Wikipedia

Historia Sosnowca

Historia Sosnowca jako miasta zaczyna się w roku 1902. Osada o tej nazwie istniała jednak znacznie wcześniej. Wiele zaś z jego dzisiejszych dzielnic ma rodowód średniowieczny.

Nazwa edytuj

Nazwa miasta Sosnowiec pochodzi od borów sosnowych porastających te tereny przed 1830 rokiem. Piękna (aczkolwiek nieprawdziwa) legenda mówi, jakoby kilku istotnym miastom Zagłębia Dąbrowskiego, a szczególnie Będzinowi, podczas lustracji tego najstarszego zagłębiowskiego, nadprzemszańskiego grodu, nazwy nadał sam Kazimierz III Wielki (według innych wersji Kazimierz I Odnowiciel). Miał on wyrazić się, iż: Tam rosną dąbrowy, tam sosnowy, tutaj będziem My, tam pogoń, a tam czeladź nasza. Pierwotna nazwa wsi źródłowej dla nazwy obecnej Sosnowca – pozostająca w duchu wspomnianej legendy, niemniej już dużo później i oficjalna – brzmiała Sosnowice. Odnotowywana jest w aktach jako Sosnowietz – jako teren należący do zaboru pruskiego.

Pierwsze wzmianki o wsi o tej nazwie pochodzą z 1727 roku z akt parafii mysłowickiej. Była to niewielka osada położona w sąsiedztwie nieco większych i bardziej rozwiniętych osad zwanych Sielec oraz Zagórze (obecnie również dzielnice Sosnowca).

Najstarsze dzieje edytuj

Na terenie dzisiejszego miasta Sosnowiec istniał w XI/XII wieku jeden z ośrodków średniowiecznego centrum hutnictwa ołowiu i srebra. Dowodów na to dostarczyły wykopaliska przeprowadzone w Sosnowcu-Zagórzu podczas których odkryto piece hutnicze[1].

Najstarszy dokument odnoszący się do jednej z obecnych dzielnic Milowice datowany jest na ok. 1123 r., niemniej nie ma stuprocentowej pewności, iż wspomniana w nim nazwa Miley odnosi się do tej właśnie (podówczas) wsi. Wszakże źródła z 1228 roku odnoszą się już z pewnością do takich obecnych dzielnic, jak Milowice, Klimontów, Zagórze.

W latach 1470-1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia wsie, które stały się częścią późniejszego miasta Sosnowiec jak: Klimontów w formach Clymonthow oraz Clymuntow, Zagórze w formie Zagorze, Sielec w formie Szyedlecz, Porąbka w formie Porambka, Pogoń w formie Pogonya[2]. Milowice, zostały także zaznaczone na mapie Martina Helwiga z 1561 roku.

Zmiany w stanie ludnościowym edytuj

Rok Liczba mieszkańców
1902 61 000
1911 98 748
1914 118 475
1915 56 876
1921 86 497
1926 100 445
1939 129 610
1946 77 800
1950 107 000
1960 131 600
1970 145 000
1975 195 700
1982 212 000
1993 258 528
2002 232 600
2004 240 100

Czasy zaborów edytuj

Po utworzeniu Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Krakowskiej to tu od roku 1846 zbiegały się granice państw, tworząc na terenie obecnego Sosnowca, w widłach Czarnej Przemszy i Białej Przemszy tzw. Trójkąt Trzech Cesarzy, który obecnie stanowi południową część granic nieistniejącego wtedy jeszcze jako miasto Sosnowca.

Przełom w rozwoju miejscowości przypada na lata 1850–1880 w związku z planami i późniejszą budową stacji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (dworzec z 1859)[3]. Tereny bogate w zasoby naturalne, z dobrym węzłem komunikacyjnym, zaczęły przyciągać przemysłowców z krajów zachodnich, którzy niejednokrotnie „chwytali zagłębiowskiego bakcyla”, czego dowodem jest fakt, iż z czasem stawali się głównymi działającymi na rzecz awansu miasta a np. potomkowie niemieckiej rodziny Dietlów byli w stanie odmówić w czasie wojny służby w wojsku niemieckim. Jednocześnie – wraz z napływem ludzi do pracy – jako element istotnie współtworzący sosnowiecki (zagłębiowski) charakter, zauważyć należy świadome i patriotyczne, powstające podówczas środowiska robotnicze. W związku z powyższym warto wspomnieć toczące się w czasie powstania styczniowego walki o Sosnowiec i kilkutygodniowy okres „niepodległości” tego regionu (dowódca w tym czasie – A. Kurowski) z polską administracją, sądami i służbą celną[4]. W 1898 Sosnowiec też stał się – obok Warszawy – miejscem pierwszego na ziemiach polskich pochodu pierwszomajowego. Znana jest też historia robotniczo-niepodległościowych ruchów w 1905 r., które doprowadziły do istnienia przez kilka tygodni Republiki Zagłębiowskiej, działającej w ramach tzw. Rewolucji 1905–1907 o postulatach socjalnych i niepodległościowych. Wspominamy ją już teraz wszakże, wśród wydarzeń z końca XIX wieku: po prostu dla wykazania, że te tygodnie późniejsze były elementem trwającej cały czas przez lata niezwykłej aktywności obywatelskiej sosnowiczan, wyrażonej choćby już w powstaniu styczniowym, choć w warunkach zupełnie małego i pobocznego skrawka Polski. W końcówce XIX wieku Maczki (ob. dzielnica) były też miejscem zamachu na cara. Choć w naturalny sposób mogło to tylko wzmocnić niechęć do Sosnowca – to pomimo retorsji, jednak sosnowiczanom udało się obrócić nawet te okoliczności na wsparcie dla niemożliwego: dla pozwolenia na budowę świątyni katolickiej (pod pretekstem dziękczynienia za ocalenie cara). Wybudowano zaś: świątynie o takim natężeniu patriotyzmu polskiego, jak i rzymskokatolickiego (kopia statuy św. Piotra z Watykanu, także zresztą ustawiona w zupełnej wierności oryginałowi) – tak, że nikt nie mógł mieć wątpliwości co do przekonań obywateli.

Wszakże, w końcu udało się osiągnąć i cel zabiegów administracyjnych. W dniu 10 czerwca 1902, dzięki staraniom głównie rodów przemysłowych, ze znacznym udziałem urzędnika carskiego Aleksandra Budrysz-Ratyńskiego, miejscowość uzyskała prawa miejskie. Pierwotnie miasto obejmowało tereny wsi: Sosnowiec, Pogoń, Ostra Górka, Sielec, Kuźnica i Radocha. Warto podkreślić prowadzącą też do tego zaciekłość Sosnowiczan w budowaniu i rozwijaniu swego miasta. Wymownym dla faktu, jak carat bronił się przed awansem cywilizacyjnym w Polsce jest fakt, że „dusił” w roli wioski tę społeczność aż do chwili, gdy wioska ta miała przeszło 60 tys. mieszkańców. Tak uparcie walczyli „faktami” Sosnowiczanie o swe zaistnienie! (niestety, stąd i na przykład konsekwencją są ułomności architektoniczne czy infrastruktury miejskiej przez długi czas: ok. 70 procent wybudowanych w tym czasie budynków było bez pozwolenia i bez możliwości należytego zaprojektowania). To miasto na przykład, nim zdołało „wydusić prawa miejskie”, szczyciło się dowodem rozwoju choćby w postaci zawodowego teatru, jednej ze starszych scen polskich, działającej jeszcze w XIX wieku: obecnie Teatr Zagłębia. W końcu – tą drogą udało się im więc dokonać tego, co po powstaniu styczniowym było niemożliwe: podniesienie Sosnowca do rangi miejskiej było pierwszym w Królestwie Polskim nadaniu praw miejskich po powstaniu styczniowym (następne, w 1906 r. były Puławy). Na przełomie wieków prężnie działały też różne agendy dobrze zorganizowanych miast, towarzystwo lekarskie, prasa itp. Rok 1905 to początek strajków i zrywów o charakterze rewolucyjnym, z postulatami społecznymi i narodowowyzwoleńczymi, które w tym roku przez kilka tygodni znów dały niepodległość – Republika Zagłębiowska a trwały i do 1907. Szczególnie warto też zaznaczyć, że w tej atmosferze, pomimo carskich prześladowań, które w naturalny sposób niszczyły dotyczyły działalności polskiej na tym terenie w tym czasie – w 1906 zdołał powstać, a następnie przetrwać poprzez zmieniające się różne fazy – jeden z najstarszych do dzisiaj działających w Polsce klubów piłkarskich, Zagłębie Sosnowiec.

W 1913 r. został prezesem Sosnowiecko-Sieleckiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności został ks. Franciszek Raczyński, który przyczynił się do powstania w mieście wielu placówek charytatywnych i edukacyjnych[5].

 
Znaczek z 1916 z Sosnowic; z nazwą „Sosnowice”

W 1914 do Sosnowca dołączono Środulę, a 1 czerwca 1975 roku Zagórze, Kazimierz Górniczy z Porąbką, Klimontów i Maczki. Miasto coraz bardziej staje się więc centrum, czy z czasem nawet stolicą Zagłębia Dąbrowskiego, aczkolwiek z początkiem XX wieku administracyjnie jeszcze nie ma takiej pozycji.

II RP edytuj

Od 1918 do 1939 miasto było w woj. kieleckim. W ostatnich dniach pierwszej wojny światowej robotnicy przystąpili do rozbrajania oddziałów niemieckich. W dniach 11-12 listopada 1918 roku powstała Rada Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego. Rada Delegatów Robotniczych Okręgu Zagłębia Dąbrowskiego i jej siła zbrojna – Czerwona Gwardia miały swoją siedzibę w Sosnowcu. Rada Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego i Dąbrowskiego przesłała "rewolucyjne pozdrowienia" bolszewickiemu Rządowi Komisarzy Ludowych w Moskwie i wyraziła radość ze zwycięstwa proletariackiej rewolucji w Rosji. 20 lipca 1919 roku doszło do likwidacji rad delegatów. Na salę obrad wkroczyło wojsko i policja i aresztowała 166 delegatów[6]. W październiku 1923 roku doszło w Sosnowcu do strajku powszechnego. W czasie kadencji socjalistycznego Zarządu Miejskiego w latach 1925 – 29 została wybudowana w mieście sieć kanalizacyjna i wodociągowa[7].

II wojna światowa edytuj

Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców.
 
Nakaz wysiedlenia z Sosnowca z 1942 roku wystawiony na nazwisko Antonine Hedwig Gawedzki z pieczątką Pole – Polak
 
Egzekucja Polaków przez Niemców podczas II wojny światowej (Sosnowiec 1941).

W Sosnowcu w 1937 r. sformowano batalion Obrony Narodowej "Sosnowiec", który pod koniec sierpnia 1939 r. został wcielony do 201 pułku piechoty 55 Dywizji Piechoty. Walczył on w kampanii wrześniowej w składzie Armii "Kraków"[8]. W pierwszych dniach wojny na lotnisku polowym w Klimontowie k. Sosnowca stacjonowała także 23 eskadra towarzysząca[9].

4 września 1939 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie[10]. W listopadzie tegoż roku Sosnowiec został wcielony do rejencji katowickiej III Rzeszy. W mieście powstało getto, żydowscy mieszkańcy zginęli w obozach koncentracyjnych. w marcu 1940 roku w fabryce urządzeń mechanicznych wybuchł, jeden z nielicznych w czasach okupacji, strajk[11].

W lipcu 1941 roku w mieście powstał komitet okręgowy "Stowarzyszenia Przyjaciół ZSRR" przekształcony w kwietniu 1942 roku w komitet PPR. W 1943 roku siedmiu członków komitetu zostało aresztowanych i zamordowanych w Oświęcimiu. Po wojnie ku ich pamięci wmurowano tablicę pamiątkową w budynek ratusza[12].

27 stycznia 1945 roku miasto zajęła radziecką 59 Armia pod dowództwem gen. Iwan Korownikowa[13].

6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy m.in. dla byłych żołnierzy AK i podziemia niepodległościowego. Obóz pracy nr 140 powstał w Sosnowcu[14].


Polska Ludowa edytuj

15 lipca 1959 r., w ramach wizyty w Polsce, do KWK Niwka Modrzejów przyjechał przywódca Związku Radzieckiego Nikita Chruszczow[15]. W 50 rocznicę Rewolucji Październikowej i 25 rocznicę powstania PPR 16 września 1967 roku odsłonięto w mieście pomnik Czynu Rewolucyjnego[16].

Religia edytuj

Przynależność w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w RP. Jeszcze przed nadaniem praw miejskich Sosnowiec przynależał do diecezji piotrkowskiej. Najbliższy kościół znajdował się w Dąbrowie (dziś to kościół św. Barbary). W 1878 przybyli do Sosnowca Dietlowie. Ufundowali oni kościół ewangelicki na Pogoni, który sami utrzymywali. W 1913 przyporządkowano jemu kościół filialny w Dąbrowie Górniczej. W 1922 ustanowiono z nich parafię ewangelicko-augsburską w Sosnowcu. Od 1946 wchodzi ona w skład diecezji katowickiej. Wkrótce usankcjonowana została praktyka współpracy pomiędzy parafiami luterańskimi w Sosnowcu, Hołdunowie, Mysłowicach i Szopienicach, w ramach tzw. parafialnego ośrodka szopienickiego. Współpraca ta trwa do dzisiaj.

Przynależność w Kościele łacińskim: w chwili otrzymywania praw miejskich diecezja kielecka. Następnie od 1925 roku – miasto stanowiło część diecezji częstochowskiej, czyli wchodziło do niej z chwilą jej powstania. Po ostatniej reformie administracji kościelnej w Polsce, w 1992 r. ustanowiono zagłębiowską diecezję: diecezję sosnowiecką, do godności katedry wynosząc pierwszorzędnego w Sosnowcu znaczenia świątynię Matki Bożej Wniebowziętej.

Historia najnowsza edytuj

14 czerwca 1999 roku papież Jan Paweł II w czasie pielgrzymki do Ojczyzny odwiedził Sosnowiec, spotykając się z wiernymi na placu przy ul. Gwiezdnej[17].

Do historii miasta zapisało się wydarzenie pożaru Katedry Sosnowieckiej w nocy 28/29 października 2014r[18]. Spłonął wtedy drewniany dach. Niedługo potem Episkopat Polski zwrócił się z prośbą do biskupów diecezjalnych całej Polski o przeprowadzenie zbiórki na odbudowę katedry[19].

Rody związane z Sosnowcem edytuj

Miasto swój rozwój kulturowy i przemysłowy – ze szczególnym uwzględnieniem XIX i XX wieku – zawdzięcza głównie kilku wielkim rodom szlacheckim i przemysłowym, zaznaczających swą obecność w dłuższym przedziale czasu lub ze szczególnym wpływem w określonym momencie historii. W porządku alfabetycznym byli to:

Przypisy edytuj

  1. ↑ Archeowieści: Średniowieczni hutnicy z Sosnowca. [dostęp 2011-09-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-27)].
  2. ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 205.
  3. ↑ Ober Schlesien. Sosnowice, (Lith. Anst. v. Leopold Kraatz), 1880 [dostęp 2024-01-13].
  4. ↑ https://web.archive.org/web/20131029195701/http://www.magazyngmina.pl/index.php?option=com_k2&view=item&id=279:pierwszy-polski-pociag-pancerny P. Świątecki: Pierwszy polski pociąg pancerny.
  5. ↑ Jan Związek, Działalność dobroczynna ks. Franciszka Raczyńskiego w Zagłębiu Dąbrowskim, „Studia Theologica Varsaviensia”, 26/2, 1988, s. 124-127, ISSN 0585-5594.
  6. ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 396
  7. ↑ Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, str. 254-255
  8. ↑ Batalion ON "Sosnowiec" - Obrona Narodowa II RP 1937-1939 [online], obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-09-09].
  9. ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991, s. 361. ISBN 83-206-0795-7.
  10. ↑ Sosnowiec w 1939 roku [online], plater.edu.pl [dostęp 2023-09-09].
  11. ↑ Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, str. 256
  12. ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 291
  13. ↑ Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, str. 258
  14. ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
  15. ↑ Redakcja, Bomby wybuchały, gdy Chruszczow i Gomułka jechali przez Sosnowiec [STANISŁAW JAROS] [online], Nasza Historia, 7 września 2017 [dostęp 2024-01-20] (pol.).
  16. ↑ Władysław Kurkiewicz „25 lat Polski Ludowej“ Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, s. 333
  17. ↑ Mateusz Załęski, Jan Paweł II w Sosnowcu – 18 lat temu papież odwiedził miasto [WIDEO] [online], Twoje Zagłębie, 14 czerwca 2017 [dostęp 2023-09-09] (pol.).
  18. ↑ Wielki pożar katedry w Sosnowcu. [dostęp 2014-11-10].
  19. ↑ Apel Episkopatu o pomoc w odbudowie katedry w Sosnowcu. [dostęp 2014-11-10].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_Sosnowca&oldid=72735452”