Improvisations sonoristiques
Improvisations sonoristiques (Improwizacje sonorystyczne) – utwór kameralny, skomponowany przez Witolda Szalonka w 1968[1].
| Kompozytor | |
|---|---|
| Czas powstania |
styczeń 1968 |
| Data premiery |
22 lutego 1968 |
| Miejsce premiery | |
| Wykonawcy premiery | |
| Czas trwania |
ok. 10 min. |
| Zlecone przez |
Kompozycja przeznaczona jest na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian. Powstała na prośbę Zygmunta Krauzego, z przeznaczeniem dla jego zespołu kameralnego Warsztat Muzyczny[2].
Premiera edytuj
Prawykonanie utworu odbyło się 22 lutego 1968 w Royal College of Art w Londynie, w wykonaniu zespołu Warsztat Muzyczny, w składzie: Czesław Pałkowski — klarnet, Edward Borowiak — puzon, Witold Gałązka — wiolonczela, Zygmunt Krauze — fortepian[2][3].
Charakterystyka utworu edytuj
Jest to jeden z utworów, w którym kompozytor badał sonorystyczne możliwości tradycyjnych instrumentów, zwłaszcza instrumentów dętych drewnianych. Inspiracją do takich poszukiwań była fascynacja Szalonka instrumentem dętym australijskich Aborygenów — didgeridoo, w którym dźwięki wydobywa się poprzez skomplikowane sposoby dmuchania. Szalonek interesował się także polską muzyką podhalańską i jednootworowym fletem ściśle związanym z alikwotami[1].
W kompozycji wszystkie cztery instrumenty są wykorzystane w niekonwencjonalny sposób i poddawane wyrafinowanym technikom artykulacyjnym, dzięki którym możliwe jest nie tylko uzyskiwanie dźwięków o określonej wysokości, ale także różnego typu szumów i szmerów[1].
Będąc odkrywcą „dźwięków kombinowanych”, czyli wielodźwięków o specyficznej barwie, możliwych do uzyskania na instrumentach dętych drewnianych[4][a], Szalonek przyjął je za podstawę brzmieniową generowaną przez klarnet w Improwizacjach sonorystycznych. Występują one tutaj w formie prostej i trylowej, np. tryle kombinowane (dające efekt jednodźwiękowej pulsacji) czy frullato na ustniku. W puzonie wykonywane są najniższe możliwe do wydobycia dźwięki frullato tak, by słyszalna była wyłącznie wibracja powietrza; osiągane są też takie efekty, jak syczenie na ustniku instrumentu lub mówienie do ustnika z płynnym wtapianiem w mowę dźwięków o podanej wysokości[1].
Artykulacje nietypowe dla wiolonczeli, to m.in. gra arco przy żabce, saltato, wydobywanie najwyższych dźwięków flażoletowych czy gra tuż za podstawkiem. Zaś efekty brzmieniowe fortepianu wynikają z jego preparacji, np. naklejenia taśmy na określony obszar strun oraz z gry wewnątrz instrumentu za pomocą dłoni, drewienka lub metalowego prętu[1].
Konstrukcję formalną Improwizacji sonorystycznych wyznaczają trzy odcinki zaznaczone w partyturze dużymi literami alfabetu (A, B i C). Pierwsze dwa prowadzą do brzmieniowych kulminacji, natomiast trzeci ma charakter konkludujący. Czas wykonania poszczególnych odcinków, jak i całości kompozycji nie jest oznaczony w partyturze i może się zmieniać zasadniczo w różnych wykonaniach[1].
Instrumentarium edytuj
- klarnet
- puzon
- wiolonczela
- fortepian
Ważniejsze wykonania edytuj
- Talea Ensemble pod dyrekcją Jamesa Bakera, podczas festiwalu Warszawska Jesień 2015[5]
- Zeitkratzer, podczas festiwalu Sacrum Profanum 2016[6]
Uwagi edytuj
- ↑ „Dźwięki kombinowane” możliwe są do uzyskania na instrumentach dętych drewnianych, na flecie, oboju, klarnecie, fagocie. Przy zastosowaniu specjalnego palcowania i niestandardowych sposobów zadęcia można wydobyć z tych instrumentów nie tylko dźwięki pojedyncze, ale również dwu-, trzy- i czterodźwięki[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Utwory Kazimierza Serockiego, Witolda Szalonka i Bogusława Schaeffera, [w:] Iwona Lindstedt, Sonorystyka w twórczości kompozytorów polskich XX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 369-379, ISBN 978-83-235-1002-4.
- ↑ a b Improvisations Sonoristiques - Witold Szalonek. Warszawska Jesień. [dostęp 2020-04-26].
- ↑ Daniel Cichy. Inside? Outside? Pomiędzy. W 10. rocznicę śmierci Witolda Szalonka. „Kwarta”. nr 1 (16), s. 5-7, sierpień 2011. ISSN 2083-7348. (pol.).
- ↑ a b Witold Szalonek [online], Polmic, 26 kwietnia 2020.
- ↑ Warszawska Jesień 2013. „Quarta”. nr 2 (25), s. 13, wrzesień 2015. ISSN 2353-6721. (pol.).
- ↑ Piękno hałasu. Nurt awangardowy na festiwalu Sacrum Profanum. Magiczny Kraków, 04-08-2016. [dostęp 2020-04-26].
Bibliografia edytuj
- Lilianna M. Moll, Szalonek Witold, [w:] Elżbieta Dziębowska (red.), Encyklopedia muzyczna PWM, wyd. I, t. 10 Sm–Ś część biograficzna, Kraków: PWM, 2007, s. 224-2253, ISBN 978-83-224-0866-7.
Linki zewnętrzne edytuj
- Various / Music Workshop – Polish Avant-Garde Music – Polskie Nagrania Muza – SXL 0573 w bazie Discogs.com (ang.)
- Poszukiwanie Punktów Wspólnych. [w:] Portal Presto [on-line]. [dostęp 2020-04-26]. (pol.).
- Forward, avant-garde!. [w:] Polish News [on-line]. [dostęp 2020-04-26]. (ang.).