Haramiidy
Haramiidy (Haramiyida) – wymarły rząd ssakokształtnych o niepewnej pozycji filogenetycznej.
| Haramiyida | |
| Hahn, Sigogneau-Russell & Wouters, 1989 | |
| Okres istnienia: jura środkowa | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| (bez rangi) | ssakokształtne |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd |
haramiidy |
Ich skamieniałości są znajdowane na terenach Europy, Grenlandii, Afryki i Azji Środkowej, w Chinach. Znaleziska chińskie pochodzą z formacji Tiaojishan datowanej na jurę środkową[1].
Haramiidy znane są głównie ze skamieniałości zębów i szczęk. Ich zęby trzonowe są relatywnie duże i pokryte licznymi guzkami[2]. Występował dodatkowy rząd guzków[3]. Miały płaskie korony i długie, zlane korzenie, cechowały się ciągłym bądź przedłużonym wzrostem. Przypominały w tym względzie wieloguzkowce[1]. Szkieletem, zarówno czaszki, jak i pozaczaszkowym, również przypominały multituberkulaty[3].
Żywiły się pokarmem roślinnym. Wiodły zróżnicowany tryb życia. Środkowojurajski Megaconus był zwierzęciem naziemnym, podczas gdy żyjąca w podobnym czasie i miejscu Arboroharamiya wiodła nadrzewny tryb życia[1].
Ze względu na budowę zębów haramiidy były wcześniej zaliczane do rzędu wieloguzkowców. Niektóre nowsze analizy kladystyczne popierają pogląd o ich bliskim pokrewieństwie z wieloguzkowcami i przynależności do alloterów (ssaków bliżej spokrewnionych z łożyskowcami i torbaczami niż ze stekowcami). Haramiidy prawdopodobnie są grupą parafiletyczną, obejmującą allotery niebędące wieloguzkowcami[2]. Inne analizy sugerują jednak, że nie są one blisko spokrewnione z wieloguzkowcami, lecz są grupą ssakokształtnych niebędących ssakami, choć blisko z nimi spokrewnioną[4].
Z analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez Bi i współpracowników (2014) wynika, że zaliczane do haramiidów rodzaje Thomasia i Haramiyavia oraz rodzina Eleutherodontidae nie tworzą kladu, do którego nie należałyby również wieloguzkowce; na tej podstawie autorzy zdecydowali się nie wyróżniać grupy Haramiyida, jednocześnie tworząc dla rodziny Eleutherodontidae oraz rodzajów Arboroharamiya i Shenshou nową grupę Euharamiyida, zaliczaną do aloterów jako grupa siostrzana multituberkulatów, i do ssaków. Nie zaliczając alloterów do ssaków, badacze nie byli w stanie wyjaśnić obecności dodatkowego rzędu guzków na ich zębach. Do Euharamiyida zaliczają rodzaje Shenshou oraz wchodzące w skład wspomnianej rodziny Eleutherodontidae Xianshou[3]. W takim wypadku podobieństwa pomiędzy różnymi członkami "Haramiida" byłyby więc efektem konwergencji[5].
Badacze przedstawili pozycję proponowanej przez siebie grupy na następującym uproszczonym kladogramie, powstałym dzięki uwzględnieniu 495 cech 115 taksonów[3]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Fostowicz-Frelik 2020 ↓, s. 48.
- ↑ a b Zheng Xiaoting, Bi Shundong, Wang Xiaoli, Meng Jin. A new arboreal haramiyid shows the diversity of crown mammals in the Jurassic period. „Nature”. 500, s. 199–202, 2013. DOI: 10.1038/nature12353. (ang.).
- ↑ a b c d Shundong Bi, Yuanqing Wang, Jian Guan, Xia Sheng i Jin Meng. Three new Jurassic euharamiyidan species reinforce early divergence of mammals. „Nature”. 514 (7524), s. 579–584, 2014. DOI: 10.1038/nature13718. (ang.).
- ↑ Zhou Changfu, Wu Shaoyuan, Thomas Martin, Zhe-Xi Luo. A Jurassic mammaliaform and the earliest mammalian evolutionary adaptations. „Nature”. 500, s. 163–167, 2013. DOI: 10.1038/nature12429. (ang.).
- ↑ Fostowicz-Frelik 2020 ↓, s. 49.
Bibliografia edytuj
- Łucja Fostowicz-Frelik, Filogeneza, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
- T. S. Kemp, The Origin & Evolution of Mammals, Oxford University Press, 2005 ISBN 0-19-850761-5
- Butler, P. M. & Hooker, J. J., 2005: New teeth of allotherian mammals from the English Bathonian, including the earliest multituberculates. Acta Palaeontologica Polonica: Vol. 50.
- Jenkins, F. A. Jr., Gatesy, S. M., Shubin, N. H. & Amarai, W. W., 1997: Haramiyids and Triassic mammalian evolution. Nature: Vol. 385.
- Kielan-Jaworowska, Z., Cifelli, R. L. & Luo, Z.-X., 2004: Mammals from the Age of Dinosaurs – origins, evolution, and structure. Columbia University Press, New York, 2004, xv-630
- Maisch, M. W., Matzke, A. T., Grossmann, F., Stöhr, H., Pfretzschner, H.-U. & Sun, G., 2005: The first haramiyoid mammal from Asia. Naturwissenschaften: Vol. 92.
- McKenna, M. C. & Bell, S. K., (eds.) 1997: Classification of mammals – above the species level. Columbia University Press, New York, 1997.