Gryka tatarka

Gryka tatarka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	rdestowate
Rodzaj	gryka
Gatunek	gryka tatarka
	Nazwa systematyczna
	Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn.; Fruct. Sem. Pl. 2: 182 1790
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gryka tatarka (Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn.) – gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w klimacie umiarkowanym. Pochodzi ze środkowej Azji. Mimo tradycji wiążącej pojawienie się obu gatunków uprawnych gryki w Europie z podbojami i najazdami Mongołów (stąd nazwa gatunku), gryki uprawiane były w Europie Środkowej najwyraźniej już w epoce brązu^[4]. Współcześnie gatunek traktowany jest raczej jako chwast upraw gryki zwyczajnej, choć rośnie też w uprawach zbóż, łubinu oraz częściej niż gryka zwyczajna także w miejscach ruderalnych^[5]. Tatarka uprawiana jest jako roślina spożywcza głównie w Tybecie, Mongolii i Chinach.

Morfologia edytuj

Pokrój

Łodyga: Zielona lub czasem czerwono nabiegła, naga, prosto wzniesiona, dość słabo rozgałęziona. Osiąga wysokość od 30 do 70 cm (maksymalnie 100 cm)^[5]^[6].
Liście: Ułożone skrętolegle, o ogonkach niemal równych długością blaszce liściowej. Blaszki liściowe żywozielone, trójkątne, tak szerokie jak długie lub szersze (osiągają do 8 cm szerokości), ostro zakończone, o gładkich krawędziach. U nasady liścia znajduje się gatka brązowa, błoniasta o długości ok. 5 mm^[5]^[6].
Kwiaty: Zebrane w luźne wiechy złożone. Kwiaty wyrastają na szypułkach o długości 3–4 mm, członowanych w połowie. Okwiat w postaci pięciu eliptycznych listków barwy białej lub zielonkawej o długości do 1–2 mm^[5]^[6].
Owoc: Trójkątnie-jajowaty, ciemnobrunatny i pozbawiony połysku orzeszek o długości 5–6 mm. Kanty ma lekko zaokrąglone, zwłaszcza u dołu, często nieco falisto powyginane, a powierzchnię guzkowatą^[5].
Gatunek podobny: Od gryki zwyczajnej różni się wyraźnie krótszym okwiatem (zwyczajna ma okwiat od 3 do 4 mm długości), owocami o tępych krawędziach i guzowatej powierzchni, luźniejszymi i dłuższymi kwiatostanami, silniejszym wzrostem^[5].

Biologia i ekologia edytuj

Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do września, owocuje od czerwca do października^[6].

Zastosowanie edytuj

Obok gryki zwyczajnej stanowi przykład tzw. zboża rzekomego (pseudocerealia)^[4]. W Europie gryka tatarka uprawiana jest niemal wyłącznie na zieloną paszę (rośnie bujniej i bez szkód mrozowych w odróżnieniu od gryki zwyczajnej), podczas gdy w Azji używana jest także do wyrobu mąki (do wyrobu kasz w zasadzie się nie nadaje). Uprawiana jest zwłaszcza w obszarach górskich, np. w Himalajach do wysokości niemal 4 tys. m n.p.m.^[4] Uprawiana w wielu górzystych regionach; w Chinach są to m.in. prowincje Gansu, Kuangsi, Kuejczou, Hebei, Heilongjiang, Hubei, Hunan, Jilin, Liaoning, Mongolia Wewnętrzna, Qinghai, Shaanxi, Shanxi, Syczuan, Sinciang, Tybet i Junnan. Do krajów, w których uprawia się tatarkę należą także: Bhutan, Kirgistan, Mjanma, Tadżykistan, Rosja (na Dalekim Wschodzie), bywa uprawiana także w Ameryce Północnej^[6].

Ponieważ jest dużo bardziej gorzka w smaku od gryki zwyczajnej, tam gdzie możliwe jest uprawa bardziej wartościowego gatunku – została przezeń wyparta jako roślina spożywcza. Za goryczkę odpowiedzialna jest m.in. wysoka zawartość rutyny, która w nasionach może sięgać od 1,2 do 1,6% w suchej masie, ponad stokrotnie więcej od gryki zwyczajnej (ok. 0,01%)^[7]. Nawet niewielka domieszka owoców tatarki do gryki zwyczajnej znacząco zmniejsza wartość przerobową plonu. Jako chwast w uprawach gryki zwyczajnej jest tym bardziej kłopotliwa, że z powodu silniejszego wzrostu, przy cyklicznym używaniu do siewu nasion zbieranych z pola, w kolejnych latach jej udział w zasiewach sukcesywnie wzrasta^[4].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-16] (ang.).
↑ Fagopyrum tataricum. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-11-16]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Marian Nowiński: dzieje upraw i roślin uprawnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970, s. 204-206.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jerzy Kruszelnicki: Fagopyrum Miller, Gryka W: Flora Polski Tom III. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1992, s. 131-132. ISBN 83-85444-06-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Fagopyrum tataricum (Linnaeus) Gaertner, Fruct. Sem. Pl. 2: 182. 1790. [w:] Flora of China [on-line]. [dostęp 2011-11-16]. (ang.).
↑ NinaN. Fabjan NinaN. i inni, Tartary Buckwheat (Fagopyrum tataricum Gaertn.) as a Source of Dietary Rutin and Quercitrin, „Journal of Agricultural and Food Chemistry”, 51 (22), 2003, s. 6452–6455, DOI: 10.1021/jf034543e (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-16] (ang.).

[tpl-3] Fagopyrum tataricum. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-11-16]. (ang.).

[nowinski1970-4] Marian Nowiński: dzieje upraw i roślin uprawnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970, s. 204-206.

[kruszelnicki-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jerzy Kruszelnicki: Fagopyrum Miller, Gryka W: Flora Polski Tom III. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1992, s. 131-132. ISBN 83-85444-06-8.

[china-6] Fagopyrum tataricum (Linnaeus) Gaertner, Fruct. Sem. Pl. 2: 182. 1790. [w:] Flora of China [on-line]. [dostęp 2011-11-16]. (ang.).

[JAFC-7] NinaN. Fabjan NinaN. i inni, Tartary Buckwheat (Fagopyrum tataricum Gaertn.) as a Source of Dietary Rutin and Quercitrin, „Journal of Agricultural and Food Chemistry”, 51 (22), 2003, s. 6452–6455, DOI: 10.1021/jf034543e (ang.).

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]