Grzybowo (grodzisko)
Grzybowo – wczesnośredniowieczne grodzisko w Grzybowie (województwo wielkopolskie, powiat wrzesiński, gmina Września) zlokalizowane na wschodnim brzegu Strugi (inne nazwy Struga Rudnik, Rudak), 7 km na północny wschód od miasta Wrześni, zlokalizowane w południowej części wsi zwanej Rabieżycami. Od 1997 wchodzi w skład Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy jako Oddział Rezerwat Archeologiczny – Gród w Grzybowie, którego pierwszym kierownikiem był mgr Jacek Wrzesiński.
| Oddział Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy | |
 brama wejściowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
Położenie na mapie gminy Września  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wrzesińskiego  | |
 52°21′43,66″N 17°38′56,32″E/52,362128 17,648978
| |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Gród wzniesiono w ramach dwóch faz, pierwsza z nich związana była z powstaniem mniejszego grodu latach 919–923. Inwestycję kontynuowano w latach 929-935 i na początku lat czterdziestych X wiek, wówczas to w trakcie tej drugiej fazy powstał większy gród. Obecnie widoczne w terenie grodzisko pierwotnie składało się z dwóch grodów. Długość zewnętrznego obwodu podnóża wału wynosi 680 m. Duży gród był otoczony wałem mierzącym około 9 m wysokości i 27 m jego szerokości. W trakcie budowy wału zużyto ogromne ilości drewna dębowego oraz ziemi, gliny i piasku, a do budowy konstrukcji wałowych używano dranic dartych z olbrzymich ponad 400 letnich dębów. Wał małego jak i dużego grodu wykonano w konstrukcji rusztowej, a południowo-wschodnia partia obwałowań młodszego obiektu uległa spaleniu, o czym świadczą wyniki badań magnetycznych. Całkowita powierzchnia grodziska wynosi 4,2 ha, a jego majdanu 2,2 ha[1]. Pod względem zajmowanej powierzchni około połowy X wieku na terenie ideowego centrum władztwa Piastów jedynie gród w Poznaniu na Ostrowie Tumskim był większym obiektem obronnym. W świetle analiz materiału źródłowego (szczególnie ceramicznego) można stwierdzić, że zespół grodowy w Grzybowie przestał funkcjonować około połowy XI wieku. Przy tym ośrodek ten jako jedyny z tzw. grodów centralnych z terenu Wielkopolski (Giecz, Gniezno, Ostrów Lednicki, Poznań) nie pojawił się w źródłach pisanych ani nie posiadał kamiennej architektury rezydencjonalnej lub sakralnej.
Pierwsze niewielkie badania sondażowe na grodzisku przeprowadził w XIX wieku niemiecki badacz Wilhelm Schwartz. Kolejne badania sondażowe wykonał w 1938 Olgierd Brzeski. Planowe badania wykopaliskowe rozpoczęto dopiero w 1989, również z inicjatywy Olgierda Brzeskiego, a poprzedzono je w 1988 r. wykonaniem serii odwiertów usytuowanych wzdłuż trzech osi krzyżujących się na majdanie. Prace te były realizowane przez Fundację Brzeskich afiliowaną przy Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Konsultantem i opiekunem naukowym prac archeologicznych była prof. dr hab. Zofia Hilczer-Kurnatowska, a kierownikiem prac w terenie mgr Mariusz Tuszyński oraz w ostatnich sezonach (2006 i 2007) prof. dr hab. Krystyna Sulkowska-Tuszyńska. Badania wykopaliskowe z ramienia Fundacji Brzeskich zostały zakończone w 2007 roku. W latach 2005-2006 na terenie grodziska działała również ekspedycja archeologiczna z ramienia Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, a badaniami kierowali Mateusz Łastowiecki i Dorota Dominiczak-Głowacka. Prace te wyprzedzały planowaną budowę pawilonu muzealnego i objęły one teren w zachodniej partii grodziska, gdzie mieściło się współczesne wejście na stanowisko archeologiczne. W 2018 roku wznowiono prace wykopaliskowe na grodzisku, co miało związek z realizacją projektu naukowego pt. "Gród w Grzybowie i jego zaplecze osadnicze w kontekście pogłębionych badań interdyscyplinarnych" (numer 2017/25/B/HS3/00016) i finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki[2]. Kierownikiem projektu był dr hab. Marcin Danielewski z Wydział Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu[3], a prace wykopaliskowe na grodzisku odbywały się pod kierownictwem mgra Jacka Wrzesińskiego.
W wyniku badań uzyskano materiał zabytkowy: ceramikę (kilkadziesiąt tysięcy fragmentów), przedmioty wykonane z kości i poroża, wyroby z żelaza, przedmioty wykonane z drewna czy kamienia. Te ostatnie materiały źródłowe, a więc przedmioty z kamienia doczekały się osobnego opracowania naukowego[4], podobnie jak przęśliki[5]. W 1999 odnaleziono pozostałości odkrytego w końcu XIX wieku skarbu, w którego skład weszło ponad 800 fragmentów srebrnych monet arabskich tzw. dirhemów z X wieku i pocięte srebrne ozdoby[6]. Szczególnie interesujące wydają się materiały źródłowe świadczące o elitarnym charakterze tego ośrodka: kółka kolcze[7], paciorki z karneolu, kryształu górskiego, osełki z fyllitu[8] czy mosiężny pierścień z ornamentyką nawiązującą do wzornictwa skandynawskiego[9]. Na stanowisku odkrywano także uzbrojenie oraz broń łowiecką (żelazny grot oszczepu, żelazne groty strzał, grot strzał z poroża, promień strzały, łęczysko łuku, kółka kolcze).
Po przejęciu obiektu przez Muzeum Pierwszych Piastów, co nastąpiło w 1997 roku, na terenie grodziska postawiono rekonstrukcję chaty z przełomu XIX i XX wiek, stanowiącej zaplecze dla badań wykopaliskowych. W 2010 zakończono budowę obiektu muzealnego. Nawiązuje on swoim kształtem do średniowiecznych wałów grodowych. Budynek jest dwukondygnacyjny, z tarasem widokowym, mieści ekspozycje muzealne oraz zaplecze socjalne i techniczne. W północnej i zachodniej części grodziska umiejscowiono zagrodę edukacyjną, na którą składają rekonstrukcje średniowiecznych budowli w konstrukcji zrębowej i sumikowo-łątkowej.
Od 2001 do 2013 roku corocznie w przedostatni weekend sierpnia na grodzisku w Grzybowie odbywał się Międzynarodowy Zjazd Wojowników Słowiańskich. W 2014 r. rozpoczęto nowy cykl rekonstrukcji historycznych pod nazwą Grzybowski Turniej Wojów.
Galeria edytuj
-
Gmach muzealny imitujący bramę wjazdową na gród -
Rzeźba zlokalizowana na zachodnim brzegu rzeki Strugi przed gmachem muzealnym -
Gmach muzealny imitujący bramę wjazdową na gród, widoczny od strony majdanu grodziska -
Chata z przełomu XIX i XX wieku zlokalizowana na majdanie grodziska. Widok z tarasu widokowego gmachu muzeum -
Numeryczny model terenu ALS LiDAR z lokalizacją grodziska (stanowisko nr 1). Autor Wiesław Małkowski (obraz wykonany na potrzeby projektu Gród w Grzybowie i jego zaplecze osadnicze w kontekście pogłębionych badań interdyscyplinarnych – nr 2017/25/B/HS3/00016 finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki)
Przypisy edytuj
- ↑ Jacek Wrzesiński, Marcin Danielewski, Zaplecze osadnicze grodu w Grzybowie, "Historia Slavorum Occidentis" nr 2 (17), 2018, s. 89-91 [dostęp: 25 sierpnia 2021]
- ↑ Wyszukiwarka projektów finansowanych przez NCN [online], projekty.ncn.gov.pl [dostęp 2021-08-25] (pol.).
- ↑ Administrator strony UAM, Gród w Grzybowie – Wydział Archeologii [online], archeo.amu.edu.pl [dostęp 2021-08-25] (pol.).
- ↑ Anna Głód, Marcin Danielewski, Jacek Wrzesiński, Sharpening stones, beads, spindel whorls and other stone artefacts from an early-medieval stronghold in Grzybowo, "Historia Slavorum Occidentis" nr 2 (21), 2019, s. 116-139 https://czasopisma.marszalek.com.pl/images/pliki/hso/21/hso2106.pdf [dostęp: 25 sierpnia 2021].
- ↑ Dorota Dominiczak-Głowacka, Przęśliki z wczesnośredniowiecznego grodziska w Grzybowie, w województwie wielkopolskim nieopodal Wrześni, "Studia Lednickie" 9, 2008, s. 243-269 https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Lednickie/Studia_Lednickie-r2008-t9/Studia_Lednickie-r2008-t9-s243-269/Studia_Lednickie-r2008-t9-s243-269.pdf [dostęp: 25 sierpnia 2021]
- ↑ Mirosław Andrałojć, Małgorzata Andrałojć, Patrycja Silska, Piotr Szyngiera, Odkrycia skarbów wczesnośredniowiecznych z terenu Wielkopolski. Kontekst archeologiczny znalezisk, Poznań 2011, s. 52-53, 184-185.
- ↑ Paweł Sankiewicz, Katalog uzbrojenia ochronnego, [w:] P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa, Lednica, s. 235-240.
- ↑ Anna Głód, Marcin Danielewski, Jacek Wrzesiński, Sharpening stones, beads..., s. 116-138.
- ↑ Jacek Wrzesiński, The Ring from the Stronghold in Grzybowo, [w:] J. Popieliska-Grzybowska, J. Waszczuk (red.), Meetings at the borders Studies dedicated to Professor Władysław Duczko, Pułtusk, s. 255–258.
Bibliografia edytuj
- Andrałojć Mirosław, Andrałojć Małgorzata, Silska Patrycja, Szyngiera Piotr, Odkrycia skarbów wczesnośredniowiecznych z terenu Wielkopolski. Kontekst archeologiczny znalezisk, Poznań 2011.
- Dominiczak-Głowacka Dorota, Prześliki z wczesnośredniowiecznego grodziska w Grzybowie, w województwie wielkopolskim nieopodal Wrześni, "Studia Lednickie" 9, 2008, s. 243-269 https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Lednickie/Studia_Lednickie-r2008-t9/Studia_Lednickie-r2008-t9-s243-269/Studia_Lednickie-r2008-t9-s243-269.pdf [dostęp: 25 sierpnia 2021].
- Głód Anna, Danielewski Marcin, Wrzesiński Jacek, Sharpening stones, beads, spindel whorls and other stone artefact from an early-medieval stronghold in Grzybowo, "Historia Slavorum Occidentis" nr 2 (21), 2019, s. 116-139 https://czasopisma.marszalek.com.pl/images/pliki/hso/21/hso2106.pdf [dostęp: 25 sierpnia 2021].
- Wrzesiński Jacek, The Ring from the Stronghold in Grzybowo, [w:] J. Popieliska-Grzybowska, J. Waszczuk (red.), Meetings at the borders Studies dedicated to Professor Władysław Duczko, Pułtusk, s. 255–258.
- Wrzesiński Jacek, Danielewski Marcin, Zaplecze osadnicze grodu w Grzybowie, "Historia Slavorum Occidentis" nr 2 (17), 2018, s. 86-104 [dostęp: 25 sierpnia 2021].
- Danielewski Marcin, The stronghold in Grzybowo in the context of interdisciplinary research into the functions of early medieval strongholds from the 10th and 11th centuries, Poznań 2021.
- Wczesnośredniowieczny gród w Grzybowie, red. M. Danielewski, J. Wrzesiński, z udziałem Anny Głód, Warszawa 2022.