Irena Turkewycz-Martyneć
Irena Turkewycz-Martyneć (ur. 1899 w Brodach, zm. 1983 w Winnipeg) – ukraińska śpiewaczka operowa, primadonna Opery Lwowskiej, czołowa śpiewaczka wielu teatrów operowych w Europie[1].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
wokalistka, pedagog |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Wyznanie | |
| Małżeństwo |
Володимир Мартинець |
Wczesne życie edytuj
Irena Turkewycz urodziła się 25 grudnia 1899 r. w Brodach. Była trzecim dzieckiem greckokatolickiego kapłana, dyrygenta chóralnego, katechety i krytyka muzycznego Iwana Turkewycza i jego żony Sofii zd. Kormosz[2].
Kiedy miała sześć lat, jej ojciec został katechetą seminarium w Zaleszczykach, otrzymując oddzielny dom położony w pobliżu brzegu Dniestru. Stał się on centrum życia muzycznego miasta, w dużej mierze dzięki Sofii Turkewycz, utalentowanej muzycznie pianistce i jej dzieciom. Od najmłodszych lat Irena wykazywała muzyczne i artystyczne zdolności, uczestniczyła w koncertach na rocznice urodzin i śmierci Tarasa Szewczenki. Pierwszych lekcji muzyki udzielała jej matka, później w ich domu pojawił się profesjonalny nauczyciel[2].
W 1911 r. jej ojciec został katechetą II gimnazjum ukraińskiego we Lwowie, a rodzina przeprowadziła się tam na stałe. Irena Turkewycz podjęła naukę w gimnazjum bazylianek, gdzie poza obowiązkowymi zajęciami uczyła się gry fortepianie. Jej nauczycielem teorii muzyki był Stanisław Ludkewycz[2]. Przed rozpoczęciem I wojny światowej rodzina wyjechała do Wiednia, gdzie pozostawała do 1916 r. W kościele św. Barbary ojciec Ireny prowadził chór, który był wówczas jednym z największych i najlepszych ukraińskich chórów kościelnych w Europie[2]. Po powrocie do Lwowa Irena kontynuowała naukę w szkole bazylianek[2].
Nauka edytuj
Była studentką Wydziału Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, Wyższego Instytutu Muzycznego im. Mykoły Łysenki (pod kierunkiem profesorów Flem-Płomenskiego i Zaremby) oraz szkoły teatralnej (w klasie profesorów Kozłowskiego i Bohdana Kryżanowskiego). Działalność koncertową rozpoczęła w 1923 roku jako solistka lwowskiego chóru "Banduryst".
Na scenie operowej zadebiutowała w partii Maženki w Sprzedanej narzeczonej Bedřicha Smetany, w inscenizacji Josefa Stadnika w teatrze "Ukraińska Rozmowa" z okazji 100. rocznicy urodzin kompozytora. 21 czerwca 1929 r. wystąpiła na scenie Lwowskiego Teatru Opery i Baletu, w inscenizacji opery Fidelio Ludwiga van Beethovena, w której wystąpili uczniowie starszych lat Konserwatorium Lwowskiego pod kierunkiem nauczyciela Adama Soltisa. W recenzji gazety "Diło" z 22 czerwca 1929 r. jej występ opisywano z zachwytem[3][4][5].
Wykazała się również talentem aktorki dramatycznej. Pisarz Zynowij Knysz w swoich wspomnieniach o muzycznym życiu Lwowa pisze, że w 1929 r. zorganizowała w domu ojca koło teatralne i wystawiła spektakle "Grzech" Wołodymyra Wynnyczenki i "Mgła Iwanowych nocy" Hermanna Zudermanna[6] Wiosną 1930 r. dała pierwszy koncert solowy, wykonując arię Gorysławy z opery Rusłan i Ludmiła, Cio-Cio-san z opery Madame Butterfly oraz kilka romansów i ukraińskich pieśni ludowych.
W tym samym roku wyjechała do Berlina (mieszkała tam jej siostra Stefania) i przez trzy lata studiowała w Hochschule für Musik u prof. Weissborna, który pracował z takimi studentami jak Dietrich Fischer-Dieskau. Studiowała w Państwowej Operze w Berlinie i ukończyła dramaturgię w Hochschule für Musik[7][8].
W 1933 r. przeniosła się do Pragi, gdzie jej siostra Stefania uczyła gry na fortepianie i akompaniowała w Praskim Konserwatorium. Brała lekcje śpiewu w Konserwatorium w Pradze i śpiewała w Operze w Pradze[2].
Kariera artystyczna edytuj
Irena wyszła za mąż za polityka Wołodymyra Martyncia, działacza Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, a następnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Przez dwanaście lat małżeństwo zmieniało miejsce zamieszkania wraz z kolejnymi przeprowadzkami śpiewaczki[9]. Latem 1942 r. Irena wraz z mężem wróciła do okupowanego przez hitlerowców Lwowa i przyjęła propozycję objęcia stanowiska solistki Lwowskiego Teatru Opery i Baletu. W latach 1942-1944 wykonywała następujące role:
| Opera | Kompozytor | Rola |
|---|---|---|
| Zaporożec za Dunajem | Semen Hułak-Artemowski | Oksana |
| Kateryna | Mykoła Arkas | Mаmа |
| Halka | Stanisław Moniuszko | Halka |
| Faust | Charles Gounod | Małgorzata |
| Carmen | Georges Bizet | Micaëla |
| Traviata | Giuseppe Verdi | Violetta |
| Manon | Jules Massenet | Manon |
| Tosca | Giacomo Puccini | Tosca |
| Dama pikowa | Piotr Czajkowski | Liza |
Latem 1943 r. Irena wraz z koloraturową sopranistką Niną Szewczenką i barytonem Michałem Olchowem odbyła trasę koncertową po miastach i wioskach Galicji. Jej głos był często słyszany w Radiu Lwowskim. Wiosną 1944 r. Irena Turkewycz-Martyneć i grupa lwowskich artystów operowych wyjechali do Niemiec - na tydzień przed przybyciem Armii Radzieckiej.
W Niemczech była liderem zespołów operowych "Duma" w Karlsbad (Baden) i "Orlik" w Berchtesgaden (Niemcy), wykonując z nimi m.in. "Natałkę Połtawkę" i "Topielicę", fantastyczno-liryczną operę Mykoły Łysenki na podstawie opowiadania Nikołaja Gogola "Noc majowa" ze zbioru "Wieczory na chutorze w pobliżu Dykańki"[10]. 28 stycznia 1946 r. Irena wstąpiła do organizacji "Stowarzyszenie Ukraińskich Artystów Sceny", utworzonej w obozie dla przesiedleńców, położonym niedaleko Augsburga[2].
Na emigracji w Kanadzie edytuj
W 1949 r. Irena wyemigrowała do Kanady i osiadła w Winnipeg. Jej mąż objął stanowisko redaktora gazety "Nowa droga", a Irena została członkiem zespołu teatru "Renesans".
W 1960 roku Irena bardzo aktywnie współpracowała z dziecięcą operą w Winnipeg w Kanadyjsko-Ukraińskim Instytucie "Proswita" przy Pritchard Avenue i Arlington Street w północnej dzielnicy miasta[11]. Kierowany przez nią zespół w 1964 r. wystawił operę Mykoły Łysenki "Koza-dereza", a rok później operę "Snihowa krala". Obydwie inscenizacje odbyły się w Pantages Playhouse w Winnipeg[12][13]. W 1967 roku zespół wystąpił ze spektaklem "Koza-Dereza" na międzynarodowej wystawie międzynarodowej (Expo-67) na stulecie Kanady.
7 października 1977 r. Ukraiński Kongres Kanadyjski nadał Irenie Turkewycz-Martynec Medal Tarasa Szewczenki[14].
Zmarła 5 lipca 1983 r. w Winnipeg.
Przypisy edytuj
- ↑ Marunchak, M.H. The Ukrainian Canadians: A History. Ukrainian Free Academy of Sciences, Winnipeg, Ottawa, 1970, s. 677.
- ↑ a b c d e f g Анатолій Житкевич, Елегія життя [online] [dostęp 2018-05-07].
- ↑ Ukrainska Besida Theater – Internet Encyclopedia of Ukraine.
- ↑ Stadnyk, Yosyp – Internet Encyclopedia of Ukraine.
- ↑ Dilo – Internet Encyclopedia of Ukraine.
- ↑ The Fires of St. John.
- ↑ Музично-меморіальний музей Соломії Крушельницької у Львові.
- ↑ Turkevych-Lukiianovych, Stefaniia – Internet Encyclopedia of Ukraine.
- ↑ Volodymyr Martynets – Internet Encyclopedia of Ukraine.
- ↑ Mykhailo Starytsky. [w:] Internet Encyclopedia of Ukraine [on-line]. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ Martynowych, Orest T., The Canadian Ukrainian Institute 'Prosvita'
- ↑ Український Голос/Ukrainian Voice, March 3, 1965, page 8
- ↑ The Winnipeg Tribune, February 27, 1965, page 13
- ↑ Shevchenko Medal Award.
Bibliografia edytuj
- Marunchak, Michael, H. The Ukrainian Canadians: A History, Winnipeg, Ottawa: Ukrainian Free Academy of Sciences, 1970.