Wikipedia

Heinrich Kramer

inkwizytor niemiecki

Heinrich Kramer OP (znany również pod zlatynizowaną wersją nazwiska jako Henricus Institor lub Heinrich Institor; ur. ok. 1430 w Schlettstadt, ob. Sélestat koło Strasburga, zm. 1505 w Kromieryżu[1]) – niemiecki duchowny katolicki, dominikanin i inkwizytor, autor dzieła Malleus Maleficarum (być może we współpracy z Jakobem Sprengerem), słynnego w całej Europie podręcznika dla łowców czarownic.

Heinrich Kramer
ilustracja
Kraj działania

Święte Cesarstwo Rzymskie

Data i miejsce urodzenia

ok. 1430
Schlettstadt

Data i miejsce śmierci

1505
Kromieryż

Inkwizytor Górnych Niemiec
Okres sprawowania

1479–1500?

Nuncjusz papieski w Królestwie Czech
Okres sprawowania

1500–1505

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

Dominikanie

Śluby zakonne

ok. 1445

Prezbiterat

najpóźniej 1458

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

 
Opusculum in errores Monarchiae Antonii de Rosellis, 1499

Urodził się w Schlettstadt, obecnie Sélestat w Alzacji. W wieku około 15 lat wstąpił do zakonu dominikanów w swym rodzinnym mieście, ale edukację kontynuował w konwencie w Strasburgu. W tym mieście przyjął święcenia kapłańskie i w 1458 był obecny przy spaleniu na stosie husyckiego misjonarza Fryderyka Reisera. Pod koniec lat 60. XV wieku przebywał w Czechach, gdzie głosił kazania przeciwko husytom. W 1474 uczestniczył w kapitule generalnej zakonu dominikanów w Rzymie, na którą przybył, by odpowiedzieć na zarzuty o obrazę cesarza Fryderyka III w swych kazaniach. Najwyraźniej zyskał poparcie najwyższych władz zakonnych, gdyż nie tylko uniknął kary, ale na dodatek otrzymał tytuł magistra teologii oraz Kaznodziei Generalnego (Praedicator Generalis).

W 1475 poświadczony jest jego udział w procesie przeciwko Żydom w Trydencie, którzy mieli dopuścić się mordu rytualnego. 13 marca 1479[2] papież Sykstus IV mianował go inkwizytorem okręgu Górnych Niemiec[3]. W grudniu tego samego roku otrzymał od generała zakonu Leonarda Mansuetiego tytuł doktora teologii. W 1480 wytoczył proces o herezję kanonikowi oraz „begince” z Augsburga, jednak nie udało mu się udowodnić im winy. W latach 1481–1483 sprawował funkcję przeora Schlettstadt. W tym też czasie zaangażował się w działalność polemiczną przeciwko koncyliarystom, co zostało zauważone i docenione w Rzymie.

Kramer był wielkim zwolennikom teorii realności czarów i istnienia sekty czarownic. Wedle własnych słów jako inkwizytor do roku 1486 skazał na śmierć 48 domniemanych czarownic w Ravensburgu i kilku innych miejscowościach w diecezji Konstancja. Wobec oporu lokalnych władz świeckich i kościelnych wobec wszczynanych przez Kramera procesów 5 grudnia 1484 papież Innocenty VIII wydał bullę Summis desiderantes affectibus, potwierdzającą jego uprawnienia inkwizytorskie na terenie kilku niemieckich prowincji. Bulla dotyczyła także inkwizytora Jakoba Sprengera z Kolonii. Wykorzystując upoważnienie zawarte w papieskiej bulli Kramer wzmógł swoją działalność wymierzoną przeciwko rzekomym czarownicom, co doprowadziło go do konfliktu z biskupem diecezji Brixen, Georgiem Golserem. Konsekwencją tego wyroku był nakaz opuszczenia miasta wydany Kramerowi przez biskupa. Właśnie to zdarzenie popchnęło inkwizytora do stworzenia teoretycznej podbudowy swoich działań. W 1486 stworzył traktat o czarownictwie, który został włączony do Malleus Maleficarum (Młot na czarownice) – wydanej w 1487 księgi, która uczyniła go sławnym. Jako współautora dzieła podano inkwizytora Jakoba Sprengera, jednak jego udział w powstaniu dzieła jest obecnie podważany przez część historyków.

Kramer był najbardziej doświadczonym inkwizytorem w Niemczech w swoim czasie oraz, według Broedela, cieszył się wysoką estymą w Rzymie[4]. Również Mackay zauważa, że napisał on wiele dzieł oraz był szanowaną postacią[5], chociaż wiadomo, że był skandalistą[5][6]. Istotnie, w swoim własnym zakonie budził spore kontrowersje. W 1482 został oskarżony o defraudację funduszy zbieranych na wojnę z Turkami. Najprawdopodobniej nic mu nie udowodniono, gdyż w źródłach brak informacji o jakiejkolwiek karze, niemniej po tej dacie władze kościelne nie powierzały mu już zadań związanych ze zbieraniem lub zarządzaniem środkami finansowymi[7]. W 1490 Kramer miał już mniej szczęścia i jego zakon potępił go za jakieś bliżej niesprecyzowane występki, które wywołały wielki skandal w prowincji Teutonia. Wiadomo, że inicjatorem potępienia był jego domniemany współpracownik Jakob Sprenger. Po roku 1490 władze prowincji Teutonia najwyraźniej nie uznawały jego uprawnień inkwizytorskich; w okręgach będących dotąd pod jego jurysdykcją mianowały nowych inkwizytorów, a na przełomie 1493/94 wprost zażądały od niego zaprzestania działalności inkwizycyjnej i kaznodziejskiej w archidiecezji salzburskiej[8]. W 1493 wybuchł kolejny skandal z jego udziałem, dotyczący nieuprawnionego posiadania beneficjów. Dopiero po śmierci Sprengera w 1495 doszło do jego częściowej rehabilitacji, choć najwyraźniej związanej z opuszczeniem przez niego prowincji Teutonia. W 1496 został wezwany do głoszenia kazań w Wenecji, które cieszyły się wielką popularnością. W 1497 ponownie tytułował się jako inkwizytor Niemiec, powołując się na bullę Summis desiderantes.

W 1500 został mianowany nuncjuszem papieskim i inkwizytorem na Morawach, gdzie miał działać przeciw sektom waldensów i pikardów (czyli braciom czeskim). Zmarł w 1505 w Kromieryżu.

Jak twierdził sam Kramer, w latach 1481–1491 skazał na śmierć około 200 czarownic[9]. Swoich przeciwników, którzy kwestionowali istnienie czarownic, oskarżał o herezję.

Relacje z władzami zakonnymi i kościelnymi edytuj

Kramer otrzymał imienne wsparcie od trzech kolejnych papieży. Byli to Sykstus IV, Innocenty VIII oraz Aleksander VI:

  • Sykstus IV w 1478 powołał Kramera na inkwizytora. Wraz z Jakobem Sprengerem, jako współpracownikiem, Sysktus IV ponownie powołał go na inkwizytora w 1482, a w liście potwierdzającym jego pozycję inkwizytorską nie szczędził mu słów uznania, pochwalając go jako słynącego z "gorliwości religijnej, znajomości piśmiennictwa, prawości życia, stałości wiary, oraz innych godnych cnót i zasług"[10][11].
  • Innocenty VIII wydał w 1484 roku, na dostarczony osobiście przez Kramera wniosek, słynną papieską bullę Summis desiderantes affectibus, która ponawiała i wzmacniała uprawnienia Kramera i Sprengera do wytępienia czarownic w Niemczech oraz gwarantowała im nietykalność, którą miał zapewnić biskup Strasburga Albrecht von Pfalz-Mosbach[12][13].
  • Aleksander VI w 1500 roku nie tylko ustanowił Kramera inkwizytorem odpowiedzialnym za ściganie Braci Czeskich (których Kramer nazywał Waldensami), ale również upoważnił go do prowadzenia postępowań przeciwko czarownicom, które rzekomo miały być aktywne w Czechach i na Morawach[14]. Jako nuncjusz papieski i inkwizytor służył do swojej śmierci około 1505 roku[15].

Ważniejsze prace edytuj

  • Młot na czarownice (lat. Malleus Maleficarum), Kolonia, 1487 — traktat ten był bestsellerem[16] przez prawie 200 lat[17]
  • Kilka rozpraw i kazań o misterium Najświętszego Sakramentu Eucharystii, Norymberga, 1496
  • Traktat o błędach Mistrza Antonia degli Roselli, Wenecja, 1499
  • Tarcza obronna Świętego Kościoła Rzymskiego przeciw Waldensom i Pikardom (lat. Sanctae Romanae ecclesiae fidei recensionis clippeum adversus Waldensium heresim), 1502

Przypisy edytuj

  1. ↑ P. Hlaváček: Velký inkvizitor v soukolí české reformace aneb Heinrich Institoris v českých zemích. In: Via media. Studie z českých náboženských a intelektuálních dějin. Praha, Univerzita Karlova, 2016, s. 71.
  2. ↑ List nominacyjny datowany jest - zgodnie z obyczajem kurialnym - według kalendarza florenckiego, co powoduje pozorną sprzeczność w dacie: jako rok kalendarzowy podany jest rok 1478, ale "ósmy rok pontyfikatu Sykstusa IV", który zaczynał się dopiero w sierpniu 1478. W kalendarzu florenckim rok zaczynał się 25 marca kolejnego roku (według współczesnej datacji, tym samym data 13 marca 1478 według kalendarza florenckiego odpowiada dacie 13 marca 1479 kalendarza współczesnego. Zob. H. Wibel, Neues zu Heinrich Institoris, w: Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, Bd. 34 (1913), s. 121-125.
  3. ↑ W oryginale Alemania superior, co w anglojęzycznej literaturze (np. Christopher S. Mackay: The Hammer of Witches. 2009, s. 71) tłumaczone jest jako Upper Germany. Według Klausa Bernwarda Springera termin ten odnosi się do okręgu inkwizytorskiego, nawiązującego nazwą do dominikańskiej kongregacji Germaniae superioris, która stanowiła półautonomiczną jednostkę w ramach dominikańskiej prowincji Teutonia; obszar tego okręgu obejmował co najmniej diecezje augsburską i konstancką, prawdopodobnie także strasburską i bazylejską oraz zachodnią część metropolii salzburskiej, ale jego dokładne granice nie są znane; zob. Klaus-Bernward Springer, Dominican Inquisition in the Archdiocese of Mainz (1348–1520), w: Praedicatores Inquisitores. Vol. 1: The Dominican and the Mediaeval Inquisition. Acts of the 1st International Seminar on the Dominicans and the Inquisition (Rome ; 23-25 February 2002). Rzym: Istituto Storico Domenicano, 2004, s. 347-348, 365.
  4. ↑ Broedel 2013 ↓, s. 12.
  5. ↑ a b Mackay 2009 ↓, s. 3.
  6. ↑ Broedel 2013 ↓, s. 12-13.
  7. ↑ Broedel, s. 13.
  8. ↑ K. B. Springer, Dominican Inquisition in the archidiocese of Mainz 1348-1520, w: Praedicatores, Inquisitores, Vol. 1: The Dominicans and the Medieval Inquisition. Acts of the 1st International Seminar on the Dominicans and the Inquisition, 23-25 February 2002, red. Arturo Bernal Palacios, Rzym 2004, s. 347-351.
  9. ↑ Broedel, s. 14, uważa, że Kramer wyolbrzymiał swoje osiągnięcia w ściganiu czarownic. Nie ma dowodów, by po publikacji Młota na czarownice Kramer przewodniczył procesom o czary, a w Młocie podawał, że skazał na śmierć jedynie 48 osób.
  10. ↑ Broedel 2003 ↓, s. 12.
  11. ↑ Broedel 2003 ↓, s. 12: "zeal for religion, knowledge of letters, integrity of life, constancy of faith, and other praiseworthy virtues and merits".
  12. ↑ Broedel 2003 ↓, s. 15.
  13. ↑ Mackay 2009 ↓, s. 8.
  14. ↑ Herzig 2008 ↓, s. 370.
  15. ↑ Herzig 2008 ↓, s. 366.
  16. ↑ Herzig 2008 ↓, s. 371.
  17. ↑ Guiley 2008 ↓, s. 223: "Published first in Germany in 1486, the Malleus Maleficarum proliferated into dozens of editions throughout Europe and England and had a profound impact on European witch trials for about 200 years. [...] It was second only to the Bible in sales until John Bunyan's Pilgrim's Progress was published in 1678".

Bibliografia edytuj

  • Christopher S. Mackay: The Hammer of Witches. Cambridge University Press, 2009. ISBN 978-0-511-53982-4.
  • Hans Peter Broedel: The Malleus Maleficarum and the construction of witchcraft: theology and popular belief. Manchester University Press, 2003. ISBN 0-7190-6441-4.
  • Joseph Hansen: Quellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hexenwahns und der Hexenverfolgung im Mittelalter: Mit einer Untersuchung der Geschichte des Wortes Hexe. Bonn: 1901, s. 365-395.
  • Tamar Herzig. Bridging North and South: Inquisitorial Networks and Witchcraft Theory on the Eve of the Reformation. „Journal of Early Modern History”, 2008. 
  • Rosemary Guiley: The Encyclopedia of Witches, Witchcraft and Wicca. Checkmark Books, 2008.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Heinrich_Kramer&oldid=69150144”