Henryk VI Hohenstauf

Henryk VI Hohenstauf, niem. Heinrich VI. (ur. w listopadzie 1165 w Nijmegen, zm. 28 września 1197 w Mesynie) – król Niemiec w latach 1190–1197 (koronowany w 1169), cesarz rzymski w latach 1191–1197, król Sycylii (wraz z żoną Konstancją) w latach 1194–1197 z dynastii Hohenstaufów. Jeden z najpotężniejszych władców w historii Niemiec.

Henryk VI Hohenstauf

Król Niemiec
Okres	od 1169 do 1197
Poprzednik	Fryderyk I Barbarossa
Następca	Filip Szwabski
Cesarz rzymski
Okres	od 1191 do 1197
Poprzednik	Fryderyk I Barbarossa
Następca	Otto IV z Brunszwiku
Król Sycylii wraz Konstancją
Okres	od 1194 do 1197
Poprzednik	Wilhelm III Sycylijski
Następca	Konstancja Sycylijska
Dane biograficzne
Dynastia	Hohenstaufowie
Data urodzenia	listopad 1165
Data śmierci	28 września 1197
Ojciec	Fryderyk I Barbarossa
Matka	Beatrycze I Burgundzka
Żona	Konstancja Sycylijska
Dzieci	Fryderyk II Hohenstauf

Panowanie

Sukcesja w Niemczech i na Sycylii

Henryk VI był synem cesarza Fryderyka Barbarossy i hrabiny Palatynatu Burgundzkiego Beatrycze I. Jego młodszym bratem był późniejszy król niemiecki Filip Szwabski. W czerwcu 1169 niemający jeszcze 4 lat Henryk, dzięki zabiegom ojca, został wybrany i koronowany w Bambergu na króla Niemiec. W 1184, podczas Hoftagu (zjazdu książąt) w Moguncji Fryderyk uroczyście pasował obu synów na rycerzy. Podczas jednej z wypraw ojca do Lombardii, 27 stycznia 1186 w Mediolanie Henryk ożenił się z 12 lat od niego starszą królewną sycylijską Konstancją, córką Rogera II. Przez to małżeństwo uzyskał prawa do tronu sycylijskiego po śmierci siostrzeńca Konstancji, Wilhelma II. Jednakże w 1189 na tronie zasiadł wybrany przez szlachtę sycylijską hrabia Tankred z Lecce, syn Rogera (brata Konstancji) z nieprawego łoża. Papież Klemens III potajemnie popierał Tankreda, obawiając się okrążenia Państwa Kościelnego przez posiadłości cesarskie, z drugiej strony, licząc się z siłą Hohenstaufów, obiecał Henrykowi koronację cesarską. W tym samym roku Henryk objął regencję w Niemczech na czas III wyprawy krzyżowej, w której wziął udział jego ojciec, cesarz Fryderyk. Krucjata ta zakończyła się nieszczęśliwie dla Hohenstaufów – 10 czerwca 1190 cesarz utonął w trakcie kąpieli w rzece Salef, skutkiem czego Henryk stał się jedynowładcą Niemiec. W 1191, po uporaniu się z kłopotami w Rzeszy, Henryk wraz z Konstancją pojawił się we Włoszech, a papież Celestyn III, następca Klemensa, bez oporu koronował go na cesarza (15 kwietnia). Następnie para cesarska ruszyła na południe i przystąpiła do oblężenia Neapolu. O tym jak bardzo Henrykowi zależało na koronie sycylijskiej świadczy fakt, że pogodził się nawet z największym swoim wrogiem, Henrykiem Lwem, który po wygnaniu powrócił do Saksonii i zaczął się w niej umacniać. W trakcie działań wojennych cesarz zachorował i musiał powrócić do Niemiec, tym bardziej że wiadomość o jego porażce ponownie zmobilizowała opozycję niemiecką, której przewodził teraz sprzymierzony z Sasami arcybiskup Kolonii Adolf I z Alteny. Konstancja została pojmana i wydana Tankredowi, ten jednak uwolnił ją dzięki mediacji papieża. Tymczasowo sprawa sukcesji sycylijskiej została zawieszona.

Podbój Sycylii

Henryk VI przyjmuje hołd Ryszarda Lwie Serce

W 1192 Henryk wziął w niewolę wracającego z wyprawy krzyżowej króla Anglii Ryszarda I Lwie Serce, pojmanego przez cesarskiego wasala, księcia Austrii Leopolda V. Ryszard od początku wspomagał swojego szwagra, Tankreda, w wojnie z Henrykiem. Cesarz zwrócił królowi angielskiemu wolność dopiero po dwóch latach, 4 lutego 1194, w zamian za złożenie hołdu lennego i zapłacenie wysokiego okupu. Henryk wynagrodził Leopolda przyznając mu inwestyturę na Styrię, którą ten odziedziczył właśnie w wyniku dyplomatycznych układów. 20 lutego 1194 zmarł Tankred. Na tronie sycylijskim zasiedli jego synowie, Roger III, a następnie Wilhelm III. Za pieniądze uzyskane od Anglików Henryk wystawił liczną armię i flotę. Strach przed tą potęgą skłonił sycylijskie miasta i baronów do poddania się cesarzowi bez walki. Jeszcze w 1194 Henryk i Konstancja bez większych problemów przejęli władzę nad Sycylią, a wraz z nią bardzo zasobny skarbiec królewski. Para została ukoronowana w Palermo w Boże Narodzenie 1194. Irenę Angelinę, wdowę po Rogerze, a zarazem córkę cesarza bizantyjskiego Izaaka II Henryk ożenił ze swoim bratem Filipem, którego w 1195 mianował zarządcą Toskanii, a rok później księciem Szwabii. Swojego uznania dla rządów Henryka na Sycylii konsekwentnie odmawiał papież, któremu w razie zjednoczenia północnych i południowych Włoch pod berłem cesarza groziło popadnięcie w trwałą zależność od tego ostatniego.

Projekt cesarstwa uniwersalnego

Hołd wasalny Ryszarda Lwie Serce przynosił Henrykowi VI podwójną korzyść: Anglia została wyłączona z rozgrywki sycylijskiej, a jednocześnie stała się lennem Świętego Cesarstwa. Od 1194, po zajęciu Sycylii, Henryk planował też wyprawę na Grecję w celu podporządkowania lub nawet aneksji Bizancjum. Małżeństwo Filipa z Ireną dawało cesarzowi pretekst do wysuwania pretensji do tronu w Konstantynopolu. Grożąc wojną cesarz zmusił władcę bizantyjskiego Aleksego III do zapłacenia mu pokaźnego trybutu. Atak na Bizancjum odłożył wskutek nalegań papieża, który przekonywał, że zamiast podbijać cesarstwo wschodnie powinien raczej walczyć przeciw muzułmanom. W 1195 Henryk zobowiązał się do organizacji krucjaty zabiegając o papieską zgodę na swoje panowanie na Sycylii. Cesarz dążył też do objęcia swoim zwierzchnictwem inne królestwa, starając się w ten sposób realizować koncepcję cesarstwa uniwersalnego, dlatego przyjął hołdy lenne od królów: Armenii Leona II i Cypru Amalryka II. Przy okazji oplatał Bizancjum siecią swoich politycznych wpływów, nigdy bowiem ostatecznie nie zrezygnował z ambicji zajęcia Konstantynopola.

Zabiegi o dziedziczność tronu w Rzeszy

Henryk umacniał też wewnętrzną spoistość i władzę centralną Rzeszy Niemieckiej, jednocześnie prowadząc szeroko zakrojoną politykę dynastyczną. Chcąc uzyskać dziedziczność tronu w Niemczech, w 1196 Henryk zwołał Hoftag w Würzburgu, podczas którego zaproponował książętom niemieckim prawo dziedziczenia lenn przez boczne linie ich rodów oraz aneksję królestwa Sycylii do Rzeszy. W swych staraniach o dziedziczność niemieckiej korony cesarz miał po swojej stronie arcybiskupa Moguncji i zarazem kardynała-legata, Konrada von Wittelsbacha. Z jego pomocą początkowo zdobył aprobatę większości książąt. Ostatecznie jednak dyplomatyczna kontrofensywa ich adwersarza, arcybiskupa Kolonii Adolfa doprowadziły do upadku całego planu. Mimo że projekt monarchii dziedzicznej przepadł, jeszcze w 1196 Fryderyk został wybrany na króla Niemiec, co gwarantowało Hohenstaufom sukcesję przynajmniej w następnym pokoleniu. Tymczasem narastało napięcie w stosunkach cesarsko-papieskich. Celestyn III skarżył się, że Filip Szwabski narusza prawa papieża i miast lombardzkich. Henryk VI usiłował wtedy przekonać papieża do tego, aby udzielił Fryderykowi II, elektowi w Niemczech i dziedzicowi na Sycylii, chrztu i namaszczenia królewskiego. Celestyn, uparcie sprzeciwiający się unii niemiecko-sycylijskiej, odmawiał. Ostatecznie Henryk miał zaoferować papieżowi układ, zgodnie z którym Państwo Kościelne wróciłoby pod bezpośrednią władzę cesarza, a papież otrzymywałby od Cesarstwa stałą i wysoką daninę.

Ku absolutyzmowi

Sarkofag Henryka VI w Palermo

Jeszcze w 1196 Henryk wyjechał z Rzymu na Sycylię. W Kapui zwołał radę nadworną, przeprowadził okrutne represje wobec dawnych przeciwników i wprowadził stały i powszechny podatek. W 1197 na radzie w Palermo nakazał lustrację dokumentów królewskich z poprzednich lat. Baronowie sycylijscy wyczuwali zamysł Henryka, aby cofnąć donacje i przywileje jego poprzedników. Zawiązał się przeciw niemu spisek, dążący do osadzenia na tronie jednego z miejscowych dygnitarzy. Został jednak wykryty, po czym niemieckie wojsko Henryka, stacjonujące we Włoszech z zamiarem wyruszenia przeciw Turkom, pokonało opozycjonistów w bitwie pod Katanią. Przeprowadzono pokazowe, niezwykle okrutne egzekucje spiskowców. W związku z komplikacją sytuacji na Sycylii cesarz nie wziął udziału w wyprawie, którą wyprawił do Ziemi Świętej. Planował dołączyć do swojej armii później, lecz przeszkodził mu atak malarii.

Śmierć

Henryk VI Hohenstauf zmarł 28 września 1197 w Mesynie. Pochowany został w katedrze w Palermo. Na łożu śmierci polecił żonie i synowi, aby złożyli papieżowi hołd lenny z Sycylii, jak również księstw Ankony i Rawenny, a ponadto zwrócili mu posiadłości odebrane wcześniej przez Cesarstwo. Tymi ustępstwami mieli pozyskać przychylność Kościoła dla sprawy dziedziczenia tronu zarówno w Palermo, jak i w Niemczech. Historia pamięta Henryka jako władcę dalekowzrocznego, utalentowanego i zdecydowanego, który był bliski budowy silnej monarchii ogólnoniemieckiej, zjednoczenia Włoch i narzucenia dominacji cesarskiej pozostałym władcom chrześcijańskim.

Małżeństwa i potomstwo

Żoną Henryka VI była Konstancja Sycylijska, córka króla Sycylii Rogera II. Ze związku tego pochodził Fryderyk II Hohenstauf.

Genealogia

Fryderyk II Hohenstauf ur. ok. 1090 zm. 4 lub 6 IV 1147

Judyta Welf 1) ur. ok. 1100 zm. 22 II po 1130

Rajmund III ur. ok. 1093 zm. 22 I 1148

Agata ur. 1115 zm. 1147

Fryderyk I Barbarossa ur. ok. 1122 zm. 10 VI 1190

Beatrycze I ur. 1145 zm. 15 XI 1184

		Konstancja Sycylijska ur. 1154 zm. 27 XI 1198 OO   27 I 1186		Henryk VI Hohenstauf ur. XI 1165 zm. 28 IX 1197
Fryderyk II Hohenstauf  ur. 26 XII 1194  zm. 13 XII 1250

Córka Henryka IX Welfa

Bibliografia

• W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1981. ISBN 83-04-00444-5.
• Józef AndrzejJ.A. Gierowski Józef AndrzejJ.A., Historia Włoch, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04432-3, OCLC 830265347 .brak strony (książka)
• T. Manteuffel, Historia Powszechna – Średniowiecze, PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-08685-8.
• J.-F. Noel, Święte Cesarstwo, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998. ISBN 83-86857-95-1.
• D. Sikorski, Henryk VI, w: M. Serwański, J. Dobosz (red.), Słownik władców Europy średniowiecznej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002, s. 140–142. ISBN 83-86138-50-5.
• E. W. Wies, Cesarz Fryderyk II. Mesjasz czy antychryst?, PIW, Warszawa 2002. ISBN 83-06-02879-1.
• B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2002, ISBN 83-85660-94-1.
• Historia powszechna. Od upadku cesarstwa rzymskiego do ekspansji islamu. Karol Wielki. Praca zbiorowa. T. 7. Mediaset Group SA, 2007. ISBN 978-84-9819-814-0.