Krętakowate
Krętakowate (Gyrinidae) – rodzina wodnych chrząszczy z podrzędu drapieżnych, wchodząca w skład kladu Hydradephaga. Przystosowane do życia na powierzchni wody, gdzie pływają, tworząc po torze kolistym lub spiralnym. Obejmują około 900 gatunków. Rozprzestrzenione na całym świecie.
| Gyrinidae[1] | |
| Latreille, 1810 | |
 Krętak pospolity (Gyrinus natator) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| (bez rangi) | Hydradephaga |
| Rodzina |
krętakowate |
Morfologia edytuj
Chrząszcze średniej wielkości. Gatunki europejskie nie przekraczają centymetra długości[2]. Rodzina ta posiada kilka cech apomorficznych wyróżniających ją na tle wszystkich chrząszczy, w tym: podzielone oczy złożone, krótkie czułki o asymetrycznym i kubkowatym trzonku, zbitej, prawie trójkątnej nóżce i krótkim biczyku oraz środkowe i tylne odnóża w podobny sposób zmodyfikowane do pływania[3].
Ciało w obrysie owalne, o grzbietowej części wypukłej, a brzusznej nieco z tyłu wyniesionej. Głowa szeroka i krótka. Oczy złożone podzielone poprzecznym wyrostkiem na dwie części, z których jedna znajduje się na grzbietowej, a druga na brzusznej stronie głowy, przez co chrząszcz wygląda na czterookiego. Górna para służy do obserwowania tego co nad, a dolna tego co pod powierzchnią wody. Przedplecze trapezowate, znacznie szersze niż długie, ku przodowi zwężone. Śródplecze i zaplecze krótkie i zespolone ze sobą. Pokrywy odsłaniające przynajmniej częściowo analny sternit. Przedpiersie krótkie, z niewielkim wyrostkiem. Śródpiersie i zapiersie romboidalne i zespolone ze sobą. Na epistrernitach i epimerytach śródtułowia oraz episternitach zatułowia obecne głębokie wklęśnięcie dla odnóży przednich. Od zapiersia odchodzą boczne skrzydełka odgraniczające biodra środkowych i tylnych par odnóży. Epimeryty zatułowia uwstecznione, bywają wciągnięte w szew metapleuralny. Odnóża przednie normalnie rozwinięte, chwytne, środkowe i tylne zaś pławne, spłaszczone, o wielu częściach zredukowanych, pokryte długimi włoskami. Odwłok 8-segmentowy, przy czym I sternit niewidoczny. Dymorfizm płciowy uwidoczniony w postaci rozszerzonych w przylgi członów stóp przednich odnóży samców[2].
Larwy również przystosowane do życia w wodzie. Wyposażone są w 10 par skrzelotchawek rozlokowanych po bokach odwłoka[2]. Ich muskulaturę jest charakterystyczna dla rodziny[3].
Biologia i ekologia edytuj
Krętakowate są drapieżnikami, przystosowanymi do życia na powierzchni wód słodkich i słonbawych, a więc wchodzącymi w skład ich pleustonu. Żyją zarówno w wodach stojących jak i bieżących. Po powierzchni poruszają się szybko, zataczając koła i spirale. Niekiedy zatrzymują się na wystających kamieniach lub pływających liściach. Mimo że dobrze nurkują, to, żeby woda nie wypierała ich na powierzchnię, muszą się czegoś przytrzymywać. Zwykle występują w zgrupowaniach, często wielogatunkowych, co ułatwia im wypatrywanie ofiar. Żywią się żywymi i martwymi owadami uwięzionymi na powierzchni wody[2][4].
Imagines żyją długo i zimują. Cykl rozwojowy larw trwa od 25 do 48 dni[2].
Rozprzestrzenienie edytuj
Rodzina rozsiedlona kosmopolitycznie, znana ze wszystkich kontynentów z wyjątkiem Antarktydy. Najwięcej gatunków opisano z Azji Południowo-Wschodniej oraz Afryki[3]. W Polsce stwierdzono 13 gatunków[5] z tej rodziny. w tym 4 występują pospolicie, m.in. krętak pospolity (Gyrinus natator), a występowanie jednego – Gyrinus colymbus – na terenie kraju wymaga potwierdzenia.
Systematyka edytuj
Dawniej zaliczano tu 3 podrodziny: Gyrininae, Enhydrinae i Orectochilinae[2]. Po wyróżnieniu Spanglerogyrinae, taksony te obniżone zostały do rangi plemion w obrębie Gyrininae[6]. W 2012 roku do osobnej podrodziny przeniesiono rodzaj Heterogyrus. W związku z tym wyróżnia się obecnie 3 podrodziny krętakowatych, z których dwie pierwsze są monotypowe, a ostatnia liczy około 900 opisanych gatunków[3]:
Przypisy edytuj
- ↑ Gyrinidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f Edward Tranda: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze – Coleoptera: z. 8 Krętakowate – Gyrynidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1969.
- ↑ a b c d Kelly B. Miller, Johannes Bergsten. Phylogeny and classification of whirligig beetles (Coleoptera: Gyrinidae): relaxed-clock model outperforms parsimony and time-free Bayesian analyses. „Systematic Entomology”. 37, s. 706–746, 2012.
- ↑ Josef R. Winkler: Mały atlas chrząszczy. Wyd. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1977, s. 70.
- ↑ Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8.
- ↑ Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.