Historia Międzyzdrojów

Okres od powstania osady do przekształcenia w miejscowość turystyczną (1186–1850)

Pierwsze ślady osadnictwa na terenie wyspy Wolin pochodzą z epoki kamienia. Na okres ten datuje się odkryte w 1883 roku na obszarze miejskim Wolina oraz na południowo-zachodnich obrzeżach Międzyzdrojów w okolicach szlaku handlowego topory krzemienne.

Cztery lata później w tych samych miejscach odkryto przedmioty wyrabiane w epoce brązu: miecze oraz biżuterię, m.in. kabłąki. Znalezisko przekazano do szczecińskiego muzeum.

Pierwsze pisemne źródło na temat Międzyzdrojów pochodzi z końca XII wieku. Jest nim akt fundacyjny, wydany przez księcia pomorskiego Bogusława I, z 1186 roku. Dokument dotyczy przyznania ziem kapitule katedry – terenu od okolic Lubina do jeziora Gardno, obejmującego powierzchnię około 1/3 zachodniej części Wolina. Katedra otrzymała ziemie należące m.in. do Wisełki, Laski, Trzciągowa, Zalesia oraz Kępieńca. Ze wszystkich wymienionych wsi najbliżej obecnego obszaru Międzyzdrojów leżą 2 ostatnie. Kępieńce nie istnieją obecnie jako samodzielny obszar administracyjny.

W okolicach 1554 roku na szlaku handlowym z Kamienia Pomorskiego do wsi Świna przez Dziwnów powstała karczma, pełniąca również rolę rogatki książęcej, pobierającej myto od przejeżdżających. Pierwsze wzmianki pochodzą z akt sądowych na temat sporu księcia z biskupem kamieńskim o daniny z karczmy. Po raz pierwszy pojawia się nazwa wsi Misdroie, Missdroy, Misdroige, Misdröge.

Na temat działalności karczmy zachowało się wiele informacji. Obecnie wiadomo, że karczmarz zobowiązany był płacić kościołowi szóstą część swoich dochodów w naturze. Zachowały się również nazwiska kolejnych właścicieli karczmy. Jako jednego z pierwszych naukowcy podają Jakuba Block. W 1570 roku karczmarz Joachim Bolz (albo Belitz) mieszkał we wsi Międzyzdroje z dwoma samodzielnymi gospodarzami Karstenem Schmidt i Pawłem Tepelke oraz czterema parobkami. W 1594 roku oprócz karczmarza we wsi było już ośmiu gospodarzy. Wszyscy oni płacili daninę proboszczowi w Lubiniu, wynoszącą trzy kwarty żyta i owsa.

Spory między księciem i biskupem trwały do końca XVI wieku. Karczmę po raz ostatni ujęto w spisie dóbr biskupich w 1579 roku. Później przeszła pod władzę księcia, który w pobliżu założył folwark Kodram, obecnie istniejący jako wieś Kodrąb. Spustoszenie we wsi przyniosła w 1628 roku wojna trzydziestoletnia. Międzyzdroje miały w tym czasie 21 mieszkańców, od których pobierano daniny na potrzeby wojska. Podczas wojny miejscowość stała się terenem przemarszów wojsk cesarskich i szwedzkich. Prusacy w pobliżu karczmy zbudowali swoje szańce, które przetrwały do końca XVII wieku. Niedaleko znajdowało się także jedyne przejście z Półwyspu Przytorskiego na Wolin. Podczas wojny Międzyzdroje dostały się pod panowanie szwedzkie. W 1637 roku karczmarzem został Krucke, Szwed, będący również właścicielem wsi. Większość mieszkańców w tym czasie utrzymywała się z rybołówstwa. Nowym właścicielem karczmy został Hans Schűneman, który w latach 1688–1697 zbudował na jej miejsce nową. Pod koniec wieku Międzyzdroje zamieszkiwało 15 osób. 18 czerwca 1615 roku przybyły do Międzyzdrojów wojska cesarskie. Kolejne walki i przemarsze wojsk spowodowały dalsze wyniszczenie wsi i spowolnienie przybywania osadników. W 1720 roku Pomorze wróciło pod panowanie pruskie. W 1771 roku ludność wsi liczyła 31 mieszkańców, w tym dwie rodziny samodzielnych gospodarzy. Pozostali osadnicy należeli do klasy parobków i pasterzy zamieszkujących szałasy. Pięć lat później w ramach akcji kolonizacyjnej do Międzyzdrojów przeprowadziły się cztery rodziny. Problem stanowiło zagospodarowanie terenów rolnych. Pola zostały zniszczone podczas XVII-wiecznych walk. Ostatecznego zniszczenia pól dokonały w drugiej połowie XVIII wieku wydmy, zasypując je piaskiem. W 1778 roku doszło do zasypania drogi handlowej do Świnoujścia na odcinku około 2-3 kilometrów, wynikiem czego było powstanie nowego szlaku komunikacyjnego w rejonie obecnie istniejącej wsi Lubiewo. Przestała istnieć karczma. Początkowo wielokrotnie odkopywana, w 1795 roku zamieniła się we wzgórze piaskowe. W tym samym roku liczba mieszkańców wzrosła do 52 osób, w tym 28 dorosłych. Gospodarstwa zajmowały teren 29 mórg i 115 prętów kwadratowych, czyli około 7,5 hektara.

W 1812 roku wytoczono we wsi drogę przebiegającą koło miejsca, gdzie dawniej znajdowała się karczma. Nową karczmę zbudowano na skrzyżowaniu dróg Dziwnów – Wolin – Świnoujście. Wieś zaczęła w tym okresie zmieniać charakter rolniczo-hodowlany na rybacki. Mieszkańcy porzucili uprawę ziemi na rzecz rybołówstwa. W 1821 roku mieszkańcy Międzyzdrojów zostali zwolnieni z danin pańszczyźnianych. W 1832 roku przeprowadzono podział wsi na trzymorgowe parcele.

W okolicach 1835 roku do Międzyzdrojów przybyli pierwsi wczasowicze. W dużej mierze były to osoby odwiedzające Świnoujście, ceniące sobie wypoczynek w małej, nadmorskiej wiosce rybackiej. W 1847 roku liczące 316 mieszkańców Międzyzdroje odwiedziło 382 letników. Powstało też pierwsze kasyno gry, którego właścicielem został sołtys Pust. Wyznaczone zostały dwa kąpieliska, oddalone od siebie o około 1200 stóp. Jedno z nich przeznaczone było dla kobiet, a drugie dla mężczyzn.

Poszerzone zostały drogi w kierunku Wolina i Świnoujścia. Niewielkie statki zaczęły przewozić turystów z Kamienia Pomorskiego, Świnoujścia i Szczecina. Wybudowano kwatery prywatne, zdolne pomieścić blisko 500 osób. Wytyczono trasę spacerową w pobliżu plaży, która pozostała do dzisiaj jako ulica Bohaterów Warszawy.

Powstanie i rozwój kurortu w latach 1850–1918

Międzyzdroje w ostatniej dekadzie XIX w.

Koniec XIX wieku przypieczętował przemianę wioski w nadmorski kurort. Wybudowano nowe hotele i pensjonaty. W 1855 roku rozpoczęto zbiórkę funduszy na kościół parafialny, która zakończyła się w 1862 roku budową w południowo-wschodniej części miasta świątyni pod wezwaniem św. Piotra Apostoła. Międzyzdroje liczyły wówczas 439 mieszkańców. Na ich terenie mieściło się 125 domów i 77 budynków gospodarczych. W 1860 roku belgijski kupiec nazwiskiem Lojeune wybudował w pobliżu promenady dom zdrojowy z zespołem trzech willi. Założył również park zdrojowy. W 1879 roku całość posiadłości została wykupiona przez zarząd gminy. W 1884 roku powstało niewielkie molo. W latach 90. XIX wieku doszło do serii odczytów i publikacji informujących o właściwościach międzyzdrojskiego klimatu. Autorem publikacji był radca sanitarny, dr Oswald. Mieszkańcy, w darze wdzięczności za promocję miejscowości, jego nazwiskiem nazwali jedną z ulic.

Do 1910 roku powstało 14 hoteli, szereg pensjonatów oraz domów prywatnych, które można było wynająć. Pośrednictwem w wynajmie miejsc noclegowych zajmował się zarząd gminy. Był on również organem kontrolnym stanu higieny i poziomu komfortu w kwaterach. Na przełomie 1902 i 1903 roku powstała poczta z czynną całodobowo wysyłką telegramów. Jako dostawcy żywności z Międzyzdrojami współpracowało sześciu rzeźników, sześciu rybaków, dziewięciu piekarzy i jedenastu sprzedawców warzyw i owoców. Działało także czternaście sklepów z towarami importowanymi.

W 1901 roku rozpoczęto budowę kolei żelaznej na trasie Wolin – Świnoujście. W 1902 roku do trasy włączono Międzyzdroje. 1 lipca 1906 roku otwarto 300-metrowe molo, którego właścicielem był jeden z radców nazwiskiem Bötthera. Budowla stała się drugim, obok parku zdrojowego, elementem koncentrującym życie towarzyskie uzdrowiska. Od momentu jego otwarcia rozpoczęto także organizować coroczne koncerty symfoniczne w sezonie letnim. Pomimo że podczas I wojny światowej Międzyzdroje nie doznały strat materialnych, okres ten przełożył się znacząco na spadek liczby kuracjuszy, co odbiło się w dochodach mieszkańców.

Rozwój miejscowości w okresie międzywojennym

Międzyzdroje około 1936–1945

Przedwojenna willa

Po zakończeniu I wojny światowej Międzyzdroje ponownie zaczęły się rozwijać. W dalszym ciągu rozbudowywano miejscowość, jednak z mniejszą dynamiką, niż przed wojną. Zwiększono zakres usług leczniczych. W 1924 zlikwidowano podział plaży na części dla kobiet i mężczyzn, otwierając jedno kąpielisko dla wszystkich. W 1927 roku Międzyzdroje rozbudowały się do około 100 hoteli i pensjonatów. Większość ośrodków posiadało aparaty telefoniczne i bieżącą ciepłą wodę. Przy promenadzie i ul. Zwycięstwa wybudowano pierwsze stacje benzynowe oraz zakłady naprawcze samochodów, motorów i rowerów. W pobliżu dawnego targu działał zakład wytwarzający i sprzedający sprzęt plażowy, głównie chroniące przed wiatrem wiklinowe kosze. Na przełomie lat 20. i 30. przeprowadzono kolejną akcję budowlaną w miasteczku. W latach 1926–1930 przebudowano i powiększono dom zdrojowy przy parku oraz dwa największe hotele Seeblick i Victorię. Oba hotele zachowały się do dziś jako Bałtyk i Posejdon. Wyznaczono nowe trasy spacerowe wzdłuż wydm. W latach 1930–1935 przedłużono Promenadę Victoria. Zachodnie wydłużenie nazwano promenadą Quistorpa, natomiast wschodnie promenadą Röchling. Nazwy pochodzą od nazwisk właścicieli i fundatorów. Na terenie plaży założono kawiarnie i bary mieszczące się w drewnianych domach.

Ciągle powstawały nowe domy, istniejące podwyższano o jedną lub dwie kondygnacje. Zagęszczono zabudowę centrum i południowych obrzeży. W 1932 r. Międzyzdroje liczyły 3617 mieszkańców i 619 budynków murowanych, a w 1935 roku liczba mieszkańców wzrosła do 4000. W tym samym roku padł rekord – do miasta przyjechało 20 tysięcy turystów. Rozwój miasta przerwał w 1939 roku wybuch drugiej wojny światowej. Ostatnią decyzją władz miejskich była rozbudowa cmentarza, która jednak nie doszła do skutku.

Międzyzdroje po II wojnie światowej

Pomnik poświęcony żołnierzom II wojny światowej

Zgodnie z ustaleniami konferencji poczdamskiej osada przekazana została administracji polskiej. Międzyzdroje liczyły wówczas około 4000 mieszkańców, głównie ludzi starszych, kobiet i dzieci. Większość z nich została wysiedlona do Niemiec w latach 1946–1948. Z 675 budynków istniejących w 1939 roku wojnę przetrwało 561. Duży problem stanowiło zniszczenie linii kolejowej, łączącej miejscowość ze stałym lądem; oddano ją ponownie do użytku w 1948 roku. W 1936 roku, podczas spisu ludności, Międzyzdroje zostały uznane za miasto, czego skutkiem stało się wykonanie w 1946 roku na zlecenie kierownika referatu samorządowego wolińskiego starostwa pieczęci magistratu. Kierunek odbudowy miasta był związany z wczasowo-uzdrowiskową funkcją, jaką miał pełnić kurort. W 1946 roku powstał Państwowy Zarząd Uzdrowisk i Kąpielisk. W 1948 rozpoczęła działalność Komisja Uzdrowiskowo-Wczasowa, której zadaniem była troska o prawidłowy rozwój miasteczka. W 1951 roku powstało Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej. Zaczęto odtwarzać istniejącą wcześniej sieć usług. Starano się remontować istniejące obiekty usługowe, które tego wymagały. W późniejszym etapie prac rozpoczęto budowę nowych obiektów. Podczas odbudowy miasta nie posłużono się pierwotnie powstałym planem zagospodarowania, co doprowadziło do powstania błędów w strukturze architektonicznej miejscowości.

31 grudnia 1959 roku do miasta przyłączono obszar o powierzchni 331,35 ha. Lata 60. to okres dużych inwestycji – odremontowano dużą część domów, głównie przy promenadzie nad brzegiem morza. Odbudowie poddane zostało również molo. Zlikwidowano znajdujący się na nim żelazny, przeszklony pasaż. 3 marca 1960 roku utworzono Woliński Park Narodowy o powierzchni ok. 4961 ha. Stał się on przedmiotem badań studialnych Wolińskiego Muzeum mieszczącego się na Wzgórzu Przyjaźni w Międzyzdrojach. W 1972 roku miasto zostało włączone w obszar Świnoujścia. W latach 1970–1973 wybudowano przy promenadzie pawilony: spożywczy, konfekcyjny oraz gastronomiczny, które istnieją także obecnie, tworząc ciąg handlowo-usługowy. W 1984 roku zostało ponownie ustanowione miasto Międzyzdroje, które objęło obszary miejscowości: Lubiewo, Kępieńce, Międzyzdroje i Rozkolnik. W 1985 roku liczba miejsc noclegowych w ośrodkach wczasowych wynosiła 25 tysięcy.

1 stycznia 2011 r. zniesiono urzędowe nazwy dla dwóch części miasta: Kępieńce i Rozkolnik.

Bibliografia

• Studium gminy Międzyzdroje. bip.miedzyzdroje.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-17)]., 3.13 Najważniejsze wydarzenia w historii Międzyzdrojów, 2003-09-08