Iwan Wyhowski
Iwan Wyhowski[2] (ukr. Іван Виговський) (zm. 16 marca 1664 roku w Rokitnem) – szlachcic, pisarz wojska zaporoskiego, następnie hetman kozacki i w końcu wojewoda kijowski, starosta lubomelski[3], starosta barski w 1658 roku[4].
.png)
| |
 Abdank | |
| Data i miejsce śmierci |
16 marca 1664 |
|---|---|
| Ojciec |
Ostap Wyhowski |
| Żona |
Helena Stetkiewicz, c. Bohdana |
| Dzieci |
Marianna[1], Tymofij, Ostap |
| |
Życiorys edytuj
W czasie powstania Chmielnickiego został w 1648, nad Żółtymi Wodami, wzięty do niewoli tatarskiej. Wykupiony przez Bohdana Chmielnickiego, został pisarzem generalnym wojska zaporoskiego, a następnie kierownikiem kancelarii hetmańskiej.
Od 1657 roku w imieniu małoletniego syna Chmielnickiego Jerzego sprawował rządy na Ukrainie Naddnieprzańskiej. Był zwolennikiem porozumienia z Rzecząpospolitą Obojga Narodów, w 1658 zawarł w imieniu Hetmanatu unię hadziacką. Wcześniej (1 czerwca 1658) pokonał pod Połtawą oddziały prorosyjskiej opozycji (Martyn Puszkar, Jakiw Barabasz).
W 1659 rozgromił armię rosyjską w bitwie pod Konotopem. Przeciwko postanowieniom unii hadziackiej wybuchło jednak wkrótce (z inspiracji Rosji) powstanie kozackie tzw. czerni, czyli miejscowego chłopstwa ruskiego, które doprowadziło w 1659 do odebrania hetmaństwa Wyhowskiemu. Buławę po nim przejął Jerzy Chmielnicki. W 1660 został wojewodą kijowskim. Walczył pod Lubarem i pod Cudnowem.
Ożeniony z Oleną Stetkiewicz, córką Bohdana Stetkiewicza, senatora Wielkiego Księstwa Litewskiego.
W 1664, oskarżony o knowania z Rosją przez rywalizującego z nim o przywództwo Pawła Teterę[5], został rozstrzelany przez wojsko koronne. Według Janusza Tazbira odbyło się to bez śledztwa i sądu[5]. Innego zdania był Eustachy Iwanowski, który napisał: „Roku 1664 w Korsuniu został rozstrzelanym Wyhowski, wojewoda Kijowski, nie przez Czarnieckiego, jak sądzą błędnie, ale z wyroku sądu wojennego”[6].
Zdaniem Zbigniewa Wójcika Wyhowski skłaniał się „coraz wyraźniej ku Tatarom i Turkom, przy pomocy których spodziewał się uwolnić Ukrainę od Polaków i Rosjan”. Pułkownik Sebastian Machowski, wykonując rozkaz Jana II Kazimierza (7 stycznia 1664), aby „żadnego respektu nie mając i braku osób nie czyniąc, sądzili i dekret [wyrok] swój zaraz do egzekucji skutecznej przywodzili, to przed oczyma mając, że gdyby albo oziębłość jaka w tym była, albo zwłoka zbyteczna nastąpiła, pewnie by ta konjuracyja [sprzysiężenie] z tych ludzi domowa wnet, ile w tych tu krajach już nie pierwsza rebellia, sensim urosła” postąpił tak, że „wraz z Teterą zwabili Wyhowskiego do Korsunia. Tutaj obaj żandarmi Rzeczypospolitej zainscenizowali parodię sądu, w wyniku którego Iwan Wyhowski, jeden z twórców unii hadziackiej, człowiek, któremu Rzeczpospolita bardzo dużo zawdzięczała i na którym wiele w swoim czasie zbudować zamierzała, został przez oddział egzekucyjny polski rozstrzelany (16 III)”. Według Wójcika Machowski działał na podstawie królewskiego pełnomocnictwa[7].
Przypisy edytuj
- ↑ Według Niesieckiego i Bobrowicza, żona Józefa Rzewuskiego, starosty olchowieckiego, Mikołaja Kurdwanowskiego, kasztelana halickiego; zob.: Herbarz polski Kaspra Niesieckiego… T. IX. Lipsk, 1842, s. 454—455.
- ↑ W polskiej literaturze często spotykany jest jako Jan Wyhowski.
- ↑ Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 221.
- ↑ w tym roku uzyskał starostwo barskie jako darowiznę, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 221.
- ↑ a b Janusz Tazbir, Jak Polska Ukrainę straciła w „Polityka” 4 listopada 2009
- ↑ Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, str. 650
- ↑ Zbigniew Wójcik Traktat Andruszowski 1667 i jego geneza, Warszawa 1959 s. 146
Linki zewnętrzne edytuj
Bibliografia edytuj
- Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I.
- Łukasz Ossoliński, Rzecz o hetmanie Wyhowskim, Warszawa 2009, wyd. Prószyński i Ska.
- Piotr Kroll, Od ugody hadziackiej do Cudnowa. Kozaczyzna między Rzecząpospolitą a Moskwą w latach 1658-1660, Warszawa 2008, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, ISBN 978-83-235-0496-2.