Henryk Loewenfeld zw. Heinz (ur. 1 września 1859 w Warszawie, zm. 4 listopada 1931 w Paryżu) – jeden z ostatnich prywatnych właścicieli obszaru dworskiego w Chrzanowie (od 1881 do 1931), przemysłowiec, kolekcjoner dzieł sztuki.

Dawny dwór w Chrzanowie (obecnie budynek Muzeum), w którym Henryk Loewenfeld spędził swoje młode lata
Mauzoleum Loewenfeldów w Chrzanowie, miejsce spoczynku Henryka Loewenfelda
Główna ulica Chrzanowa została nazwana imieniem Henryka Loewenfelda

Życiorys edytuj

Potomek znanego żydowskiego rodu kupców wrocławskich, syn Emanuela Loewenfelda (1817-1881) i Róży (1831-1898) z domu Ascher. Urodził się 1 września 1859 w Warszawie. W grudniu 1884 poślubił w Wielkiej Brytanii Alice Evens (zm. 1930), córkę brytyjskiego kapitana, którą poznał cztery lata wcześniej podczas jej wizyty w Chrzanowie. Henryk powrócił wtedy do Chrzanowa po odbyciu służby wojskowej w Dreźnie, skracając ją sobie o 2 dni. Potraktowano to jako dezercję i osadzono go w twierdzy Königstein na 3 miesiące. Pierwsze małżeństwo Henryka zakończyło się rozwodem w 1902 r. Para miała 2 córki (obydwie w przyszłości zostały lekarkami): Helenę (ur. 1887 w Brixton, zm. 1981), która wyszła za mąż za chirurga H.W.S. Wrighta i Margaret (1890-1973). Ojciec zadbał, aby córki nauczyły się polskiego i spędzały wakacje w Chrzanowie. Podtrzymywał też wiele polskich tradycji, np. jadania polskich potraw wigilijnych, do których był bardzo przywiązany. W Londynie miał nawet kucharkę z Chrzanowa. Henryk poślubił w 1902 w Londynie Franciszkę Perlmutter (ur. 1858), podczas gdy jego pierwsza żona wyszła za mąż za Franka Quicke w 1907.

Większość swego dorosłego życia Henryk Loewenfeld przemieszkał w Anglii, a później we Francji, gdzie zajmował się różnorakimi interesami, do których miał szczęście. Wszystko czego się tknął w Anglii obracało się w złoto[1]. Jego zasadą było: Kupuj tanio, sprzedawaj drogo[1]. Na początku lat 90. XIX w. otworzył w londyńskiej dzielnicy Fulham browar produkujący piwo bezalkoholowe, które nazwał Kop's Ale. W 1900 zbudował w Londynie teatr Apollo, który prowadził do 1920 r., kiedy zdecydował się na sprzedaż. Wybuch pierwszej wojny światowej zastał go w Bayreuth w Bawarii, gdzie brał udział w festiwalu wagnerowskim. Nie mógł już wrócić do Londynu, gdyż był poddanym austriackim. Powrócił więc do swego majątku w Chrzanowie, którym podczas jego nieobecności zarządzał jego brat Adolf, profesor chrzanowskiego gimnazjum.

W tym okresie skierował swe zainteresowania ku antykom. Sobie znanymi kanałami dowiedział się o zamkniętej aukcji wyprzedaży dzieł sztuki po zamordowanym w Sarajewie arcyksięciu Franciszku Ferdynandzie i wziął w niej udział, gromadząc w Wiedniu niemałą kolekcję. Została ona przewieziona koleją do Chrzanowa i wystawiona w domku bilardowym w parku pałacowym w Chrzanowie. W 1921 część kolekcji ofiarował na Wawel, a najcenniejsze eksponaty dołączył do swoich zbiorów w Paryżu. Wbrew radom swojej starszej córki w latach 20. XX w. zainwestował znaczne sumy w niemieckie i austriackie obligacje, które gwałtownie straciły na wartości w wyniku szalejącej w obu krajach inflacji. Kiedy umierał w Paryżu w 1931 r. nie był już milionerem, a na jego prywatnym koncie pozostało jedynie nieco ponad 419 funtów szterlingów[2]. Jego ciało zostało przewiezione do Chrzanowa i w styczniu 1932 r. złożone w ufundowanym przez niego mauzoleum rodziny Loewenfeldów projektu Teodora Talowskiego na chrzanowskim cmentarzu parafialnym. Dobra chrzanowskie zapisał po połowie swojej młodszej córce Margaret i bratanicy Rösel (1892-1934).

Dziedzictwo edytuj

Fundator licznych przedsięwzięć kulturalnych i charytatywnych w Chrzanowie. Przekazał miastu grunt pod budowę gimnazjum. Ofiarował Uniwersytetowi Jagiellońskiemu kolekcję tkanin koptyjskich. Do chrzanowskiego kościoła pw. św. Mikołaja przekazał mozaikowy obraz Madonny z Dzieciątkiem, otrzymany od papieża Leona XIII.

Patron Alei Henryka w Chrzanowie, wytyczonej w 1893 roku wzdłuż gruntów wykupionych od rodu Loewenfeldów przez miasto. Jak głosi lokalna anegdota, forma "Aleja Henryka" została przyjęta jako kompromis między społecznością żydowską (postulującą nadanie alei imienia Henryka Loewenfelda) i polską (opowiadającą się za Henrykiem Sienkiewiczem, współcześnie patronem innej ulicy w tym mieście). W Rzeczypospolitej Ludowej aleja tymczasowo zmieniła nazwę na Aleję Lenina. Na Wawelu przy głównym wejściu do komnat królewskich pośród tablic upamiętniających największych ofiarodawców zbiorów wawelskich znajduje się jedna z napisem: Henryk Loewenfeld 1924.

Prywatna kolekcja dzieł sztuki Henryka Loewenfelda zgromadzona w Paryżu i w Chrzanowie, została po jego śmierci wystawiona na licytację w salonie sztuki Abe Gutnajera w Warszawie w czerwcu 1939 r.[3]

Przypisy edytuj

  1. a b Barbara Evans, Freedom to Choose. The Life and Work of Dr Helena Wright Pioneer of Contraception, Londyn 1984, str. 14
  2. Barbara Evans, Freedom to Choose. The Life and Work of Dr Helena Wright Pioneer of Contraception, Londyn 1984, str. 87
  3. Salon sztuki i antykwarnia Abe Gutnajera. Licytacja zbiorów ś. p. bar. Loewenfelda, Paryż-Chrzanów (Dwór), katalog, Warszawa 1939 https://polona.pl/item-view/0afc80ef-6820-44cf-8fba-999c7b19f71a?page=0

Bibliografia edytuj

  • Barbara Evans, Freedom to Choose. The Life and Work of Dr Helena Wright Pioneer of Contraception, Londyn 1984, ISBN 0-370-30504-3
  • Anna Lebet-Minakowska, Henryk Loewenfeld. Zapomniany kolekcjoner, [w:] „Gazeta Antykwaryczna”, 12 (45) 1999, s. 26–28
  • Anna Lebet-Minakowska, Zaginiona kolekcja Henryka Loewenfelda, [w:] „Gazeta Antykwaryczna”, 3 (48) 2000, s. 21-22.