Interpunkcja filmowa
Interpunkcja filmowa – rodzaj wizualnych znaków przestankowych występujących w utworze filmowym lub telewizyjnym. Służą one oddzieleniu od siebie poszczególnych scen lub sekwencji filmu oraz zaakcentowaniu pauz w narracji. W obręb interpunkcji filmowej włącza się zabiegi montażowe (w tym przejścia montażowe), ruchy kamery oraz ruchy filmowanych obiektów[1][2].
Przykłady interpunkcji filmowej w montażu: u góry przenikanie, na dole zaś rozmaite roletki (zmazania)
Popularne techniki interpunkcji filmowej edytuj
Poniższa tabela zawiera zestawienie popularnych środków interpunkcji filmowej (stosowanych przede wszystkim w filmie fabularnym), wymienionych przez filmoznawcę Marka Hendrykowskiego oraz filmowca Daniela Arijona. Uszeregowane zostały według kolejności, w jakiej wymienia je Arijon.
| Technika | Opis |
|---|---|
| Zaciemnienie i rozjaśnienie | Przedstawiony na ekranie obraz stopniowo przechodzi do czerni, a następnie czerń rozjaśnia się do nowego obrazu[2]. |
| Rozbielenie i rozjaśnienie przez użycie barwy | Alternatywa dla zwykłego zaciemnienia; obraz przechodzi do bieli bądź do innego koloru[2]. |
| Przenikanie | Jednoczesne zaciemnienie jednego obrazu i rozjaśnienie drugiego. Przenikanie może powiązać ze sobą nastroje dwóch różnych scen. Przenikania można też użyć w charakterze efektu specjalnego – gdy połączymy za pomocą przenikania ujęcie pustego pokoju z ujęciem tego samego pokoju, w którym stoją ludzie, uzyskamy wrażenie jakby zmaterializowali się „znikąd”[3][4]. |
| Zmazanie[5], roletka[6] | Przez obraz przesuwa się cienka linia zmazująca go i jednocześnie ujawniająca inny. Linia może poruszać się w poziomie, pionie, ukośnie, z lewej do prawej, itp.[5][6] |
| Iris[5], przysłona irysowa, diafragma, „kocie oko”[7] | Na ekranie widać zmniejszające się kółko naśladujące zamykającą się przysłonę, na zewnątrz którego jest czerń. Kółko może koncentrować uwagę widza na jakimś obiekcie bądź postaci. Obecnie efekt stosowany dość rzadko[5][7]. |
| Wykorzystanie ciemnej przestrzeni | Kamera wykonuje panoramę lub jazdę w ciemne miejsce. Wówczas następuje zamaskowane cięcie przenoszące do kolejnej sceny[5]. |
| Napisy | Popularna technika oddzielania od siebie scen i sekwencji w okresie kina niemego. Współcześnie pojawiające się napisy mogą służyć np. do określenia miejsca bądź czasu akcji. Mogą być wkomponowane w obraz, bądź pojawić się na osobnym, neutralnym tle[8]. |
| Rekwizyt | Zastosowanie rekwizytu jako sygnału upływającego czasu. Konwencjonalne rekwizyty tego rodzaju to np. palące się świece, zegary, kartki z kalendarza[8]. |
| Zmiana światła | Zmiana oświetlenia sceny może sugerować np. szybkie przejście od dnia do nocy[8]. |
| Pytanie i odpowiedź | Bohater wypowiada kwestię, ale po cięciu odpowiedzi udziela ktoś inny, w rozmowie z kim innym, w innym czasie i miejscu. Technika ta przedstawia upływ czasu za pomocą dialogu[8]. |
| Ruch w jednym kierunku | Ruch ekranowy jednego obiektu zgadza się z ruchem ekranowym innego obiektu w kolejnym ujęciu, np. bohater wyjeżdża samochodem sportowym spod swojego domu i wjeżdża do tunelu; w następnym ujęciu widzimy jego samochód jadący w tym samym kierunku, tylko na torze wyścigowym[8]. |
| Otwarcie sceny za pomocą kamery | Sposób neutralnego rozpoczęcia sceny z wykorzystaniem kamery, np. w kadrze widać przedmiot, który przesłania obraz; po chwili kamera wykonuje ruch, który ukazuje całą scenę[9]. |
| Otwarcie sceny za pomocą aktora | Sposób neutralnego rozpoczęcia sceny z wykorzystaniem fizyczności aktora, np. aktor z początku zasłania ciałem obiektyw kamery, ale po chwili go odsłania i widzimy przedmiot na pierwszym planie[10]. |
| Zastąpienie przedmiotu innym | Dwa przedmioty zostają ze sobą zestawione na zasadzie analogii ruchu i dźwięku, np. w jednym ujęciu ktoś rzuca kieliszek, a w następnym widzimy szybę tłuczoną kamieniem[11]. |
| Powtórzenie słowa | Pod koniec jednej sceny postać wypowiada słowo. Po chwili, na początku kolejnej sceny, słowo to zostaje powtórzone przez kogoś innego[12]. |
| Mylące dopasowanie wizualne (również: match cut) | Wykorzystanie tego samego elementu wizualnego na końcu jednej sceny i na początku drugiej, zaskakując jednak widza zmianą czasu i miejsca akcji[12]. Przykład: scena z filmu Absolwent, w której bohater Benjamin Braddock w jednym ujęciu wskakuje do basenu, a w kolejnym, niejako kontynuując wykonywany ruch, ląduje w łóżku swojej kochanki pani Robinson[13]. |
| Nagłe zbliżenie | Rozpoczęcie sceny ujęciem na jakiś obiekt bardzo bliskim planie, bez kontekstu; następnie po cięciu przejście do szerszego planu i zaprezentowanie kontekstu[14]. |
| Ostre cięcie (również: jump cut) | Skokowe, przyciągające uwagę cięcie montażowe. Często ostre cięcia stosuje się w następujących po sobie ujęciach umieszczonych na wspólnej osi wizualnej[15]. |
| Bezczynność | Pod koniec jednego ujęcia lub na początku drugiego panuje bezruch (np. wszyscy aktorzy wychodzą poza kadr), ułatwiając przejście pomiędzy scenami[16]. |
| Pojedyncze ujęcie jako pauza | Pojedyncze ujęcie umieszczone pomiędzy dwoma scenami, łączące się tematycznie z resztą filmu i wnoszące efekt narracyjny lub emocjonalny[17]. |
| Cała sekwencja jako pauza | Technika analogiczna do wykorzystania pojedynczego ujęcia w roli punktacji – zaprezentowany zostaje szereg ujęć stanowiących pauzę w narracji. Wykorzystywana tam, gdzie jedno ujęcie nie stanowi wystarczającej pauzy[18]. |
| Nieostrość | Rozmycie obrazu do momentu jego całkowitej nierozpoznawalności; w kolejnym ujęciu następuje wyjście z nieostrości i ukazanie nowej sceny[19]. |
| Ciemny ekran | Umieszczenie krótkich momentów czerni pomiędzy ujęciami lub scenami[20]. |
| Interpunkcja poprzez ruch kamery | Podkreślenie działań postaci poprzez najazd lub odjazd kamery, np. najazd na bohatera w czasie monologu podkreśli jego wypowiedź, a najazd po zakończeniu wypowiedzi podkreśli jego reakcję[21]. |
| Interpunkcja pionowa | W sytuacji, gdy ruch w kadrze odbywa się głównie w osi poziomej, wprowadzenie elementów ruchu pionowego może zaakcentować istotność danego zdarzenia[22]. |
| Stopklatka | Technika ta zamraża wszelki ruch na ekranie „zatrzymując film w miejscu”; po chwili może nastąpić też zaciemnienie[23]. |
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Hendrykowski 1994 ↓, s. 127.
- ↑ a b c Arijon 2008 ↓, s. 538.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 538-539.
- ↑ Hendrykowski 1994 ↓, s. 239.
- ↑ a b c d e Arijon 2008 ↓, s. 539.
- ↑ a b Hendrykowski 1994 ↓, s. 256.
- ↑ a b Hendrykowski 1994 ↓, s. 243.
- ↑ a b c d e Arijon 2008 ↓, s. 540.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 548.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 547.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 540-541.
- ↑ a b Arijon 2008 ↓, s. 541.
- ↑ Hendrykowski 1994 ↓, s. 170.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 546.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 552.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 556.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 557.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 558.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 559.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 560.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 561.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 568.
- ↑ Arijon 2008 ↓, s. 570.
Bibliografia edytuj
- Marek Hendrykowski: Słownik terminów filmowych. Poznań: Ars Nova, 1994. ISBN 978-83-85409-27-4.
- Daniel Arijon: Gramatyka języka filmowego. Warszawa: Wydawnictwo Wojciech Marzec, 2008. ISBN 978-83-922604-7-9.