Harmoniczna sukcesja jezior

Harmoniczna sukcesja jezior – proces sukcesji ekologicznej, w której śródlądowe zbiorniki wodne przechodzą w następny etap rozwoju bez wyraźnej przewagi jednego czynnika ekologicznego. W takich warunkach dominującym procesem jest eutrofizacja, czyli stopniowy wzrost żyzności (trofizmu), będąca skutkiem gromadzenia się w zbiorniku substancji zawierających biogeny. Podczas ewolucji zbiornika następuje także zmiana jego morfometrii na skutek akumulacji osadów i zarastania litoralu przez roślinność torfotwórczą. Kolejnym etapem jest całkowite zlądowacenie zbiornika i sukcesja torfowiska. Zmianom siedliskowym towarzyszy sukcesja zespołów organizmów (planktonu, makrofitów, ichtiofauny i in.), co często przybiera postać sprzężeń zwrotnych, najczęściej dodatnich (np. wynikające ze wzrostu trofii zakwity same z kolei podnoszą trofię).

Najogólniej, sukcesja ta polega na przejściu od stanu oligotrofii do eutrofii. Stadium pośrednim są jeziora mezotroficzne. Wyznaczenie dokładnych i uniwersalnych kryteriów podziału jest trudne i w praktyce przyjmowane są różne kryteria dla zbiorników o różnej morfometrii i położeniu geograficznym. Kolejne etapy trofii w harmonicznej sukcesji zbiorników wodnych to:

Przy czym możliwy jest brak któregoś etapu, np. gdy nowo powstałe jezioro jest zbyt żyzne, aby określać je jako ultraoligotroficzne albo jezioro eutroficzne lądowieje bez etapu hipertrofii. Jeziora w ostatnich etapach sukcesji zmieniają swoją morfometrię tak, że zwykle stają się jeziorami stawowymi lub innego typu zbiornikami astatycznymi.

Kiedy jakiś czynnik ekologiczny zaczyna dominować w znacznym stopniu, tak że trofia przestaje być kluczowym czynnikiem wyznaczającym warunki życia, zbiorniki mogą przejść z ciągu harmonicznego w dysharmoniczny (mogą też nigdy nie należeć do szeregu harmonicznego, jak jest np. z torfiankami, które od momentu powstania są zbiornikami humotroficznymi). Jeziora dysharmoniczne (np. humotroficzne, gorzkie, lobeliowe, saprotroficzne) podlegają odmiennym, choć w pewnym stopniu podobnym procesom sukcesyjnym, np. młode jeziora lobeliowe, które można określić jako oligotroficzne-oligohumusowe przechodzą w jeziora mezotroficzne-mezohumusowe i ostatecznie polihumusowe oraz torfowiska.

Pojęcie harmoniczności jezior związane jest z typowymi warunkami. W warunkach panujących m.in. w Europie Zachodniej i Środkowej typowa jest dość duża zawartość związków wapnia, więc za dysharmoniczne są uznane jeziora o małej twardości wody (lobeliowe).

Bibliografia edytuj

Klasyfikacja jezior. W: Zdzisław Kajak: Hydrobiologia-limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 107–111. ISBN 83-01-12537-3. (pol.).