Wikipedia

Hall XPTBH

Hall XPTBH – prototypowy amerykański dwusilnikowy wodnosamolot zaprojektowany i zbudowany w latach 1936-37 zakładach Hall Aluminum Aircraft Corporation w odpowiedzi na rozpisany przez United States Navy (USN) konkurs na nowe samoloty bombowe i rozpoznawcze. Samolot miał nowatorską, aluminiową konstrukcję, ale zdaniem USN jego osiągi nie spełniły minimalnych wymagań konkursu i samolot nie wszedł do produkcji seryjnej. Jedyny powstały prototyp służył w Naval Torpedo Station do testowania torped. Samolot został zniszczony w czasie huraganu w 1938.

Hall XPTBH
Ilustracja
Hall XPTBH-2 w locie
Dane podstawowe
Państwo

 Stany Zjednoczone

Producent

Hall-Aluminum Aircraft Corporation

Typ

wodnosamolot rozpoznawczo-bombowo-torpedowy

Konstrukcja

dwusilnikowy średniopłat o konstrukcji metalowej

Załoga

4

Historia
Data oblotu

30 stycznia 1936

Wycofanie ze służby

21 września 1938

Liczba egz.

1

Liczba wypadków
 • w tym katastrof


1

Dane techniczne
Napęd

2 x Pratt & Whitney XR-1830-60

Moc

800 KM każdy

Wymiary
Rozpiętość

24,18 m

Długość

17,04 m

Wysokość

7,34 m

Powierzchnia nośna

76,9 m²

Profil skrzydła

Clark YM

Masa
Własna

5439 kg

Startowa

9713 kg

Osiągi
Prędkość maks.

293 km/h

Prędkość przelotowa

274 km/h

Pułap

6218 m

Zasięg

4219 km (maksymalny), 1369 km (bojowy, z torpedą)

Dane operacyjne
Uzbrojenie
2-3 km 7,62 mm, 1 km 12,7 mm, jedna torpeda lub do 900 kg bomb
Użytkownicy
United States Navy
Multimedia w Wikimedia Commons

Geneza edytuj

W marcu 1934 Bureau of Aeronautics (BuAer, dyrektorat USN ds. lotnictwa morskiego) rozpisało szereg konkursów na nowe samoloty, między innymi na samoloty rozpoznawczo-bombowe (scout bomber), torpedowo-bombowe (torpedo bomber), a także wodnosamolot torpedowy[1][2][3][4]. Według pierwszych specyfikacji BuAer, wodnosamolot miał mieć masę startową wynoszącą do 25 tysięcy funtów (ok. 11,400 kg), prędkość maksymalną 150 mil na godzinę (241 km/h), napęd miały stanowić dwa silniki Pratt & Whitney o mocy 800 KM dających samolotowi zasięg ponad 1000 mil morskich (1850 km)[5]. Samolot miał być w stanie przenieść dwie torpedy Mark 13 ważące ponad 800 kg każda lub cztery bomby 1000-funtowe (453 kg)[3][4][5]. Według sugestii BuAer, preferowaną konfiguracją wodnosamolotu samolotu była konstrukcja dwupływakowa z torpedami przenoszonymi wewnątrz kadłuba[2][4].

Do konkursów stanęło osiem firm w których zaprojektowano łącznie dziesięć samolotów, pięć jedno- i pięć dwupłatowców: Brewster SBA, Curtiss SBC, Douglas XTBD, Great Lakes XB2G, Great Lakes XTBG, Grumman XSBF, Hall XPTBH, Northrop BT (późniejszy SBD Dauntless), Vought SB2U i Vought XSB3U[6]. Głównymi konkurentami Halla XPTBH były Douglas XTBD i Great Lakes XTBG[7], XPTBH był jedynym wodnosamolotem zaprojektowanym do konkursu[6].

30 czerwca 1934 BuAer zamówiło jeden prototyp który otrzymał oznaczenie XPTBH-1 (numer seryjny BuA-9721)[8][9], wartość kontraktu wynosiła 309 tysięcy dolarów[9]. Oznaczenie samolot „PTB” („P” - patrol czyli rozpoznawczy/zwiadowczy, „T” - torpedo czyli torpedowy, „B” - bomber czyli bombowy, litera „X” oznaczała samolot eksperymentalny, a „H” była oznaczeniem wytwórni lotniczej Halla, liczba po oznaczeniu samolotu określała wersję samolotu) było jedynym trzyliterowym oznaczeniem nadanym samolotowi zaprojektowanemu dla USN w ramach systemu oznaczeń USN stosowanemu w latach 1922-1962[10][11][12].

Prace nad nowym samolotem od początku borykały się z różnymi problemami[9]. Już po podpisaniu kontraktu zakłady Halla wdały się w spór z BuAer co do interpretacji jego szczegółów dotyczących między innymi osiągów samolotu, w tym samym czasie firma przenosiła się z Buffalo do Bristolu w Pensywlanii, co spowodowało następne opóźnienia[9]. Jeszcze przed ukończeniem pierwszej makiety samolotu w grudniu 1934 stało się oczywiste, że proponowana przez Halla konfiguracja samolotu nie dawała szans na osiągnięcie przez niego wymaganych minimalnych osiągów i ówczesny szef BuAer admirał Ernest King nakazał rozpoczęcie prac nad nową wersją samolotu[4][9].

Nowa konstrukcja która otrzymała oznaczenie XPTBH-2[4][8] różniła się znacząco od pierwszej wersji samolotu[9]. Maksymalna masa startowa została obniżona do 20 tysięcy funtów (ok. 9000 kg), uzbrojenie ofensywne miała stanowić tylko jedna torpeda przenoszona w komorze bombowej[4][9], zmniejszono także załogę z pięciu osób do czterech, zwiększono za to wymaganą prędkość maksymalną na 190 mil na godzinę (305 km/h) i zasięg do 1500 mil morskich (prawie 2800 km)[9].

Konstrukcja edytuj

Hall XPTBH był jednopłatowym, dwusilnikowym wodnosamolotem ze skrzydłem w układzie średniopłata[9][13][14]. Skrzydła miały pojedyncze aluminiowe dźwigary o stopniowo zmniejszającej się średnicy wynoszącej 36 cali (91 cm) u nasady skrzydła i 8 cali (20 cm) na jego końcu[8][14]. Przy nasadzie skrzydła użyto profilu typu Clark YM 18% stopniowo zmieniającego się w kierunku końcówki skrzydła na Clark YM 10%[15].

Krawędź natarcia skrzydła była kryta aluminium[14], pozostała część skrzydła i powierzchnie sterowe były kryte płótnem[8][14]. Kadłub o konstrukcji półskorupowej był wykonany całkowicie z aluminium[14]. o dźwigarów skrzydeł przymocowane były wsporniki aluminiowe, na których końcach znajdowały się duże, także aluminiowe, pływaki[8]. Konstrukcja kadłuba powstała na podstawie patentu 1847559 przyznanego Charlesowi Hallowi w kwietniu 1932 na „Metalową konstrukcję samolotu i tym podobne”[a][16].

W pierwszej wersji, i jak zamówiony przez USN, samolot miał być wyposażony w silniki gwiazdowe typu Wright R-1820[13]. Późniejsze opóźnienia związane z przeniesieniem fabryki Halla w nowe miejsce, problemami kontraktowymi i wątpliwościami co do przyszłych osiągów samolotu doprowadziły do zmian konstrukcyjnych polegających między innymi na niewielkim zmniejszeniu rozmiarów samolotu[9] i użyciu innych silników Pratt & Whitney Wasp XR-1830-60 o mocy 800 KM[9][13]. Zmiany konstrukcyjne spowodowały także zmianę oznaczenia samolotu na XPTBH-2[14]. Silniki napędzały trzypłatowe, metalowe śmigła Curtiss o zmiennym skoku[13][17].

Załogę samolotu stanowiły cztery osoby - pilot, drugi pilot/nawigator/bombardier, mechanik i radiotelegrafista[13]. Z wyjątkiem pilota pozostali członkowie załogi mieli podwójne zadania - każdy z nich obsługiwał także jedno stanowisko strzeleckie[13]. Samolot miał dobre uzbrojenie obronne według ówczesnych standardów[14]; w dziobie znajdowała się mechaniczna wieżyczka uzbrojona w pojedynczy karabin maszynowy 7,62 mm, na grzebiecie samolotu znajdowało się stanowisko strzeleckie wyposażone w ręcznie kierowany podwójny karabin maszynowy 7,62 mm (inne źródła podają pojedynczy karabin maszynowy na tym stanowisku[13]), pod kadłubem znajdowało się jeszcze jedno stanowisko obronne z ręcznie kierowanym karabinem maszynowym 12,7 mm[14]. Samolot przenosił w komorze bombowej wewnątrz kadłuba jedną torpedę Mark 13 lub do 2000 funtów (909 kg) bomb[8][17].

Historia edytuj

 
Hall XPTBH-2 na wodzie

Dokładna chronologia oblatania i dostarczenia samolotu do rąk USN nie jest jasna i różnie podawana we współczesnych źródłach. Samolot został najprawdopodobniej oblatany w lutym 1937[9] przez doświadczonego pilota Billa McAvoya[13][14], data pierwszego lotu podawana jest na 30 stycznia[4], ale według wielu źródeł 30 stycznia miało miejsce przekazanie samolotu do rąk USN[8][18][19] (jedno źródło związane bezpośrednio z USN jako datę przekazania samolotu podaje już 17 grudnia 1936[20]). Po oblataniu go w fabryce samolot został przekazany do bazy Naval Support Facility Anacostia w Anacostia w kwietniu 1937[4], wcześniej w tym miesiącu miała się też odbyć publiczna prezentacja samolotu w fabryce Halla w Bristolu[14].

XPTBH został oblatany w przez doświadczonego pilota Billa McAvoya[13][14]. W czasie oblatywania samolotu odkryto, że z powodu dużej powierzchni pływaków samolot słabo odpowiadał na działanie lotek w skręcie, problem został rozwiązany poprzez powiększenie powierzchni steru poziomego[14]. Charakterystyka startu i lądowania samolotu na wodzie była określana jako znakomita[21]. W czasie testów wyszły na jaw poważne problemy z pomocniczym podwoziem wodnosamolotu służącym do wyciągania go na ląd (beaching gear), które okazało się być bardzo trudne w użyciu w prawie każdych warunkach[21].

Pomimo że XPTBH-2 spełnił wszystkie teoretycznie wyliczone dla niego osiągi i ogólnie został oceniony bardzo pozytywnie w trakcie jego oblatywania[8][21], to nie dało mu się uzyskać wymaganych przez BuAer prędkości maksymalnej i minimalnej prędkości ataku[9]. Dodatkowo według BuAer, lotnictwo USN nie było już wówczas zainteresowane „pełnomorskim samolotem torpedowo-bombowym” (seagoing torpedo-bomber) i dla takiego samolotu nie przewidziano żadnej roli[14]. XPTBH był krytykowany także za to, że jako wodnosamolot mógł operować tylko i wyłącznie z powierzchni wody i nie nadawał się do użycia z lotniskowców[7], oraz za to, że jako uniwersalna konstrukcja „trzy w jednym” miał gorsze osiągi od samolotów zaprojektowanych specjalnie do pojedynczych zadań[22].

Ostatecznie BuAer ogłosiło latem 1937 przyjęcie XPTBH-2 na służbę serią komuników prasowych o „rewolucyjnych osiągach” nowego samolotu[9], ale nie zdecydowało się na rozpoczęcie produkcji seryjnej[13][21], dyrekcja zakładów Halla brak zamówienia na samolot obwiniała raczej na rozgrywki polityczne wewnątrz USN[21].

Po zakończeniu programu testowego XPTBH-2 został przekazany do bazy Naval Torpedo Station w Newport, gdzie brał udział w eksperymentach z torpedami lotniczymi[9]. Służba samolotu doszła końca, kiedy został on zniszczony 21 września 1938 w czasie Wielkiego Huraganu w Nowej Anglii[13][21]. Był to ostatni samolot zaprojektowany w zakładach Halla[21][23]. Firma zajmowała się produkcją zaprojektowanych wcześniej samolotów Hall PH do 1941[24] (od sierpnia 1940 jako część firmy Consolidated Aircraft, przez którą została wykupiona[22][23]).

Uwagi edytuj

  1. ↑ Metallic construction for aircraft and the like

Przypisy edytuj

  1. ↑ Richard S. Dann: Grumman Biplane Fighters in Action. s. 20.
  2. ↑ a b William F. Trimble: Attack From the Sea. s. 13.
  3. ↑ a b E. Johnson: United States Naval Aviation, 1919–1941. s. 138.
  4. ↑ a b c d e f g h E. Johnson: United States Naval Aviation, 1919–1941. s. 162.
  5. ↑ a b William F. Trimble: Attack From the Sea. s. 13-14.
  6. ↑ a b Thomas Doll: SB2U Vindicator in Action. s. 4.
  7. ↑ a b Barrett Tillman: TBD Devastator Units of the US Navy. s. 7.
  8. ↑ a b c d e f g h John Wegg: General Dynamics Aircraft And Their Predecessor. s. 115.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o William F. Trimble: Attack From the Sea. s. 14.
  10. ↑ Gordon Swanborough, Peter M. Bowers: United States Navy Aircraft Since 1911. s. 8.
  11. ↑ Harold H. Kelly, William A. Riley: Enlisted Naval Aviation Pilots. s. 35.
  12. ↑ Walter J.Boyne: The Best of Wings Magazine. s. 59.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k John Wegg: General Dynamics Aircraft And Their Predecessor. s. 114.
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m Walter J.Boyne: The Best of Wings Magazine. s. 60.
  15. ↑ David Lednicer: The Incomplete Guide to Airfoil Usage. University of Illinois. [dostęp 2012-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-20)]. (ang.).
  16. ↑ Charles Hall: Metallic construction for aircraft. Google Patents. [dostęp 2012-08-31]. (ang.).
  17. ↑ a b E. Johnson: United States Naval Aviation, 1919–1941. s. 161.
  18. ↑ Ray Wagner: American Combat Planes. s. 335.
  19. ↑ William F. Trimble: Attack From the Sea. s. 143.
  20. ↑ Clarke Van Vleet, William J. Armstrong: United States naval aviation, 1910-1980, Volume 1960. s. 90.
  21. ↑ a b c d e f g Walter J.Boyne: The Best of Wings Magazine. s. 61.
  22. ↑ a b William F. Trimble: High Frontier. s. 207.
  23. ↑ a b John Wegg: General Dynamics Aircraft And Their Predecessor. s. 111.
  24. ↑ John Wegg: General Dynamics Aircraft And Their Predecessor. s. 113.

Bibliografia edytuj

  • Walter J.Boyne: The Best of Wings Magazine. Washington, D.C.: Brassey's, 2001. ISBN 1-57488-368-2.
  • Richard S. Dann: Grumman Biplane Fighters in Action. Carrollton, TX: Squadron/Signal Publications, 1996. ISBN 978-0-89747-353-8.
  • Thomas Doll, Don Greer, Joe Sewell: SB2U Vindicator in Action. Carrollton, Tex.: Squadron/Signal Publications, 1992. ISBN 0-89747-274-8.
  • E. R. Johnson: United States Naval Aviation, 1919-1941: Aircraft, Airships and Ships Between the Wars. Mcfarland, 2011. ISBN 978-0786445509.
  • Harold H. Kelly, William A. Riley: Enlisted Naval Aviation Pilots. Turner Publishing Company, 2002. ISBN 978-1-56311-110-5.
  • Gordon Swanborough, Peter M. Bowers: United States Navy Aircraft Since 1911. Naval Institute Press, 1990. ISBN 978-0870217920.
  • Barrett Tillman: TBD Devastator Units of the US Navy. Osprey Publishing, 2000. ISBN 978-1841760254.
  • William F. Trimble: Attack From the Sea : A History of the U.S. Navy's Seaplane Striking Force. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 2005. ISBN 1-59114-878-2.
  • William F. Trimble: High Frontier : A History of Aeronautics in Pennsylvania. Pittsburgh, Pa.: University of Pittsburgh Press, 1982. ISBN 978-0-8229-5340-1.
  • Clarke Van Vleet, William J. Armstrong: United States naval aviation, 1910-1980, Volume 1960. Dept. of the Navy, 1981.
  • Ray Wagner: American Combat Planes. Garden City, N.Y.: Doubleday, 1982. ISBN 978-0-385-13120-9.
  • John Wegg: General Dynamics Aircraft And Their Predecessor. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1990. ISBN 0-87021-233-8.

Literatura przedmiotu edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hall_XPTBH&oldid=73417407”