródziemnego i Czarnego (zaznaczone kolorem czerwonym)
 
Akropol ateński
 
Aleksander Wielki na Bucefale w pod Issos (mozaika rzymska)
Osobny artykuł: Historia Grecji.

Silny wpływ na rozwój starożytnej cywilizacji greckiej wywarły warunki naturalne. Granice górskie podzieliły kraj na wiele niezależnych miast o różnorodnych formach władzy państwowej. Sąsiedztwo morza sprawiło, że Hellenowie byli odkrywcami i kupcami, dzięki czemu wymieniali towary i idee z innymi ludami świata śródziemnomorskiego. Bliski Wschód i Egipt wywarły wpływ na powstanie mitów greckich, które znalazły wyraz w poezji epickiej, a później w dramacie i sztukach plastycznych. Ziemia obfitowała w marmur i glinę, co umożliwiło wznoszenie świątyń oraz tworzenie rzeźb i ceramiki – głównych źródeł wyobrażeń o antycznej kulturze Grecji.

Greckie wybrzeża Morza Egejskiego były pierwszym miejscem w Europie, w którym wykształciły się zaawansowane cywilizacjekultura cykladzka, kultura minojska oraz kultura mykeńska. Następnie na Peloponezie i w dzisiejszej Grecji Środkowej, a także na wyspach mórz Jońskiego i Egejskiego powstało wiele państw-miast (poleis). Położenie sprzyjało rozwojowi handlu i ekspansji kolonialnej na wybrzeża Azji Mniejszej, południowej Italii (Wielka Grecja) i Morza Czarnego. Mniejsze miasta sprzymierzały się z najsilniejszymi – Atenami i Spartą dla powstrzymania ekspansji Persów. Gdy odparto wroga, pojawiły się konflikty między poleis, których kulminacją była wojna peloponeska. W ciągu stulecia po niej i po okresie hegemonii Teb, Grecja została zjednoczona pod rządami macedońskimi przez Filipa II. Po śmierci Filipa władzę przejął jego syn Aleksander, który podbił imperium perskie, jednocząc świat grecki z Bliskim Wschodem w jednym państwie. Po jego nagłej śmierci hellenistyczne imperium stało się obszarem walk pomiędzy jego wodzami.

W 146 r. p.n.e. Półwysep Bałkański i wyspy greckie zostały zajęte przez Rzymian. Grecja stała się prowincją rzymską, lecz nie przerwało to rozwoju greckiej kultury, którą nowi władcy przyjęli i rozprzestrzenili na ziemiach swojego imperium.

Osobny artykuł: Cesarstwo Bizantyńskie.
 
Meteory – skalny monaster św. Trójcy

Po podziale cesarstwa rzymskiego Hellada znalazła się w Cesarstwie wschodniorzymskim, w którym dominowały język (od VIII w. urzędowy) i kultura grecka. Przed zdobyciem Konstantynopola przez Turków wielu intelektualistów greckich wyemigrowało do Włoch i innych części Europy wolnych od ich panowania, przyczyniając się znacząco do wykształcenia kultury Renesansu i przeniesienia dorobku cywilizacji greckiej na zachód Europy[19]. Ostatni cesarz, Konstantyn XI Paleolog, zginął 29 maja 1453. Osmański system milletów przyczynił się do tego, że Grecy zachowali odrębność kulturową w etnicznie posegregowanym imperium. Odegrało to ważną rolę w procesie odzyskiwania przez Grecję niepodległości.

 
25 marca 1821: Narodowy mit: abp Germanos błogosławi grecką flagę w Aja Lavra, powstańcy składają uroczystą przysięgę. W rzeczywistości podobne wydarzenie miało miejsce w Patras[20] (mal. Theodoros Vryzakis, 1865)
 
Nawet przedszkolaki powszechnie uczestniczą w obchodach Dnia Niepodległości Ojczyzny (25 marca)

17 marca 1821 wybuchło gwałtowne powstanie antytureckie. W okręgu Mani na półwyspie Peloponez zdobyto wszystkie trzy tureckie zamki garnizonowe. Następnie, 25 marca 1821, arcybiskup Patras, Germanos, wezwał wszystkich Greków do walki o wyzwolenie narodowe (25 marca jest oficjalnym świętem narodowym; drugim jest Dzień „Nie!”, 28 października, rocznica odrzucenia ultimatum Mussoliniego). Powstanie po krwawych walkach, z pomocą Anglii, Francji i Rosji, doprowadziło w 1830 do odzyskania niepodległości i powstania królestwa na terytoriach Peloponezu i środkowej Grecji.

W wyniku wojny z imperium osmańskim w 1897 oraz wojen bałkańskich przyłączone zostały Kreta, Epir, oraz Macedonia z Salonikami. W czasie I wojny światowej Grecja długo była neutralna, a król Konstantyn I Glücksburg wykazywał silne sympatie proniemieckie. 27 czerwca 1917 Grecja włączyła się do wojny po stronie państw Ententy w atmosferze rządowego zamachu stanu, a król został zdetronizowany. Przegrana państw centralnych, w tym Imperium Osmańskiego, oraz pogromy i ludobójstwo ludności prawosławnej w Turcji, otworzyły przed rządem w Atenach szansę realizacji haseł Wielkiej Idei, czyli zjednoczenia Greków w ramach jednego państwa, nawiązującego do tradycji monarchii bizantyńskiej, ze stolicą w Konstantynopolu. Pod wpływem tej idei rządy Grecji podjęły kolejne decyzje o zajęciu obszaru dawnej Jonii, a następnie o kontynuacji grecko-tureckiej wojny. Z upoważnienia państw Ententy wojska greckie zajęły wtedy okręg Smyrny, o którego przyszłości zdecydować miało referendum. Turcja nie uznała zmiany granic, kontynuując działania wojenne. Grecy zdecydowali wtedy o ofensywie w głąb Anatolii, zakończonej klęską i kolejnymi, licznymi pogromami ludności prawosławnej w Azji Mniejszej. Zawarty w 1923 r. w Lozannie traktat pokojowy zatwierdzał wymianę ludności między Grecją a Turcją według kryterium wyznawanej religii[21]. W 1924 proklamowano republikę, a w 1935 przywrócono monarchię. W obydwu wojnach światowych Grecy walczyli po stronie aliantów. W okresie II wojny światowej, po kapitulacji w 1941 roku, większość terytorium Grecji administrowana była przez faszystowski rząd kolaboracyjny.

W wyniku plebiscytu z 1 września 1946 ustrój Grecji określono jako monarchię konstytucyjną. W 1967 władzę w wyniku zamachu stanu przejęli wojskowi, których rządy w 1974 obalono zastępując władzą wybraną demokratycznie.

Od 1952 Grecja należy do NATO (z przerwą od 1974, kiedy Grecja wystąpiła z NATO w proteście przeciw napaści Turcji na Cypr, do 1980 r. gdy wstąpiła ponownie[22]), a od 1981 roku jest członkiem EWG.

Ustrój polityczny edytuj

Osobny artykuł: Ustrój polityczny Grecji.

Państwo greckie jest demokracją parlamentarną. Na jego czele stoi prezydent wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Władzę ustawodawczą sprawują parlament oraz prezydent. Parlament składa się z 300 posłów wybieranych na czteroletnią kadencję w wyborach proporcjonalnych.

W 2023 roku zrezygnowano z tzw. wzmocnionego systemu proporcjonalnego, który zakładał, że tylko 260 miejsc w parlamencie przydzielano w wyborach proporcjonalnych, a pozostałe 40 miejsc przyznawanych było ugrupowaniu, które osiągnęło w wyborach 41% głosów.

Władzę wykonawczą sprawują rząd oraz prezydent. Premier wyznaczany jest przez prezydenta państwa, który powołuje na to stanowisko przewodniczącego partii mającej w parlamencie absolutną większość lub większość względną. Rząd musi otrzymać w parlamencie wotum zaufania.

Obecna sytuacja polityczna edytuj

W czerwcu 2012 po powtórnych wyborach (po majowych nie utworzono rządu), premierem został Andonis Samaras z Nowej Demokracji tworząc koalicyjny rząd z PASOK-iem i Demokratyczną Lewicą (DIMAR). W czerwcu 2014, po uprzednim wycofaniu się DIMAR, krajem kierowały jedynie te same dwie partie, na przemian sprawujące władzę od 1974 r.

Po przedterminowych wyborach w styczniu 2015 roku, wygranych przez Koalicję Radykalnej Lewicy (SYRIZA), premierem został Alexis Tsipras, tworząc rząd koalicyjny z Niezależnymi Grekami. 5 lipca 2015 odbyło się referendum, w którym Grecy większością prawie 62% opowiedzieli się przeciwko zagranicznej pomocy finansowej na warunkach „trojki”[23].

7 lipca 2019 po tym, jak rządząca przez 4 lata lewicowa SYRIZA przegrała majowe wybory do Parlamentu Europejskiego, odbyły się przedterminowe wybory parlamentarne. Najwięcej głosów zdobyła Nowa Demokracja – 39,85%, uzyskując 158 na 300 miejsc w parlamencie. Drugie miejsce zajęła SYRIZA – 31,53%, a trzecie Ruch Na Rzecz Zmian (8,1%), w którego skład weszła największa kiedyś siła polityczna – PASOK. 8 lipca 2019 prezydent Prokopis Pawlopulos mianował na urząd premiera Kiriakosa Mitsotakisa, syn Konstandinosa Mitsotakisa, byłego premiera (w latach '90 XXw.). Jego żona – Marewa (z domu Grabowski) jest wnuczką polskiego farmaceuty.

22 stycznia 2020 prezydentem Grecji została Ekaterini Sakielaropulu, jest pierwszą kobietą na stanowisku prezydenta w Grecji[24].

Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się przedterminowo 21 maja 2023. Najwięcej głosów uzyskała rządząca dotychczas Nowa Demokracja – 41%, drugie miejsce zajęła SYRIZA – 20%, trzecie komuniści z KKE – ponad 11%. Nowa Demokracja uzyskała 146 na 300 miejsc w parlamencie, co nie umożliwiło jej samodzielnego rządzenia (według poprzedniej ordynacji mieli by ponad 160 miejsc). Grecka prezydent Ekaterini Sakelaropoulou dała kolejno tym trzem ugrupowaniom trzydniowy mandat na utworzenie koalicji rządowej – bezskutecznie. Kolejne wybory odbędą się więc na przełomie czerwca i lipca zgodnie z ordynacją, w której proporcjonalnie wybranych zostanie 260 miejsc w parlamencie, a pozostałe 40 otrzyma partia, która przekroczy próg 41%.

System prawny edytuj

Osobny artykuł: System prawny Grecji.

W Grecji obowiązuje system prawa typu kontynentalnego. Na jego kształt znaczny wpływ wywarły systemy prawne niemieckie i francuskie[25]. Jego podstawą jest Konstytucja Grecji z 1975.

Podział administracyjny edytuj

 
Mapa podziału na regiony

Grecja jest podzielona na 7 zdecentralizowanych administracji (αποκεντρωμένες διοικήσεις, apokentroménes dioikíseis), 13 regionów (περιφέρειες, periféreies; l.poj. περιφέρεια, periféreia) i 325 gmin (δήμοι, dímoi; l.poj. δήμος, dímos). Obecny podział administracyjny Grecji obowiązujący od 1 stycznia 2011 r. jest wynikiem reformy Kallikratesa.

Regiony zarządzane przez wojewodów i sejmiki są odpowiednikiem polskich województw, z tą różnicą, że są w pełni samorządowe (wojewoda jest teraz wybierany przez obywateli, a nie narzucany przez rząd, jak przed reformą). Dzielą się one na 325 gmin – również samorządowych – zarządzanych przez burmistrzów i rady gminy.

Generalnie reforma uprościła podział administracyjny Grecji eliminując dawne nomosy/prefektury – jednostki pośrednie między regionami i gminami. Zamiast nomosów utworzono co prawda podregiony (zarządzane przez wicewojewodów), ale mają one od nich mniejsze znaczenie i nie mają statusu jednostek administracyjnych.

Siły zbrojne Grecji edytuj

Grecja dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[26]. Uzbrojenie sił lądowych Grecji składało się w 2014 roku z: 1244 czołgów oraz 3571 opancerzonych pojazdów bojowych[26]. Marynarka wojenna dysponowała 31 okrętami obrony przybrzeża, 13 fregatami, 4 okrętami obrony przeciwminowej oraz 8 okrętami podwodnymi[26]. Greckie siły powietrzne wyposażone były (2014) m.in. w 224 myśliwce, 205 samolotów transportowych, 156 samolotów szkolno-bojowych, 202 śmigłowce wielozadaniowe oraz 29 śmigłowców szturmowych[26].

Wojska greckie liczyły (2014) 177,6 tys. żołnierzy zawodowych oraz 280 tys. rezerwistów. Według rankingu potencjału militarnego (Global Firepower) (2014) greckie siły zbrojne zajmowały (2014) 57. miejsce na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,5 mld dolarów (USD)[26].

W 2020 wojsko greckie liczyło 200 tysięcy aktywnego personelu i 550 tysięcy rezerwistów[27].

Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko greckie.

Gospodarka edytuj

Osobny artykuł: Gospodarka Grecji.

Spośród państw UE Grecja ma najgorszy wskaźnik wolności gospodarczej. W rankingu ogólnoświatowym nie mieści się nawet w pierwszej setce państw[28].

W latach 1981–2008 nastąpiły w Grecji znaczne przeobrażenia gospodarcze i rozpoczął się szybki rozwój gospodarczy. W miejsce rolno-surowcowej, z silnie zaznaczonym udziałem przemysłu, uformowała się gospodarka o większym udziale usług (głównie transport, obsługa turystów, handel, finanse), a z zanikającym, często przenoszonym za granicę[29] przemysłem. Rozpoczął się proces deindustrializacji, trwający także obecnie[30][31].

Większą rolę odegrały tu członkostwo w (od 1981) i pomoc Wspólnoty Europejskiej. W latach od 1985 do 1991 Grecja otrzymała 2,5 mld dolarów amerykańskich w ramach tzw. planu integracyjnego; średni roczny przyrost produktu krajowego brutto wynosił w latach 1987–1990 1,6%. Usługi wytwarzają 78,3% produktu krajowego brutto, przemysł – 18%, rolnictwo – 3,6% (2011)[32]. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2007 roku wyniósł $27 360, czyli ok. 93% średniej unijnej. Państwo ma największe bezrobocie w UE.

 
Protest w centrum Aten (czerwiec 2011)

Od roku 2008 zaznaczył się gwałtowny spadek PKB przekraczający 25%[33]. W greckiej gospodarce utrzymuje się wciąż problem niemożności osiągnięcia płynności płatniczej przez budżet państwa i przedsiębiorstwa[34][35]. Toteż w okresach przedwyborczych, dodatkowe miliardy w banknotach dowożone są zza granicy[36], co jest mechanizmem dopuszczonym przez systemy zabezpieczeń strefy euro, przewidzianym dla potrzeb ad hoc zapewnienia płynności.

1 stycznia 2002 r. Grecja weszła do strefy euro. Od roku 2002 nastąpiło załamanie bilansu handlu zagranicznego, z -20 mld w 2001, do -65 mld USD w roku 2008. Poprawa rozpoczęła się w 2009, w warunkach głębokiej recesji i szybkiego spadku siły nabywczej ludności[37][38][39][40].

Mocnymi punktami gospodarki są turystyka i eksploatacja pierwszej na świecie (pod względem wartości jednostek) floty handlowej[41]. Ponadto Grecy eksploatują liczne jednostki tzw. tanich bander.

Turystyka:

  • wytwarza 16,4% PKB[42];
  • równoważy 51,2% deficytu handlowego[42];
  • zatrudnia co piątego pracującego w kraju[42];
  • generuje obrót rynkowy w wysokości 34 mld euro[42];
  • jej udział w wytwarzaniu PKB i tworzeniu miejsc pracy wzrasta[42], także w związku z recesją, utrzymującą się w większości pozostałych działów gospodarki.

W 2015 roku kraj odwiedziło 23,599 mln turystów (7,1% więcej niż w roku poprzednim), wytwarzając przychód na poziomie 15,673 mld dolarów[43].

Demografia edytuj

Osobny artykuł: Grecy.
 
Regiony z obecnością języków innych niż grecki

Jako Grecy określa się 98% stałych mieszkańców (tzn. z pominięciem imigrantów ekonomicznych). Odmienność językowa lub kulturowa nie jest w Grecji tożsama z przynależnością do innego narodu. Jedynie ułamek ludności słowiańskojęzycznej oraz cała ludność używająca w domach języka tureckiego nie uważa się za Greków. Główne mniejszości narodowościowe, językowe lub kulturowe to Cyganie (ok. 300 tys.), Turcy i Pomacy (stanowiący łącznie ok. 100–130 tys. wyznawców islamu), Arumuni zwani Wlachami, Macedończycy, Albańczycy. Liczna jest grupa ludności słowiańskojęzycznej lub ludności dwu- i trójjęzycznej, identyfikująca się jako rdzenni Grecy. Według raportu Komitetu Helsińskiego[44], spośród ok. 200 tysięcy ludności słowiańskojęzycznej, rdzennie tubylczej, zamieszkałej w greckiej prowincji Macedonia, najwyżej 30 tysięcy osób identyfikuje się nie jako Grecy, lecz jako Macedończycy. Jako Grecy zdecydowanie określają się ludność używająca języka wołoskiego oraz Arvanici, tj. lud pochodzenia albańskiego, zamieszkały w całej Grecji od kilku stuleci, większa część Cyganów oraz Pontowie, będący repatriantami z terenów byłego ZSRR i z Turcji. Gęstość zaludnienia kraju wynosi 82 osób/km². Według danych meldunkowych, w miastach mieszka 63% ludności. Jednak w Grecji nie ma obowiązku zmiany meldunku przez obywatela w wypadku zmiany miejsca zamieszkania. Toteż w gminach zameldowania znacznej części mieszkańców Grecji są tylko przechowywane dane osób, w rzeczywistości tam już niezamieszkałych. Większe zespoły miejskie składają się ze spójnych urbanistycznie, lecz odrębnych administracyjnie jednostek, gmin miejskich, prawnie określanych także jako „miasto”. Do największych z nich należą (dane ze spisu powszechnego 2021):

 
Ateny ze wzgórza Lycabettus; z prawej: Akropol w lewym dolnym rogu widoczny budynek parlamentu
 
Saloniki
Lp. Miasto Liczba ludności (jeśli nie zaznaczono inaczej) dotyczy tylko centralnej gminy danego zespołu miejskiego.
1. Ateny 637 798[45] (mieszkańcy aglomeracji 3 041 131[46].).
2. Saloniki 317 778[47] (mieszkańcy aglomeracji 1,084 mln[48].)
3. Patras 211 593[49]
4. Heraklion 177 064[50]
5. Larisa 164 381[51] (mieszkańcy aglomeracji 284 420)[52]
6. Pireus 163 572[53] (miasto wpisuje się w jednolity zespół urbanistyczny Wielkich Aten)

Cudzoziemcy w Grecji edytuj

Według danych służby statystycznej Eurostat, w 2008 roku Grecję zamieszkiwało legalnie około 906 tysięcy cudzoziemców, do których należeli głównie Albańczycy, stanowiący 63,7% ogółu legalnie przebywających w Grecji cudzoziemców. W rzeczywistości liczbę te należy powiększyć jeszcze o co najmniej milion niezameldowanych w Grecji, jednak też zamieszkałych już na stałe imigrantów nielegalnych[54]. Nielegalni imigranci to głównie ludność pochodzenia azjatyckiego.

Religia edytuj

Osobny artykuł: Religia w Grecji.
 
Ceremonia ślubna

Większa część stałych mieszkańców Grecji jest wyznawcami prawosławnego Autokefalicznego Kościoła Greckiego, na którego czele stoi metropolita Aten i całej Hellady (obecnie arcybiskup Hieronim II). Kościół podzielony jest administracyjnie na 81 diecezji, w których znajduje się 9000 kościołów i 300 monasterów (nie licząc autonomicznego okręgu Świętej Góry Athos).

Dane z 2017 według Pew Research Center[55]:

Wśród imigrantów dominującą religią jest islam.

Sport edytuj

Najpopularniejsze sporty w Grecji to piłka nożna (zwycięstwo drużyny narodowej na EURO 2004[56] i drugie miejsce Panathinaikosu w PEMK 1970/71) oraz koszykówka (wicemistrzostwo świata w 2006 r. po pokonaniu USA oraz wielokrotne zwycięstwa greckich klubów w Eurolidze). Dużą popularnością cieszą się też piłka wodna, lekkoatletyka czy siatkówka.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 8. [dostęp 2022-12-17]. (ang.).
  2. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  3. Finley, M.I. Democracy Ancient and Modern. 2d ed., 1985. London: Hogarth.
  4. History of Philosophy, Volume 1 by Frederick Copleston.
  5. Brockett, Oscar G. History of the Theatre. sixth ed., 1991. Boston; London: Allyn and Bacon.
  6. World Economic Outlook Database April 2010–WEO Groups and Aggregates Information [online], Międzynarodowy Fundusz Walutowy [zarchiwizowane z adresu 2010-08-22].
  7. Appendix B :: International Organizations and Groups, The World Factbook, CIA.
  8. Human Development Report 2009 – HDI rankings, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju.
  9. The Economist Intelligence Unit’s quality-of-life index (2005) [online], The Economist.
  10. Interactive Infographic of the World’s Best Countries, Newsweek.
  11. Grecja zdegradowana do grona państw rozwijających się. Pierwszy taki przypadek [online], wyborcza.biz, 12 czerwca 2013 [dostęp 2014-07-29] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-15].
  12. The 27 member countries of the EU [online].
  13. Greece becomes 16th ESA Member State, www.esa.int.
  14. www.oecd.org, Convention on the OECD.
  15. Krzysztof Brzeziński, Klimat [online], Moja Grecja, 31 stycznia 2022 [dostęp 2023-05-31] (pol.).
  16. Wielki słownik języka nowogreckiego „Babiniotis”, wyd. 3, Ateny 2008, Γ.ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε., www.lexicon.gr, ISBN 978-960-89751-6-3.
  17. Karol Zierhoffer, Zofia Zierhofferowa: Polska a Europa w świetle nazw geograficznych. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2007.
  18. Karol Zierhoffer, Zofia Zierhofferowa: Nazwy geograficzne Europy w języku polskim. Dziedzictwo i współczesność. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2011.
  19. Millennium issue: Trouble with Turkey The fall of Constantinople Economist.com, Economist.com, 1997-03-20.
  20. Ιάκωβος Δ.ΜιχαΗλίδης – „Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Πολιτικές επιλογές και Στρατιωτικές Επιχειρήσεις (1821-1827), wyd. Skai Biblio, Ateny, 2011.
  21. Dzieje Świata, LSW, 1990, s. 316.
  22. Justyna Szkoła, GEOPOLITYCZNE UWARUNKOWANIA ROLI GRECJI W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA EUROPEJSKIEGO [online], 2012.
  23. Wyniki Greferendum: Grecy przeciw dalszemu zaciskaniu pasa [online], Onet.pl, 6 lipca 2015 [dostęp 2015-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2015-07-06].
  24. Greece elects its first female president [online], NBC News [dostęp 2020-12-04] (ang.).
  25. Eugenia Dacoronia: Greece. W: Elgar Encyclopedia of Comparative Law. Jan M. Smits (red.). Cheltenham, UK – Northampton, MA, USA: Edward Elgar, 2006, s. 289. ISBN 978-1-84542-013-0. (ang.).
  26. a b c d e Greece. Global Firepower. [dostęp 2014-08-25]. (ang.).
  27. 2020 Greece Military Strength [online], www.globalfirepower.com [dostęp 2020-12-04].
  28. Country rankings of trade, business, fiscal, monetary, financial, labor and investment freedoms.
  29. Artykuł w „H Avgi”. avgi.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)]. rozważający przyczyny przeniesienia za granicę central i fabryk wielu spośród głównych greckich przedsiębiorstw.
  30. Porównaj: dane służby EL.STAT.
  31. Czemu zamykają się fabryki i znikają miliardy – reportaż z kuluarów spotkania Związku Przemysłowców Greckich z Ministrem Rozwoju Konkurencyjności Infrastruktury i Sieci – Kostisem Chatzidakisem, zamieszczony w dziale ekonomicznym ogólnokrajowego dziennika „To Vima”.
  32. The World Factbook, CIA. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-25)].
  33. Dane EL.STAT: str. 2, zmiana PKB w okresie I kw. 2008 – I kw.2014, -25,47%, ceny stałe 2005.
  34. Porównaj MF Niemiec: ...But the liquidity in the Greek economy remains a big problem.
  35. Zdaniem portalu e-system_podatkowy.gr, przywołującego dane oficjalne, z końcem 2012 r., firmy zalegały greckiemu MF 53 mld euro podatku VAT.
  36. artykuł przytacza fragmenty okresowego raportu Alpha Banku – grecki bank systemowy, jeden z czterech i ten specjalizujący się w raportach finansowych o całej gospodarce [1] – informujące o stałych, głębokich deficytach obrotów przedsiębiorstw, przez wszystkie miesiące roku 2012, prócz wyborczego czerwca 2012. W czerwcu wystąpiło wysokie saldo dodatnie +767 mln €, wyższe niż poprzednie i niż późniejsze deficyty. Inne doniesienia informują o 28 mld euro, w banknotach – 10 kontenerów banknotów – ad hoc pożyczonych w tym okresie przez Grecję od jednego z mechanizmów unii walutowej. Portal wiadomości przytacza tę informację za ogólnokrajową, niedzielną „Βήμα της Κυριακής” że w 2012 roku jednorazowo przywieziono do Grecji, na krótko, 10 ciężarówek pieniędzy, łącznie 28 mld euro, w banknotach. Narodowy Bank Grecji potwierdza, że miało to miejsce.
  37. Porównaj: Bilans handlowy Grecji w latach 2001–2011.
  38. wskaźnik zatrudnienia w populacji 24–50 lat.
  39. stopa bezrobocia, na przestrzeni 12 lat.
  40. stopa bezrobocia wśród kobiet, na przestrzeni 12 lat.
  41. Wartość greckiej floty handlowej – oceniana przez UNCTAD na 101 mld USD – jest najwyższa na świecie (www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl).
  42. a b c d e Patrz: Greek Tourism Facts & Figures, na stronie SETE (Związku Greckich Przedsiębiorstw Turystycznych).
  43. UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition. UNWTO, 2016. s. 8. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  44. Raport Greckiego Komitetu Helsińskiego.
  45. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 41. [dostęp 2022-12-16]. (ang.).
  46. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 41–44. [dostęp 2022-12-16]. (ang.).
  47. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 15. [dostęp 2022-12-16]. (ang.).
  48. dane ze źródeł regionalnych, maj 2009. taxalia.blogspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-31)].
  49. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 34. [dostęp 2022-12-16]. (ang.).
  50. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 55. [dostęp 2022-12-16]. (ang.).
  51. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 25. [dostęp 2022-12-17]. (ang.).
  52. Larissa Census. tovima.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-18)]., tovima.gr.
  53. Census results of population and housing. Elstat 2021. Hellenic Statistical Authority, 19 lipca 2022. s. 44. [dostęp 2022-12-16]. (ang.).
  54. Według danych Greckiej Służby Statystycznej. statistics.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]., spis powszechny z 2011 wykazał stałe zamieszkiwanie na terenie kraju łącznie 9 903 268 mieszkańców legalnych (tj. obywateli Grecji i cudzoziemców) oraz 911 929 także stałych mieszkańców, ale nielegalnych. Faktyczna liczba nielegalnie przebywających w Grecji cudzoziemców może być znacznie wyższa.
  55. 1615 L. St NW, Suite 800 Washington, DC 20036 USA202-419-4300 | Main202-419-4349 | Fax202-419-4372 | Media Inquiries, Religious affiliation in central and eastern Europe [online], Pew Research Center’s Religion & Public Life Project, 10 maja 2017 [dostęp 2020-12-04] (ang.).
  56. Greece win Euro 2004 [online], 4 lipca 2004 [dostęp 2021-12-23] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

  Wikimedia Atlas: Grecja – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons