IS-1 Sęp
IS-1 Sęp – polski szybowiec wyczynowy, pierwszy szybowiec skonstruowany i zbudowany w Polsce po II wojnie światowej.
_at_Je%C5%BC%C3%B3w_Sudecki_airport.png) Częściowo widoczny prototyp szybowca IS-1 Sęp (SP-443) na lotnisku szybowcowym w Jeżowie Sudeckim, listopad 1950 r. | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Konstruktor | |
| Typ |
szybowiec wyczynowy |
| Konstrukcja |
drewniana |
| Załoga |
1 |
| Historia | |
| Data oblotu |
2 czerwca 1947 |
| Lata produkcji |
1947–1948 |
| Wycofanie ze służby |
1962 |
| Liczba egz. |
6 |
| Dane techniczne | |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
17,50 m |
| Wydłużenie |
18 |
| Długość |
7,50 m |
| Wysokość |
1,25 m |
| Powierzchnia nośna |
17,00 m² |
| Profil skrzydła |
G-549 > M-12 |
| Masa | |
| Własna |
276 kg |
| Startowa |
353 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość minimalna |
40 km/h |
| Prędkość dopuszczalna |
225 km/h |
| Prędkość min. opadania |
0,74 m/s przy 67 km/h |
| Doskonałość maks. |
27 (dla V=72 km/h) |
| Współczynnik obciążenia konstrukcji |
20,7 kG/m² |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Polska | |
Historia edytuj
Po zakończeniu II wojny światowej podjęto w Polsce działania zmierzające do odtworzenia sportu szybowcowego, a w celu zintensyfikowania tych działań w 1946 roku powołano w Bielsku-Białej Instytut Szybownictwa, który stał się pierwszym zakładem zajmującym się budową szybowców[1].
W 1947 roku konstruktorzy tego instytutu mgr inż. Władysław Nowakowski i inż. Józef Niespał opracowali projekt pierwszego powojennego szybowca wyczynowego, który oznaczono jako IS-1 Sęp. Oparty był na projekcie wstępnym Józefa Niespała z czerwca 1946 roku, wykonanym jako jego praca dyplomowa[2]. Prototyp, ze znakami rejestracyjnymi SP-443, został oblatany w dniu 2 czerwca 1947 roku inż. Piotra Mynarskiego na lotnisku w Bielsku-Białej[3]. Podczas pierwszego lotu okazało się, że linki steru wysokości zostały odwrotnie podłączone, lecz oblatywacz zdołał wylądować; dalsze loty przebiegały bez przeszkód[2]. 1 lipca 1947 nieprzetestowany do końca szybowiec, pilotowany przez Adama Zientka, wziął udział w zawodach w Samedan w Szwajcarii, gdzie spotkał się z dużym zainteresowaniem jako jedna z nielicznych nowych konstrukcji[2][4][5].
Po wszechstronnych badaniach w 1948 roku wyprodukowano serię 5 szybowców tego typu oznaczonych jako IS-1 Sęp bis, które nieznacznie różniły się od prototypu (otrzymały znaki SP-549 do SP-553). Pierwszy był wykonany w maju 1948[2].
Użycie edytuj
Szybowce IS-1 Sęp były użytkowane w Aeroklubie w Bielsku-Białej do 1962 roku. Ostatni egzemplarz SP-552 znajduje się w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie[6]. Na tym egzemplarzu Irena Kempówna w 1949 roku ustanowiła dwa światowe rekordy prędkości: na trójkącie 100 km i na trasie docelowej 100 km[7].
Na szybowcu tym dokonano szereg wyczynów prędkościowych, czasowych i wysokościowych. Do największych należy zajęcie 8 miejsca w klasyfikacji ogólnej i 1 w wyścigu po trasie zamkniętej przez Adama Zientka na zawodach w Samedan w Szwajcarii 1 lipca 1947 roku, uznanych następnie za II Szybowcowe Mistrzostwa Świata[4]. Istotnym osiągnięciem był też przelot grupowy w lipcu 1948 roku zespołu dwóch szybowców IS-1 Sęp i jednego IS-2 Mucha z lotniska na górze Żar do Wiednia (pierwszy po wojnie przelot otwarty poza granice kraju)[2]. W 1948 r., podczas VII Krajowych Zawodów Szybowcowych na górze Żar Adam Zientek zdobył pierwsze miejsce na szybowcu IS-1 Sęp, miejsca drugie i trzecie również zajęli piloci na szybowcach IS-1 Sęp[8].
Na tym szybowcu piloci uzyskali wiele bardzo dobrych wyników i rekordów, m.in.[4]:
- 1 kwietnia 1948 r. - Adam Zientek wykonał lot trwający 18 godz. 23 min.,
- grudzień 1948 r. - Irena Kempówna uzyskała przewyższenie 3720 m,
- 9 maja 1948 r. - Adam Zientek w locie po trójkącie 100 km osiągnął prędkość 28,7 km/h,
- 10 czerwca 1949 r. - Irena Kempówna w locie po trójkącie 100 km osiągnęła prędkość 50 km/h,
- 11 maja 1950 r. - Tadeusz Góra w locie po trójkącie 100 km osiągnął prędkość 52,62 km/h,
- 22 lipca 1950 r. - Adam Zientek wykonał lot docelowo-powrotny na dystansie 232 km,
- 23 lipca 1950 r. - Tadeusz Góra uzyskał przewyższenie 5038 m,
- 1952 r. - Ryszard Bitner wykonał przelot na odległość 499 km (Warszawa - okolice Krosna),
- 23 kwietnia 1953 r. - Jacek Popiel w locie po trójkącie 100 km osiągnął prędkość 68,52 km/h.
Opis konstrukcji edytuj
Jednomiejscowy grzbietopłat o konstrukcji drewnianej[9].
Kadłub półskorupowy. Posiadał on zaczep przedni i tylny oraz dwuczłonowe zaczepy boczne w okolicy środka masy. Osłona kabiny zdejmowana w całości. Kabina zakryta z nastawnymi pedałami i oparciem fotela. Tablica przyrządów wyposażona w prędkościomierz, wariometr do 5 m/sek, wariometr do 15 m/sek (do lotów chmurowych), sztuczny horyzont ze zakrętomierzami i chyłomierzem poprzecznym, wysokościomierz, chyłomierz podłużny, zegar i busolę. Szybowiec był wyposażony w światła pozycyjne do lotów nocnych oraz instalację tlenową[10].
Skrzydło dwudzielne, jednodźwigarowe, z pomocniczym dźwigarkiem skośnym, o obrysie trapezowym. Wyposażone w szczelinowe klapy i klapolotki, hamulec aerodynamiczny IAW zamocowany na dolnej powierzchni skrzydła[11].
Podwozie stałe w postaci płozy, do startu stosowano odrzucany wózek kołowy. Szybowiec przystosowany był do startu zarówno za samolotem jak również przy pomocy lin gumowych i wyciągarki[12].
IS-1 Sęp miał hamulce aerodynamiczne które przy częściowym otwarciu generowały dźwięk zbliżony do buczenia, przy większych prędkościach dźwięk zmieniał się na potężny ryk[4]. Generowane podczas tego drgania były szkodliwe dla konstrukcji szybowca z powodu rezonansu[4] i doprowadziły do tragicznego wypadku (pilot Dembski)[potrzebny przypis]. Po tym wypadku zakazano lotów z częściowym otwarciem hamulców.
Przypisy edytuj
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 272.
- ↑ a b c d e Wojciech Chudziński, Wojciech Sankowski, Zawodniczy Sęp, „Lotnictwo z szachownicą” nr 55 (2/2015), s.31-33
- ↑ Skrzydlata Polska i 6'1947 ↓, s. 261.
- ↑ a b c d e Andrzej Błasik, Andrzej Glass, Stanisław Madeyski (praca zbiorowa), Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1965, s. 28-31
- ↑ Skrzydlata Polska i 10'1947 ↓, s. 314-317.
- ↑ Marian Krzyżan: Samoloty w muzeach polskich. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1983, s. 132. ISBN 83-206-0432-X. (pol.).
- ↑ MLP: IS-1 Sęp bis. [dostęp 2019-01-06].
- ↑ Sebastian Kawa: Na Żarze uroczyście i sentymentalnie. [dostęp 2019-01-06]. (pol.).
- ↑ IS-1 Sęp. [dostęp 2019-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-03)]. (pol.).
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 277.
- ↑ Skrzydlata Polska i 9'1947 ↓, s. 304-305.
- ↑ Glass 2004 ↓, s. 275.
Bibliografia edytuj
- Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 1. Sandomierz: Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4. OCLC 749402398.
- Oblatanie „Sępa”. „Skrzydlata Polska”. 6/1947, czerwiec 1947. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- Andrzej Błasik: IS-1 „Sęp”. W: Andrzej Glass (red.): Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1965, s. 28-31.
- Piotr Piechowski: Modelarstwo lotnicze. IS-1 Sęp. [dostęp 2010-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2011)]. (pol.).
- Wojciech Chudziński, Wojciech Sankowski, Zawodniczy Sęp, „Lotnictwo z szachownicą” nr 55 (2/2015), s.31-33
- Józef Niespał. Kilka słów o "Sępie". „Skrzydlata Polska”. 9 (28)/1947, wrzesień 1947. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- Adam Zientek. Samenden z perspektywy "Sępa". „Skrzydlata Polska”. 10 (29)/1947, październik 1947. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.