Helmuth Groscurth (ur. 16 grudnia 1898 w Lüdenscheid, zm. 7 kwietnia 1943 w obozie jenieckim we Frołowie) – oficer niemiecki, ostatecznie w stopniu pułkownika (niem. Oberst), kierownik Wydziału II niemieckiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego Abwehry (niem. Abwehr) (1935–1938), oddelegowany do Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych (niem. Oberkommando des Heeres, OKH) (1939–1940), od 1942 szef sztabu XI korpusu armijnego w składzie 6 Armii w letniej ofensywie Wehrmachtu zakończonej bitwą stalingradzką, okrążeniem i kapitulacją 6 Armii przed Armią Czerwoną.

Helmuth Groscurth
Ilustracja
pułkownik pułkownik
Data i miejsce urodzenia

16 grudnia 1898
Lüdenscheid, Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

7 kwietnia 1943
Frołowo, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

1916–1920; 1924–1943

Siły zbrojne

Armia Cesarstwa Niemieckiego
Reichswehra
Wehrmacht

Jednostki

Abwehra

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
II wojna światowa:

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Niemiecki (III Rzesza) Krzyż Żelazny (1939) II Klasy

Zaufany współpracownik admirała Wilhelma Canarisa, członek antynazistowskiego ruchu oporu, aktywnie zaangażowany w jego działalność, m.in. w przygotowania zamachu stanu w 1938. W 1939 wraz z Hasso von Etzdorfem i Erichem Kordtem wezwał dowódców wojskowych do przewrotu w odezwie Das drohende Unheil, przekazanej szefowi OKH Franzowi Halderowi.

W 1940 przeniesiony na front, walczył w kampanii francuskiej a następnie na froncie wschodnim. W 1941 bezskutecznie interweniował w dowództwie 6 Armii Wehrmachtu (wobec feldmarszałka Waltera von Reichenau) w sprawie powstrzymania planowanego przez Einsatzgruppe C (SS) zabójstwa dziewięćdziesięciorga dzieci żydowskich w Białej Cerkwi na Ukrainie. W lutym 1943 został wzięty po kapitulacji 6 Armii pod Stalingradem do niewoli sowieckiej, gdzie zmarł na tyfus plamisty.

Po wojnie wydano odnalezione w latach 60. dzienniki Groscurtha, zawierające opisy działalności opozycji antyhitlerowskiej w kręgach Abwehry i Wehrmachtu, m.in. informacje na temat zamachu na Adolfa Hitlera planowanego we wrześniu 1938.

Życiorys edytuj

Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych (niem. Oberkommando des Heeres, OKH) edytuj

Groscurth brał udział w I wojnie światowej od 1916, po czym został wcielony do Reichswehry. W latach 1935–38 kierował II wydziałem Abwehry (w 1939 zastąpił go Erwin Lahousen) a od sierpnia 1939 pracował jako oficer łącznikowy wydziału zagranicznego Abwehry w Naczelnym Dowództwie Wojsk Lądowych (niem. Oberkommando des Heeres, OKH), przeniesionym na południe do Berlina do Zossen[1].

Obok Hansa Ostera i Hansa von Dohnanyi był zaufanym współpracownikiem szefa Abwehry Wilhelma Canarisa[2]. Był aktywnym członkiem antynazistowskiego ruchu oporu – pośredniczył pomiędzy kręgiem konspiratorów w Abwehrze, w ministerstwie spraw zagranicznych a grupą przeciwników Adolfa Hitlera w OKH[3]. Po dymisji Ludwiga Becka w sierpniu 1938, nowym szefem OKH został Franz Halder, który utworzył departament do zadań specjalnych, którego kierownictwo objął Groscurth[4]. Głównym zadaniem departamentu było zaplanowanie i przygotowanie zamachu stanu[4]. Współpracownikami Groscurtha zostali m.in. były dowódca organizacji Stahlhelm kapitan Werner Schrader, kapitan Werner Fielder oraz przeniesiony z II wydziału Abwehry Wolfgang Abshagen[4]. Groscurth współpracował również blisko z Hasso von Etzdorfem, wówczas przedstawicielem Ernsta von Weizsäckera w OKH. Zdawał raporty Canarisowi a także szefowi Wydziału IV Sztabu Generalnego Kurtowi von Tippelskirchowi[1].

Spisek wrześniowy edytuj

We wrześniu 1938 grupa oficerów, m.in. Ludwig Beck, Erich Höpner, Carl-Heinrich von Stülpnagel oraz Wilhelm Canaris rozpoczęła planowanie zamachu stanu. Podczas spotkania w domu Ostera (ok. 20 września 1938), generał Erwin von Witzleben wyjawił przed zebranymi (Hans Bernd Gisevius, Hans von Dohnanyi, prawdopodobnie Carl Friedrich Goerdeler, Friedrich Wilhelm Heinz, Franz-Maria Liedig[5]) zamiar udania się z eskortą zaufanych oficerów do siedziby kanclerza, by namówić Adolfa Hitlera do dymisji[6]. W tym samym czasie trzy korpusy armijne miały zająć Berlin i stanąć w pogotowiu do walk z wiernymi Hitlerowi oddziałami SS[6]. Przewidywano, że von Witzleben nie zostanie dopuszczony do Hitlera, i że wraz z eskortą będzie zmuszony utorować sobie drogę siłą. Liczono się ze strzelaniną. Von Witzleben, Goerdeler i Canaris zamierzali aresztować Hitlera. Zadanie stworzenia eskorty dla von Witzlebena powierzono majorowi Friedrichowi Wilhelmowi Heinzowi, który preferował drastyczne rozwiązanie i planował zastrzelenie Hitlera[6][7]. Heinz dla swojego planu zdobył poparcie Ostera[7]. Na polecenie Canarisa, Groscurth miał zdobyć i trzymać w pogotowiu broń i materiały wybuchowe[6]. Do zamachu stanu nie doszło wskutek niezapowiedzianej wizyty premiera Wielkiej Brytanii Neville'a Chamberlaina, który rozpoczął negocjacje z Hitlerem[8][7].

Odezwa Das drohende Unheil edytuj

W 1939 Groscurth razem z Hasso von Etzdorfem i Erichem Kordtem sporządził odezwę Das drohende Unheil wzywającą dowódców wojskowych do przewrotu, by powstrzymać inwazję Niemiec na Francję, która niechybnie doprowadziłoby do klęski Niemiec[9].

Należy podjąć kroki, by nie dopuścić do wykonania rozkazu inwazji. Można to osiągnąć jedynie poprzez wczesne obalenie rządu Hitlera. Doświadczenie pokazało, że nie zamierza on ani zmieniać swoich planów ani poddać się pod samym wpływem argumentacji, protestu czy gróźb odejścia przywódców wojskowych[10][9][11].

W odezwie dowodzono również nieważności przysięgi na wierność Hitlerowi[12], argumentując, że można przysięgać na wierność państwu a nie indywidualnej jednostce[11]. Zaprezentowano też plan działania: zakończenie działań wojennych sprawiedliwym pokojem, przywrócenie państwa prawa, rozwiązanie Gestapo i zainstalowanie uczciwego rządu i administracji cywilnej[11]. Odezwa została wręczona Beckowi, by Carl-Heinrich von Stülpnagel przekazał ją generałowi Franzowi Halderowi[3], który zastąpił Becka na stanowisku szefa OKH.

Spisek w listopadzie 1939 edytuj

Jesienią 1939 Groscurth uczestniczył w przygotowaniach do kolejnego zamachu na Hitlera, którego dokonać miał Erich Kordt, pełniący wówczas funkcję rzecznika prasowego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeszy i z tytułu zajmowanego stanowiska, mający swobodny dostęp do Kancelarii Rzeszy[13]. 11 listopada Kordt miał przemycić do gmachu bombę, do budowy której materiały miał dostarczyć Erwin Lahousen na zlecenie Groscurtha[14]. Do zamachu jednak nie doszło z powodu niemożności zdobycia materiałów wybuchowych.

Antypolska działalność Groscurtha w 1939 edytuj

Jako współpracownik admirała Canarisa we wrześniu 1939 Helmuth Groscurth odpowiadał za antypolskie działania specjalne Abwehry ze szczególnym uwzględnieniem Freikorps Ebbinghaus[15].

Przeniesienie na front edytuj

W grudniu 1939 Groscurth, zaznajomiony z tajnymi raportami Sicherheitsdienst z opisem mordów masowych dokonywanych przez Einsatzgruppen na terenach Polski okupowanych przez III Rzeszę, poinformował o tych faktach dowódców Wehrmachtu na Zachodzie[16]. W styczniu 1940 Groscurth zaangażował się w wycofanie dekretu z 28 października 1939 wprowadzonego przez Heinricha Himmlera za aprobatą Hitlera, w którym wzywano członków SS oraz innych mężczyzn “dobrej krwi” do płodzenia dzieci w celu zwiększenia populacji niemieckiej[16]. Przez swoją działalność Groscurth naraził się generałowi Franzowi Halderowi, który pod naciskami Himmlera[17] próbował usunąć Groscurtha ze sztabu. 1 lutego 1940 Groscurth został zwolniony, a na jego miejsce w Sztabie Generalnym powołano Heinricha Heima[16]. 15 lutego 1940 Groscurth został przeniesiony do rezerwy oficerskiej (niem. Führerreserve) a następnie wysłany na front – dowodził 295 dywizją piechoty podczas kampanii francuskiej a później został szefem sztabu XI korpusu armijnego w składzie 6 Armii na Wschodzie.

Protest w sprawie rozstrzelania dzieci w Białej Cerkwi edytuj

W połowie sierpnia 1941 dowództwo Wehrmachtu w Białej Cerkwi wydało rozkaz rejestracji Żydów. Dorośli zostali przekazani Sonderkommando 4a (oddział Einsatzgruppe C) i następnie rozstrzelani przez pluton egzekucyjny. Dziewięćdziesięcioro dzieci przetrzymywano bez jedzenia i bez picia w budynku za miasteczkiem. 20 sierpnia 1941 Helmuth Groscurth, sprawujący wówczas funkcję szefa sztabu, został poinformowany o zaistniałej sytuacji. Groscurth zdołał przekonać dowódcę kwatery administracji wojskowej, by zaczekać z egzekucją dzieci na decyzję dowództwa 6 Armii. W nadziei na uratowanie dzieci, osobiście zadzwonił do sztabu, by uzyskać decyzję dowódcy armii. Jednak dowodzący 6 Armią feldmarszałek Walter von Reichenau[18], po konsultacji z dowódcami SS, wydał rozkaz kontynuacji akcji:

raz rozpoczęta akcja musi zostać przeprowadzona[19][20].

Tym samym von Reichenau przyzwolił na zabójstwa Żydów przez Einsatzgruppen – żydowskie dzieci zostały rozstrzelane 22 sierpnia. Groscurth w liście do swojego brata pisał, że:

Nie można patrzeć na odpowiedzialnych [za to] ludzi inaczej jak z najgłębszym potępieniem. I ponieważ tak jest, Niemcy będą zniszczone, nie mam co do tego już żadnych wątpliwości[21][22].

Stalingrad i śmierć edytuj

W lutym 1943 jako pułkownik Sztabu Generalnego i szef sztabu XI korpusu 6 Armii został wzięty pod Stalingradem do niewoli sowieckiej, gdzie w dwa miesiące później zmarł na tyfus plamisty[23].

Dzienniki Groscurtha edytuj

Groscurth przez cały okres pracy dla OKH prowadził dzienniki, które przed swoim wyjazdem na front w 1940 przekazał żonie. Dokumentacja została ukryta na terenie posiadłości szwagra Groscurtha koło Lubeki[24]. Odnalezione w latach 60. dzienniki wydano w 1970.

Awanse edytuj

i inne

Przypisy edytuj

  1. a b Michael Mueller, Geoffrey Brooks: Canaris: the life and death of Hitler's spymaster. Naval Institute Press, 2007, s. 151. ISBN 1-59114-101-X. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  2. Ger van Roon: Widerstand im dritten Reich: Ein Überblick. C.H.Beck, 1998, s. 170. ISBN 3-406-43691-9. [dostęp 2009-09-27]. (niem.).
  3. a b Michael Mueller, Geoffrey Brooks: Canaris: the life and death of Hitler's spymaster. Naval Institute Press, 2007, s. 173. ISBN 1-59114-101-X. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  4. a b c Harold C. Deutsch: The Conspiracy Against Hitler in the Twilight War. U of Minnesota Press, 1968, s. 84. ISBN 0-19-690371-8. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  5. Fest 1997 ↓, s. 94.
  6. a b c d Peter Hoffmann: The history of the German resistance, 1933-1945. McGill-Queen's Press – MQUP, 1996, s. 90-93. ISBN 0-7735-1531-3. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  7. a b c Fest 1997 ↓, s. 95.
  8. Harold C. Deutsch: The Conspiracy Against Hitler in the Twilight War. U of Minnesota Press, 1968, s. 83. ISBN 0-19-690371-8. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  9. a b Peter Hoffmann: The history of the German resistance, 1933-1945. McGill-Queen's Press – MQUP, 1996, s. 131. ISBN 0-7735-1531-3. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  10. Wolne tłum. z jęz. ang.: Steps must be taken to stop the invasion order reaching the execution phase. This can only be done by an early overthrow of the Hitler government. Experience has shown that it will neither adjust its plans nor give way as a result of argument, protest or threat of resignation from the military leaders alone.
  11. a b c Michael C. Thomsett: The German opposition to Hitler: the resistance, the underground, and assassination plots, 1938-1945. McFarland, 1997, s. 141. ISBN 0-7864-0372-1. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  12. 2 sierpnia 1934, z inicjatywy ministra Reichswehry Wernera von Blomberga wprowadzono nowy tekst przysięgi składanej przez żołnierzy Wehrmachtu (niem. Gesetz über die Vereidigung der Beamten und der Soldaten der Wehrmacht), którzy odtąd przysięgali wierność nie ojczyźnie i narodowi a Adolfowi Hitlerowi: Ich schwöre bei Gott diesen heiligen Eid, dass ich dem Führer des Deutschen Reiches und Volkes, Adolf Hitler, dem Oberbefehlshaber der Wehrmacht, unbedingten Gehorsam leisten und als tapferer Soldat bereit sein will, jederzeit für diesen Eid mein Leben einzusetzen, co w tłum. W. Zmyślonego na jęz. polski brzmi: "Składam przed Bogiem tę uroczystą przysięgę, iż będę bezwzględnie posłuszny wodzowi Niemieckiej Rzeszy i narodu, Adolfowi Hitlerowi, naczelnemu dowódcy Wehrmachtu, oraz iż jako dzielny żołnierz chcę być gotów w każdej chwili dla tej przysięgi oddać moje życie".
  13. Peter Hoffmann: The history of the German resistance, 1933-1945. McGill-Queen's Press – MQUP, 1996, s. 256. ISBN 0-7735-1531-3. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  14. Michael Mueller, Geoffrey Brooks: Canaris: the life and death of Hitler's spymaster. Naval Institute Press, 2007, s. 174. ISBN 1-59114-101-X. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  15. Stefan Jellenta. O kampanii polskiej 1939 w "Dziennikach oficera Abwehry 1938/40". „Wojskowy Przegląd Historyczny”, s. 431, 1973. 
  16. a b c Peter Hoffmann: The history of the German resistance, 1933-1945. McGill-Queen's Press – MQUP, 1996, s. 151. ISBN 0-7735-1531-3. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  17. Michael C. Thomsett: The German opposition to Hitler: the resistance, the underground, and assassination plots, 1938-1945. McFarland, 1997, s. 144. ISBN 0-7864-0372-1. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  18. Von Reichenau dowodził 6 Armią do swej śmierci w styczniu 1942, gdy zastąpił go gen. Friedrich Paulus
  19. Christian Hartmann, Johannes Hürter, Ulrike Jureit: Verbrechen der Wehrmacht: Bilanz einer Debatte. C.H.Beck, 2005, s. 64. ISBN 3-406-52802-3. [dostęp 2009-09-27]. (niem.).
  20. Wolne tłumaczenie z jęz. niem.:dass die einmal begonene Aktion in zweckmäßiger Weise durchzuführen sei
  21. Wolfram Wette: The Wehrmacht: history, myth, reality. Harvard University Press, 2006, s. 111. ISBN 0-674-02213-0. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).
  22. Wolne tłumaczenie z jęz. ang.: One can’t view the responsible people with anything else but the deepest contempt. Because this is so, Germany will be destroyed; I no longer have the slightest doubt of that.
  23. Fest 1997 ↓, s. 131.
  24. Harold C. Deutsch: The Conspiracy Against Hitler in the Twilight War. U of Minnesota Press, 1968, s. 287. ISBN 0-19-690371-8. [dostęp 2009-09-27]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Literatura dodatkowa edytuj

  • Helmuth Groscurth: Tagebücher eines Abwehroffiziers 1938-1940 mit weiteren Dokumenten zur Militäropposition gegen Hitler. Stuttgart: Deutsches Verlags-Anstalt, 1970. (niem.).