Gubernia moskiewska
Gubernia moskiewska (ros. Московская губерния) – historyczna jednostka administracyjna Imperium Rosyjskiego i RFSRR, gubernia ze stolicą w Moskwie, obejmująca tereny w centrum Rosji europejskiej.
| gubernia | |||
| 1708–1929 | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Powierzchnia |
33 271 km² | ||
| Populacja (1897) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
73 os./km² | ||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||
| Liczba ujezdów |
13 | ||
Położenie na mapie
| |||
.png)
Utworzona przez Piotra I jako jedna z ośmiu guberni, na które podzielono państwo rosyjskie w 1708 roku (archangielska, azowska, ingermanlandzka, kazańska, kijowska, moskiewska, smoleńska, syberyjska)[1]. Na czele guberni stał gubernator.
W związku ze zmianami w podziale terytorialnym Rosji kilkakrotnie zmieniały się granice i powierzchnia guberni moskiewskiej – już w 1713 powiększono ją o część zlikwidowanej wtedy guberni smoleńskiej. W 1708 roku powierzchnia wynosiła 128 600 km², w 1905 roku 33 271 km². Gubernia graniczyła od północy i północnego zachodu z gubernią twerską, od północnego wschodu i wschodu z gubernią włodzimierską, od południowego wschodu z gubernią riazańską, od południa z gubernią tulską i kałuską, od zachodu z gubernią smoleńską.
Zlikwidowana w 1929 roku.
Podział w czasach imperium edytuj
Okres podziału na prowincje edytuj
W czasach Piotra I gubernie dzieliły się na prowincje (z wojewodami na czele), a prowincje na dystrykty (z komisarzami ziemskimi), w miastach wprowadzono magistraty o kompetencjach sądowych i administracyjnych[2].
Od 1719 roku gubernia moskiewska dzieliła się na 9 prowincji:
- moskiewską,
- juriewsko-polską,
- kałuską,
- kostromską,
- perejasławsko-riazańską,
- perejasławsko-zaleską,
- suzdalską,
- tulską,
- włodzimierską
- w 1727 r. do guberni moskiewskiej włączono dwie prowincje z guberni petersburskiej:
- w 1775 r. dwa ujezdy guberni moskiewskiej włączono do namiestnictwa twerskiego, zachodnia część guberni weszła w skład namiestnictwa smoleńskiego (wraz z gubernią smoleńską i częścią guberni biełgorodzkiej), w 1776 trzy ujezdy włączono do namiestnictwa kałuskiego, w 1777 jeden ujezd do namiestnictwa tulskiego, północna część guberni weszła w skład namiestnictwa jarosławskiego, w 1778 z guberni moskiewskiej wydzielono namiestnictwa: riazańskie, kostromskie, włodzimierskie.
Okres podziału na ujezdy edytuj
Od 1781 roku zreorganizowana gubernia moskiewska (w granicach dawnej prowincji moskiewskiej) dzieliła się na ujezdy, na czele których stali isprawnicy wybierani przez szlachtę[3].
W skład guberni wchodziło 13 ujezdów:
- moskiewski,
- bogorodski (zlikwidowany w 1796, przywrócony 1802),
- bronnicki (zlikwidowany w 1796, przywrócony 1802),
- dmitrowski,
- kołomneński,
- klineński,
- możajski,
- podolski (zlikwidowany w 1796, przywrócony 1802),
- ruzański,
- sierpuchowski,
- wierejski,
- wołokołamski,
- zwienigorodzki.
Oświata edytuj
Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 49% ludności powyżej 9 roku życia[4].
Po rewolucji edytuj
Radziecka gubernia moskiewska edytuj
Po rewolucji październikowej w nowym państwie radzieckim początkowo zachowano dawne carskie gubernie, w granicach których były wprowadzane zmiany administracyjne
- w ramach guberni moskiewskiej powstały nowe ujezdy:
- siergijewski (1919 rok),
- oriechowsko-zujewski (1921),
- woskriesieński (1921),
- leninski (1922)
- w 1921 r. zlikwidowane zostały ujezdy: wierejski i ruzański
- w 1923 r. do guberni moskiewskiej przyłączono ujezdy:
- w 1926 r. stolicę ujezdu bronnickiego przeniesiono z miasta Bronnicy do Ramienskoje.
W 1926 r. gubernia moskiewska obejmowała 17 ujezdów, a jej powierzchnia wynosiła 44.569 km.kw.
Likwidacja edytuj
Gubernia moskiewska została zlikwidowana w styczniu 1929 r., kiedy na mocy postanowienia Prezydium WCIK o pełnej likwidacji guberni został utworzony „centralny obwód przemysłowy” (ros. Центрально-Промышленная область) na który złożyły się likwidowane jednostki: gubernia moskiewska, gubernia riazańska, gubernia tulska, gubernia twerska oraz częściowo gubernia kałuska i gubernia włodzimierska. Po kilku miesiącach istnienia centralnego obwodu przemysłowego, na początku czerwca 1929 nazwa tej nowej jednostki administracyjnej została zmieniona na „obwód moskiewski”.
Przypisy edytuj
- ↑ Ludwik Bazylow, Historia Rosji, Wrocław 1985, ISBN 83-04-01593-5, s. 192
- ↑ Jaworski I., Zarys powszechnej historii państwa i prawa. Historia ustroju i źródeł prawa, Warszawa 1978, s. 222-223
- ↑ Jaworski I., op.cit., s. 226-227
- ↑ Rozdział I. Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku. W: Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 48. ISBN 978-83-231-2484-9.
Bibliografia edytuj
- Ludwik Bazylow: Historia Rosji. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01593-5.
- Отечественная история. XIX век. Атлас. Москва: АСТ-Пресс, 1998. ISBN 5-7805-0306-0.
- August Jeske: Gieografja. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1914.