Wikipedia

Gwary środkoworosyjskie

Gwary środkoworosyjskie — ogólne określenie gwar przejściowych języka rosyjskiego, funkcjonujących na pograniczu narzecza północnorosyjskiego, a narzecza południoworosyjskiego (na terenie pierwotnego powstania gwar rosyjskich). Gwary środkoworosyjskie leżą u podstaw współczesnego rosyjskiego języka literackiego[3][4].

Gwary środkoworosyjskie na mapie dialektów języka rosyjskiego[1][2]

Pas przejściowych gwar środkoworosyjskich wykazuje mieszaninę cech południoworosyjskich i północnorosyjskich[5].

Dane ogólne edytuj

Gwary środkoworosyjskie nie tworzą jedności dialektalnej, nie są też jednym z głównych dialektów języka rosyjskiego, ponieważ nie mają własnych cech językowych, które obejmowałyby cały obszar, na którym występują, a jedynie łączą w sobie niektóre cechy językowe dialektów północnej i południowej Rosji, tworząc grupy dialektów przejściowych pomiędzy nimi[6][7]. Areał gwar środkoworosyjskich jest podzielony na dwie części — gwary zachodnie(inne języki) oraz gwary wschodnie(inne języki). Dialekty te genetycznie odnoszą się do różnych dialektów języka staroruskiego — do dialektu staronowogrodzkiego i dialektu rostowo-suzdalskiego(inne języki). Dialekty te znacząco różnią się od siebie. Ich wewnętrzne podziały mają również różnorodną charakterystykę, w tym między innymi w kwestii najważniejszego dla rosyjskich dialektów wyróżnika — typu wokalizmu nieakcentowanego[8]. Dialektami środkoworosyjskimi posługują się przede wszystkim mieszkańcy wsi. Mowa większości z nich w różnym stopniu podlega wpływowi języka literackiego[9].

Areał edytuj

Zgodnie z mapą dialektologiczną języka rosyjskiego(inne języki) z 1964 roku terytorium dialektów środkoworosyjskich obejmuje południowy zachód od obwodu leningradzkiego i południowy zachód od Nowogrodu, prawie cały obwód pskowski (z wyjątkiem jego skrajnej części południowej), środkową część Tweru i większość regionów obwodu moskiewskego, skrajne południe regionu Jarosławia, całkowicie Iwanowo i region Włodzimierski, a także region Niżnego Nowgorodu (z wyjątkiem jego północnej części), północno-wschodnie regiony obwodu riazańskiego, północno-zachodnie regiony obwodu penzeńskiego i wschodnią część Mordowii. Ponadto dialekty środkoworosyjskie znajdują się na terytorium dialektu północno-rosyjskiego w obwodzie kostromskim w regionie Czuchłomy i Soligalicza[10].

Za południową granicę gwar środkoworosyjskich przyjmuje się zasięg wymowy zwartej g wobec południoworosyjskej wymowy szczelinowej ɣ. Za północną granicę gwar środkoworosyjskich przyjmuje się zasięg akania wobec północnorosyjskiego okania(inne języki)[5].

Cechy gwar edytuj

Pewne cechy wymowy gwar środkoworosyjskich[11]:

  • jednakowa wymowa nieakcentowanych /a/ i /o/ w drugiej sylabie przedakcentowej po twardych spółgłoskach jak [a] albo [ъ] ([ə]) podobnie jak w gwarach południoworosyjskich (akanie): м[ъ]локо (m[ə]łoko) ‘mleko‘[12];
  • zachowanie wymowy fonemu /g/ jako [g] podobnie jak w gwarach północnorosyjskich: но[г]а (no[g]a) ‘noga‘[13].

Сechy te są cechamy współczesnego języka rosyjskiego literackiego[14].

Inne cechy gwar środkoworosyjskich:

  • formy mianownika liczby mnogiej rzeczowników rodzaju nijakiego z końcówką nieakcentowaną -ы (-y) zgodne z narzeczem południowym: п’атн[ы] (p’atn[y]), lit. пятна (p’atn[a]) ‘plamy‘; с’ол[ы] (s’ol[y]), lit. сёла (s’ol[a]) ‘wsie‘; окн[ы] (okn[y]), lit. окна (okn[a]) ‘okna‘[15];
  • końcówki nieakcentowane -ут (-ut), -ют (-’ut) w formach 3 osoby liczby mnogiej czasowników czasu przeszłego I i II koniugacji zgodne z narzeczem południowym: паш[ут] (pasz[ut]) lit. пашут (pasz[ut]) ‘orzą‘ (bez. ‘orać‘); прос’[ут] (pros’[ut]) lit. просят (pros’[at]) ‘proszą‘ (bez.‘prosić‘)[16];
  • używanie wyrazów zgodne z narzeczem północnym: квашня/квашонка (kwaszn’a/kwaszonka) ‘dzieża‘[17]; ухват (uchwat) ‘uchwyt, widły do garnków‘[18]; льдина (l’dina) ‘bryła lodu, kra‘; погода (pogoda) ‘zła pogoda‘; сковородник (skoworodnik) ‘uchwyt do patelni‘ (natomiast w gwarach południoworosyjskich: дежа/дежка (deża/deżka) ‘dzieża‘; рогач (rogacz), вилы/вилки (wiły/wiłki) ‘uchwyt, widły do garnków‘; крыга/крига (kryga/kriga) ‘bryła lodu, kra‘; чапля/чапельник (czapl’a/czapelnik) ‘uchwyt do patelni‘; погода (pogoda) ‘dobra pogoda‘).

Zróżnicowanie wewnętrzne edytuj

Podział gwar środkoworosyjskich według klasyfikacji z roku 1914[5][19]:

  • Grupa gwarowa pskowska;
  • Grupa gwarowa zachodnia;
  • Grupa gwarowa wschodnia;

Podział gwar środkoworosyjskich według klasyfikacji z roku 1964[20]:

Zachodnie gwary środkoworosyjskie(inne języki):

Wschodnie gwary środkoworosyjskie(inne języki)

Przypisy edytuj

  1. ↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: О диалектном членении русского языка: наречия и диалектные зоны. [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros.).
  2. ↑ Касаткин Леонид(inne języki): Русские диалекты. Лингвистическая география. W: Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН. Moskwa: Наука, 1999, s. 96.
  3. ↑ Alan Timberlake: Russian. W: The Slavonic languages. Bernard Comrie, Greville G. Corbett(inne języki) (red.). Londyn/Nowy Jork: Routledge, 1993, s. 882. ISBN 0-415-04755-2.
  4. ↑ Kuraszkiewicz 1963 ↓, s. 46.
  5. ↑ a b c Kuraszkiewicz 1963 ↓, s. 64.
  6. ↑ Захарова i Орлова 2004 ↓, s. 21—22.
  7. ↑ Касаткин Леонид(inne języki): Русские диалекты. Лингвистическая география. W: Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН. Moskwa: Наука, 1999, s. 91.
  8. ↑ Захарова i Орлова 2004 ↓, s. 139—140.
  9. ↑ Филин Федот(inne języki): Русский язык. W: Лингвистический энциклопедический словарь(inne języki). Гл. ред. Ярцева Виктория(inne języki). Moskwa: Советская энциклопедия, 1990, s. 429—430. ISBN 5-85270-031-2.
  10. ↑ Захарова i Орлова 2004 ↓, s. 166—167.
  11. ↑ Захарова i Орлова 2004 ↓, s. 81—82.
  12. ↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 12. Различение или совпадение о и а в предударных слогах после твёрдых согласных (оканье и аканье). [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros.).
  13. ↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 14. Звуки на месте буквы г. [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros.).
  14. ↑ Пшеничнова Надежда(inne języki): Говоры русского языка. W: Русский язык. Энциклопедия. Гл. ред. Юрий Караулов(inne języki). Moskwa: Большая Российская энциклопедия; Дрофа, 1997, s. 89. ISBN 5-85270-248-X.
  15. ↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 19. Окончания I склонения у существительных среднего рода с ударением на основе (из мясы, к мясе). [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros.).
  16. ↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 23. Форма 3-го лица множественного числа глаголов II спряжения с ударением на основе (любят, любют). [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros.).
  17. ↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 5. Названия деревянной посуды для теста из ржаной муки. [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros.).
  18. ↑ Букринская Ирина, Кармакова Ольга и другие: Карта 6. Названия ухвата. [w:] Язык русской деревни [on-line]. (ros.).
  19. ↑ Захарова i Орлова 2004 ↓, s. 37—38.
  20. ↑ Касаткин Леонид(inne języki): Русские диалекты. Лингвистическая география. W: Русские. Монография Института этнологии и антропологии РАН. Moskwa: Наука, 1999, s. 94.

Bibliografia edytuj

  • Władysław Kuraszkiewicz: Zarys dialektologii wschodnio-słowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych. Warszawa: PWN, 1963.
  • Капитолина Захарова, Варвара Орлова: Диалектное членение русского языка. Moskwa: Едиториал УРСС, 2004. ISBN 5-354-00917-0. (ros.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gwary_środkoworosyjskie&oldid=70314616”